Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

d


dalpatreach-shorePariyu tung sasang taung binëëk tung tëëb. maayën ilëm nadalpat tung sasang pulu.Like a person who was carried by the current of the ocean, it's just good that he reached an island.
dalpëtfor sickness to comemidyu tung sasang laru ang suminampi tung tau, yay gustu nang ianing,Yang aruman ta makali ilëm ang dinalpëtan ta larung anday kuinta.As-for our (incl) companion, very quickly was he attacked by a sickness which is really bad.Makaliaw ang dalpëtan ta malaria, masalasiit yang tinanguniu, dayun maglamig-lamig̓anaw kada apun.I can quickly be attacked by malaria, my body hurts all over, next I am-chilling every afternoon.synsampikaw̓ut1
dalumuadjwell-watered Sasang luak ang durug katambëk ay tung matinlung tanëk ngabtang purisu madalumu.Durug kadalumu yang luak taa tung tanëk ang naa, ay matambëk yang tanëk na.The plants here in this soil are very fat because the soil is fat.Yang impurtanti tung luwak para madalumu yang wai ka ëngëd ig yang asikasu.Thesynmadalumamabugnawanmarabungantparëspëskatëtëng1kësëg-kësëg2
dalupiextention of the hull made from nipa-palm-leaveskatëp yang maning pa tung timbaw yang barutu yang mamaëpët atiing tukaw,Yang barutu yang tag̓a Kalit yang dalupi na katëp.Ya ray timbaw na.Maskin katëp yang dalupi yang barutu nira, piru indi ka masaayan ta tëëb.Even-though the extention of their dugout is made of the nipa leaf, piru it cannot be-ridden by the ocean. ??syntimbaw
damangnot carefulanday asikasu nang matinlu,Damang ang mag̓urubraën ta pamangan ta; yang aruman ta indi na ra mag̓ug̓asan yang kaldiru.In making our (incl) food; Our (incl) companion never washed the pot..Durug damang yang mulang naa, atiya ra ilëm agtataki tung binit yang balay.This (near speaker) child is very careless; he just defecates there alongside the house.Mandalamangan yang taung atiya, basin unu pang klasiay, basin unu pang lignaay pisikëna. dalamangan, anday liliiëna.synmalignagintaya
damdamto-lay-down-something-to-sleep-onsasang bag̓ay ang gamitën tung pag̓ëlëk, katulad tung amëk, may duma pa,Nanëksëk tanya ta daun, dinamdam na numanyan tung laskaw yang baliti.Ipakdul mi yang amëk ang sambilug tung aruman mi damdamëna.Give one of the sleeping-mats to your (pl) companion, he will-lay-it-down-to-sleep-on-it.
damlayfor the branches of a tree to reach near the groundMay mga ayu ang yang mga sanga na duut ang pisan tung tanëk.Yang lumbuy ang naa galët ang pisan nagdamlay ra tung tanëk yang mga sanga na.This (near spkr) lumbuy-tree has so much fruit that the branches are bending-down near to the ground.Puirting burak yang kasuy numaan dumamlayan tung tanëk yang mga sanga nira.synduutlëplëp2dagsënantpinawkatinabwat
dampatto reach safetysasang tau ang ibinëëk,Nadampat yamën tung pulu yang taung atiya, anda ray salayaan na ay ibinëëk da.[We (excl) were-able-to-come-upon that (aforementioned) person on the island, he no longer had a means-of-transport for (it) had-drifted-away.Maayën yang mga aruman tang nagkarabagbag, nadampat ta lansa tung laud.It''s good for our (incl) companions who capsized, ,a launch happened to come-across (them) in the open-sea.synsalbid*pisik
dandanIt's one method of controlling one's hair so-that it will not be mussed-up, it needs to-be-braided.sang klasing pag̓anluy tung bua para bëlag magulu yag dandanay,Yang buwang arabubwat kaministiran pirming dandan para maanluy.As-for very long hair (of a girl), it is necessary that it always be-braided in-order-that it looks-nice.Indi madandan yang buaw diriput pa.My hair cannot be-braided it's still short.Yang buwa mu anluyun mung dandanën ug̓ud matinlung tëlëngan.synsulapidantabwat
dangatv.to arrive or to reach a destinationIndi dinangat tung isipu yang pinagkërësënan ta, purisu anday nag̓askëanuWhat we (incl) discussed did not come to my mind (lit., did not arrive in my mind) so I do not know anything (about it).Ungkuy, matinlu yang dinangat yang isip mung atiya. Kung mayintindiyan ilëm yang mga aruman ta, bëlag maliwag ang pawuyunan nira. Friend, what came to your mind was excellent. If our (incl) companions can only understand it, it will not be difficult for them to-agree-to.synkaw̓ut1
dangawspan between extended thumb and middle fingeryang ubrang atiang amëk yag dangaway, kung pira pang dangaw yay bayaran kada sang dangaw,dangkalPira pang dangaw yang amëk mung atia.Yang ënëm ang dangaw indi ka ilëm buay tung kasawaw ang amëkën na.
