Tagbanwa Calamian Dictionary » Browse Tagbanwa Calamian- English

ëlëg2blockyang mga bakës ang darakulu kakaëlëd mag̓atangan nira yang mamulang gëg̓ësyë tung dalan,Inlëg̓an yang bakës tung dalan yang mga mamula.Kadakul ang iraw yang naitaw ang yag̓ëlëg tung kunul yang baw̓uy pag̓ëlat ta sumpitën na.How big was the snake which I sawsynsaklawsalawatang1

ëlënnot thoroughly cookedPagburuatën ang ya ra ngadalik purisu nag̓ilaw yang anën, katulad ka tung burak ya kay nag̓ainabu bëlag pang lutuk mag̓utukun dang magpanganën purisu indiita mapangan ta lutuk,Indi mu ra kanay ënatën yang anën muya ëlën pa.Ëlën pa yang pangiaw mu yang ian, may dug̓u na pa.synilawmatëgasantlumun1lutuk

ëlët1tightsasang panagkës ang indi mauw̓ad tung makali,Ëlëtën mung panagkës para indi mapalpas yang baw̓uy ang atiya.Make the lash tight in-order-that that (near hrr) pig cannot get-loose.Nag̓ëlët da tung kakay na yang pinling ibinëgkës.synkëëtsiradutringkaduëlët2antulw̓ayugkal2aluglug̓ak

ëlët2tightalus indi mabrian ay këët ang pagkasiradu, katulad tung arasukaran ang garapun, panagkës may duma pa,Durug kaëlët yang pagsiraduu, piru nag̓aklëd pa ka ëngëd yang gëyëm tung arasukaran.The way I closed (it) was very tight, but the ants were still able to-get into the sugar jar.Mag̓ëlëtën mung panaklëb yang lata, para indi maklëran ta mukmuk yang bëyëd.Make-tight the way you seal the can so that the rice (the-husked-kind) cannot be-entered by the insects which bore holes in things. synkëëttringkatringkaduantlug̓akugkal2

ëmëln.scagbinit yang lukang nag̓alanguYang panliitan yang ëmël lukang nag̓alangu.The source of a scab is a wound which has dried-up.Kung may mga lukang pagmaayën da, yang mga ëmël nira agkukuwaten da yang mga mamula ug̓ud mabalik da yang ulit nirang dati.If there-are wounds which are already healing, as-for thir scabs, they are-removed by the children in order that their original skin may return.

ëmët1n.cheekpisngiYang ëmët yang mga baw̓ay, yay ag̓asikasuwën nirang pirming lëgëran nira ta mga pulbus ang para matinlung tëlëngan.As-for the cheecks of the girls, that is what they always take-care-of by always

ëmët2cheekyay sasang parti yang tinanguni ta ang nag̓italunga ta tung masigka tau ta,Yang ëmëtu durung taluktuk na.My face has many pimples.Nanimpëng yang ëmët na ang kinëg̓ët yang katiti.synitsurafr. var. ofitsyuraanttingkuy

ënatv.to remove food which has been cooking from the fire (when it is ready to be eaten).midyu kung lutuk da alsaën mi ra tiang kaldiru, muya mag̓anta,Ënatën mu ra tiang kaldiru may mamangan da.Remove that (near hearer) pot (from the fire), there are some who will all eat-together now.Indi pa nag̓aënat.It hasn't been removed from the fire yet.anttëg̓ënkantud

ënawsp. var.unawv. seed starterYang inënaw ang atiyang nagtubu, bitwalën mung iluwak asan tung tanëk ang maliway.As-for those (near hearer) started-seeds (implied) which have (and have-sprouted,implied), pull them up and plant them there (near hearer) in the cleared ground.Pagbukngil da ka yang inënaw̓ung kukbang yang rambutan.The seed of the rambutan-tree which I started is now putting-up-a-shoot.

ëndato try out somethingsasang ubrang simpan dang pisan, kulang da ilëm ang impisaan da,Naënda ra yang gëëru tung ayu.I was-able-to-try-out my bolo on the tree.Ëndaan [paamanan] mu ta bitala yang mulang atiang magpanaw, aningën mu ang indi magpabuway.Advise/warn that (near hearer) who will-leave, tell him to not take-a-long-time.Indi mu pag̓ënda-ëndaan yang mula, muya mëlëd.Do not tease the youngster, he might become-afraid.Ungkuy ëndaan mu kanay yang parakul yang langaw ang atiya kung matëg̓as u malëmëkFriend, try out for a while the axe on that (near hrr) firewood (to-see) if it is hard or soft.syntëndatag̓am 1

ënëmquantsixanim

ënënv.to roll up one's pants so that they will not get wet from wading in the ocean.Ungkuy, maayën pang ënënën mu yang sidsirën yang taruwal mu, adalëm yang tëëb, yang mutur atii tung abwat.Friend, it would be good if you (sg) roll up the cuffs of your (sg) pants, it's high-tide, the motorized-boat is out there (visible but at a distance from both speaker and hearer) .Indi ra nangënën yang aruman ta ag̓ad yag dawalay nang adalëm yang tëëb. Purisu nadëmël da yang taruwal na.Our (incl) companion did not roll-up his pants in-spite-of-the-fact that he had to have seen that it was high tide. So his pants got wet.synkalikëskëslëlën1