dangëpgo-to-for-helpsang klasi ta tau ang durung ëlëd na,Tan lawii nandangëpaw taa tung numyu, ay minlëraw tung këtël.Last night I came here (near spkr) to you for-help, because I was afraid of the storm.Mandangëpita asan tung mga aruman ta, anday aruman ta taa, muya paëldënita.synsapën
daplisfor a blow to not hit the intended targetbëlag asintadung kalima ang mamatidur tung bakës ya ilëg sapyatay,Daplis ilëm yang tama na bëlag sintru.Lipëng kang dinaplisan tung kulu na.Indi na purtal yang iyan, daplis ilëm.May duruwa nga tauan ang pagsuntukan, gustu yang sam bilug ang pasintruwan yang arumana tung mata ubin tung urung, pagkatapus, dinaplis ilëm tung talinga ay naiskip da yang arumana.There-were two people punching-each-other, the desire of one of them was to hit his companion square in the eye or on his nose, but then his punch just went-astray and hit his ear because his opponent had already dodged-away.synsapyatantsintruasintadunabilug̓an
daplusv.slip by losing a footholdnabugsu rin ay naluslus din tung pagtakwal na tung niyuy,Luay-luay ilëm ang kapla, muya dumaplusa.Nadaplus din yang mulang bisaya ang panakwal tung lumbuy, mayën napgës ka.The Visayan kid almost slipped as he was-climbing the lumbuy-tree; it''s good he was able to get a hand-hold.synsapyatluslusdalusdusdalag̓an
daranghold near the firepagsinti ta lamig purisu pandagpi tung apuy,Padarangën mi yang maëpët tung apuy, ya rag pangërël tung lamig.Let the old-person sit-close to the fire, he's already shivering from the cold.Ipadarang mu tung apuy tiyang lambung mung dëmël, para malangu.Put that wet shirt of yours (sg) near the fire so that it-can-become-dry.synpalëëbantlamig 2
dasdasto pound rice twice resulting in white kernalssang kalasing panlëw̓ëk ang dasdas ang pisan, bilang pulidung pisan ang anday kunal na,Dasdasan mung panlëw̓ëk.Yang paray ang naa kulit-kulitan ang nadasdasan.
dëbdëbn.chestdibdib
dëkdëk1adj1advanced state of sicknesssasang laru ang midyu tung malbat da yang pagkabëtang na.Dëkdëk da yang laru yang mulang atiya baklu pa ipabulungay?That child’s sickness is already advanced that being before he is-caused-to-be-treated? [The question is meant as criticism.]Pagpadëkdëk da yang disprinsia na, dapat ëklan da ilëm tung Colion.His ailment is becoming-advanced already, he must be-taken to Culion (for treatment).syntigbakmaliwagmalbatantmatinlu2to deteriorateDëkdëk da yang laru yang mulang atiya baklu pa ipabulungay?That child’s sickness is already advanced before he is-caused-to-be-treated?