ëpatquantfourfour

ëpëd*n vleft-overmay mga bag̓ay ang pinagparti-partian piru may duma pang indi pa nakpëran, purisu kaministiran ëpëran.Ëpëran mi yang mga aruman mi para anday magpalain.Give a portion of what is left over to your (pl) companions so that no one will feel upset about it (i.e. not getting any of the item).Ëpëd da ilëm ta bakës yang punting naa.{Kudul: Burak ta punti ang binakta ra ta bakës?}This (near spkr) banana is all that is left-over from the monkeys.Unawisënu ra ilëm ang tapusun yang ubrang naa, indiita ra paëpëran, tutal gësyë ra ilëm. [ëxplain sit.]Ayw̓a, indiyaw ra pinaëpëran mi, yamu ra ka ilëm ang nagpangan.Why-is-it that you (pl) did not set something apart for me, it's just you (pl) only who ate (it).syntag̓anabaratu1ambën1antluw̓usutip

ëpëladjbland taste of unripe fruitklasi ta pamangan ang indi pa nag̓alutuk talagang maplëd, katulad tung punting arikundal, may mga burak ta lumbuy basta bulug̓aw pa ilëm maning tia,Maëpël yang punting naa, bëlag pa lumun.This (near spkr) banana is green still not overripe.Maëpël pa sigi rang pangan indi ra ëlatan ang malutuk.It's still unripe (but) (people) keep right on eating it, not waiting for it to get-ripe.synmaplëd2

ëpëpv.embraceInëpëpan na ra yang ari nang naara-araan tung tutuw̓ukan yang kulu na.He embraced his younger-sibling, kissing (him) on the top of his head.

ëpëtv.take care ofËpëtan mu kanay yang mula, pagbuataw pa.Take-care-of the child for-awhile, I am still cooking.Epëtan mu kanay yang baw̓uyu ay magsaayami pa.Please take-care-of my pig because we (exc) will still travel-by-boat.synasikasukargu

ërëdto-bury-ones self in the mudya ray sistima yang mga karawat pamag̓ërëd tung lugmuk bali ya ra kay pantaluk nira,Atiya ra yang karawat, minërëd tung lugmuk.There (near hrr) is theIyërëd mu kanay yang kamuting naang dakulu asan tung pinagbuwatan ang tampëkan tiyang bala..Please bury this (near speaker) big sweet-potatoe there (near hearer) in-the-place-where-it-was-cooked covering-it-over with those (near hearer) coals.Ya ray sistima yang mga karawat, pamag̓ërëd tung lugmuk bali ya ra kay pantaluk nira,That is the way of the shell-fish, syntampëkiakad

ërëlto-shaketau ang indi ra masirtaan yang bitala na ay tung ëlëd na,Ërël yang busis yang aruman ta ang binigla yang pulis.The voice of our (incl) companion who was-startled by the policeman was shaky.Makëtël yang yëgyëg tan lawii, nangërël yang balay yamën.Last night the earthquake was strong, our (excl) house shook.May pag̓aningën ang Dakulung Tau duun tung yamën ang mërëlan yang mga kalima na, nag̓aliwag̓an dang magpëg̓ës tung dumang mga ubra na.Ther-is someone referred to as the Big Person there (far) in our (excl) place whose hands shake, he has a hard time holding on to some of what he is working on. synkëtëg-këtëg2këdëg

ërëm1v.soak in wateraw̓ël ang tagbak da ta buling, yag ipaërëmay tung wai para manlëmëk da yang buling,Iyërëm mu tung wai yang mga aw̓ël mu, duru rag buling.Soak in water your clothes, (they) are very dirty.Inërëman na ra ta sabun yang wai.synëëmlëblëb2

ërëm2v.to soak something in watermay sasang bag̓ay ang ya ag̓iërëm tung tëëb, katulad tung katëp, kurutIpaërëm mu tung tëëb tiang katëp para mabakëd.Soak those nipa (shingles) in the ocean in order that it will be durable.Dëmël ang pisan yang tarualu ang naërëm tung tëëb ay durug dalëm.My pants which got-soaked in the ocean are thorougly wet because it was very deep.

ërëpget upset withlakgasën ka yang tau tung subrang tukyara,Kakaërëp yang aruman ta durug katukyara, maskin mag̓ëlkënita pa.How upsetting is our (incl) companion, he is always joking-around, even-if we (incl) are still sleeping.Naërëpanaw nira ay indiaw nandul ta sëra.They were upset with me because I did not give them any viand.

ësëg1v.a stage of strength of a young manyang timpëng yag pagtapuay,Baklung ësëg yang mulang atia, supang ang pisan.Pag̠ësëg da yang paninanguni ni Tipoy.ësëg papangay ra tung supangËsëg, tuglayunan yang pagkasupang na as in the-process of bëcoming supangantsag̓ëpsëpsëgëngngadngadngënngën2

ësëg2to-become-worsePag̓ësëg yang siit yang timpëng ang naa, pag̓imu ta nanak na.The pain of this (near spkr) swelling is-becoming-worse, it is-creating pus.

ëtëbto cut off part of somethingmga bag̓ay ang yag ilapay, katulad tung mga karni may tung mga pamangan ang rangga yag sapsapay ang iplëk,Ëtëw̓ën mu yang rangga ang iplëk.Cut-away the spoiled-part and throw it away.Ëtëb-ëtëw̓ën mu ang gëg̓ëtëyën yang karning atia kadarakul.synilapgërëtsapsap1

Tagbanwa Calamian - English

ë