dëkdëk2v.to focus one's looking at s.t.Padëkdëkan ming tëlëngan yang mga taung atiya, muya malalain ang mga tau.Take a good look at those (near hearer) people, they might be evil people.dëkdëk "Duduy, malaw̓uk da yang mataw, padekdëkan mu kanay ang tëlëngan yang mga taung atiyang magkakaw̓ut."Laddie, my eyes are already dim, please focus on those (near hearer) people who are about-to-arrive. {function of magka-)syntëëk-tëëk1
dëgdëgv.harshsayud ang ug̓ali ta tau, maparas,Madëgdëg tung ayëp ta aruman na yang tau ang atiya.That (near hearer) person is harsh towards the animals of his companion.Madëgdëg tung mamula yang taang atiya, anday sayud nang sistima.That (near hearer) person is harsh towards children, ...Yang taung madëgdëg, naplëkan da ta pasunaid.The person who is harsh (towards others) has-lostsynsistiiw̓ëg2akigisa
dëldëlThat (near hearer) chicken needs to be-hemmed-in so that it will go towards the snare.Yag ëlëg̓-ëlëg̓ay yang manung atia para mangay tung may laang.Idëldël mi yang manu tung siyëd para madëëp.Hem-in the chicken and push it towards the snare so it can be caught.Yang balsa yay gamitën yang mga taung magdëldel tung kabalyawan ug̓ud magsigalpuk yang balsa, kung masinti ra nganing yang mga bararawan, gulping mamagtadëng Purisu malpës da ilëm ang tumatikën. As-for the bamboo-raft, that is what people use to push-against the the sea where there is the place of the balyaw grass so that the raft will make a-splashing-noise, when the bararawan-fish sense it, they will suddenly stop. So it's very easy for them to-be-shot-with-a-speargun.syndësëllëtëg
dëngansimultaneous with something elseindi nagtantanan, yang saay nira, ubin yang pamangan nira,Yang mulang atia dëngan tung pagkatau na indi mu mapapaan tung dumang balay durung ëyak na.As-for-that-child, (will not eat in any other house than his own) it’s simultaneous with his personhood that you cannot feed him in someone else’s house; he feels very embarrassed (if you try to do that).Dënganita ra ilëm ang mulik.Mag̓aning yang arumanu, atiang ipinagngan ang atia, panganën na ka asta kaw̓utun yang ipagdig̓u na?Says my companion (to me), as-for-that-(fish) which-was-made-simultaneous (with her giving-birth) will she continue to eat it until it’s the time for her to bathe?a key cultural concept; the fish that a nursing-mother can eat must be on hand when the woman gives birth so that it can be made-simultaneous with her having given birth. Normally, there will be at least 3 kinds of fish; also, anything that can be described as simultaneous with the creation of the world, i.e., something that has always existed from time immemorial, is considered to be true, e.g., the beliefs of the old people; anything that is not perceived as dengan is dangerous to use.synkinataudisti
dëngasto-look-askance due to shamesasang pagtëlëng ta tau ang makilas, maninga tung nabuat ta malain ang may mag̓ëldan na,Dëngasën yang mata yang tau ang atiya, maninga mag̓ëldan.Dëngasën yang mata mu ang pagpanaw, purisu nasapduka.Your (sg) eyes were looking around, that is why you stumbled.synlingas2gëlangën
dëngëgfame yay sasang pag̓adipindiran ta tau ang indi na ëngëd iparanëk yang sadili na,Pamukpuk ang pagkërëng tung dëngëg na yang tau ang atiya.Pirdi ra yang dëngëg mu umulang mainëm.
dëngëlto-hearmay sasang bitalang nasinti na ang indi na pa ka nag̓asiguru,Yang dëngëlu may rasyun ang kumaw̓ut.Indi nagngëlu yang balitang atia tung radiu.synbati*sinti