Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

ë


ëntëkto-drive the haft of a bolo into the wood which will become its handlesinantëk yang uning yang gëëd tung ayu,Inëntëku yang tingting yang gëëru tung laskaw ta pumangga ay anda ray kulwan na.I drove the haft of my bolo into the-root of a manggo tree because it no longer had a handle.[Nag̓ëntëk da yang kuran.] Napuwas da. COLLOCATIONAL CLASHMangkëla ta laskaw yang ayu, yay pag̓ëntëkan mu yang gëëd mu ug̓ud may kuluwan nang matinlung isibat.Get the root (exposed above the ground) of a tree, that is what you drive (the haft of your bolo) into so that it has a handle on it which is excellent in striking (something).synsantëk1
ëntëdto-hesitatetau ang bëlag disididu ang magprangka,Mag̓ëntëd ka yang isipu kung kaisan ang mandawat ta sëra tung mga aruman ta.Sometimes in my mind I hesitate to ask-for (some) viand from our (incl) companionsKung yuu tiya indiaw mag̓ëntëd ang mag̓aning, tutal, matuud yang bitala na.If I were that (near hearer) person, I will not hesitate to say it, after-all what he said is true.Gustuu rin ang mangay duun tung mga putulu, piru pag̓ëntëraw ay durug lawid ang panawënI would like to-go (visit) my siblings, but I am having-second-thoughts about it because its very far to-walk.
ëngalto-have-a-gapyang ubra yay bëlag dapat,Minëngal yang pag̓itaan yang timbaw yang barutu tung kinit. Indi ra nagdëpëtan ta ustu. May këtat na.The place where the-upper-siding meets the dugout became-gapped. The (two sides) did not stick-together properly. There is-a-space-between-them.Ëngal yang pagpadapat mu yang tabla.Yang pagpadpët mu yang timbaw yang mutur mu ëngal da. Indi kuminëët tung mga ligasun na The way you caused the upper-part-of your motorized-boat to-fit the hull already has a gap-between-the-two. It did not fit tight to its ribs. synkëngaltëkalangatkëtatantdapat
ëngëd1advreally; absolutelybilug tung isip na ang buatën na, maskin nag̓askëan nang kamali ra tia,Kung maggamit yang aruman ta yang bitalang ëngëd, yang gustu naniyaning, minatuud na ra.Maskin alalawid ka man tanira tung Dios ang maning pa tung patay tung pagterelengen na, piru magkaratingkalan da ka enged yang sadlaw yang maning pa tung kaas ang atiya. Even-though they are indeed far from God like (they) are already dead in God's sight, yet they will definitely be-shined-upon by what is like the light (shining) from what is like like that (near hrr) light.synmismudunurunawis12v.to do deliberately do s.t.Tinu pa w̓ang tauay ay mapag̓ëngëd ang mapagpukis ta luak ta masigka tau na?What kind of a person would deliberately cut-down the plants of his fellow-person?Inëngëd nang binakbak yang papil yang arumana.He deliberately tore-up the paper of his companion.
ëngëtof a sharp instument biting deeply into woodmag̓ëngët yang tarëm yang parakul ang naa,Mag̓ëngët yang gëgma yang aruman ta tung ni kasawa na, ag̓ad maëpët da.The love of our (incl) companion for his wife deep, in spite of the fact that he is already an old-man.Mag̓ëngët yang tarëm yang gëëd ang naa.The sharpness of this (near spkr) bolo is??? is-characterized by cutting deeply into the target.Minëngët da yang gëgma yang aruman ta ag̓ad maëpët da, maning pa tung lansang ang indi malaw̓ut.Minëngët da yang parakulu tung ayung isinibatu, durug liwag ang panangtang.My axe bit-deeply into the wood which I struck, it's very difficult to-remove.synsëpsëp 1tëdëk2nutnutantmatabangaw̓ulpurulmalabnay
ëpëngto-hold-one's-breathyang linawa yang mula naapin tung masyadung siit yang nakaw̓atw̓un,Indi mu pagkastig̓uw̓ën yang mulang atia pag̓ëpëng kung magtangit.Ëpëngën mu yang linawa mu, para indi mu mauw̓u yang buyu.
ërërëv.groanPariu tung sasang bDurung ërëërë na ay natëtëngëd magsisiitan ta duru tung bësëg na,
ëskagto prick up one's earsyang timpëng yag pagtapuway,
ëslëb1layersasang bag̓ay ang dubli yang sungkut para indi madëmël, ?Nag̓ërëslëb da yang mulang naa yang aw̓ël na.This (near spkr) kid has piled his clothes-on -top-of-each other.synugtunantlakubputus1
ëslëb2nlayer
ëyangv.come-into-existencebasta ra ilëm ang nagtubu yang baklung kalasing luak ang atia,India pa mag̓ëyang yang pag̓apatay ni apu mu.You (sig) had not yet come into existence when your (sg) grandfather died.Minyang da ilëm yang luak ang atiya ang anday nanluak.That (near hearer) plant just came-into-existence without there being anyone who planted (it).syntubulënab
ëkmëng' to keep quiet 'kinaisipan ta tau ang indi kaw̓utun yang nag̓abtang tung isip na,Yang aruman tang atia nagpaëkmëng da ilëm.Yang mulang atiang gësyë ëkmëng da ka ilëm ang maëlëk.syntipëkipëslimëngmënëkpëëtantginlamaspak2
ëgsangto suffer damage from a sudden fallYang ëgsang, may sasang taung tuminakwal tung ayu, nabarik yang pinggësana, dayun dang nabugsu tung tanëk, ya ra aningën ang naëgsang da (katulad tung ni Hernan).Yang taung atiyang pagpanaw tung dalan ang manlat, naëgsang dang nabëgsak tung dalan. Yag tustusay ang para maulikan yang paglilinawaënaAs-fot that (near hrr) person walking on a slippery trail, he fell-down heavily on the trail. He needs to be-rubbed so that his breathing will go back to normal.
ëltëngv.suddenly stopNag̓ëltëng da ka yang tau ang atiang pag̓aspak.That person suddenly stopped mouthing off.Biglang nag̓ëltëng yang tinangit yang mga tau.The crying of the people suddenly stopped.synpukisëkmëngtadëngpëëtantmaspak2galwak1ginla
ëna-ëna1to-thinkmga bag̓ay ang sari-sari ra ilëm yang nag̓aklëd tung isip tang nag̓apanëëm-nëëman ta,Ipaklëd mu yang bitalaw tung isip mu, yay pirming ëna-ënaën mu maëlëka mapuawa, para indiya ra mabitalaanu.Put my words into your mind, that is what you should think about whether you will-sleep (or) whether you will wake-up in-order-that you may not be-harshly-spoken-to by me.Sayud yang ëna-ëna yang tau ang atiya.That (near hrr) person has an evil mind.Alimbawa may kasangkapan ang itinalig mu tung ana mu. Numaan ag̓insapuwën mu ra tung anya. Yang aning na, naplek da ang indi ra matandaanu kung ay ra ipabtagayu. Paëna-ënaan mu ta maayën kung ay ra ipabtangay mu yang gëëru, ay kaministiranu.For example, there was a tool which you entrusted to your child. Now you are-checking-up (on it) with him. His statement was that it got lost without his being-able-to-notice where he had put it. (I said to him) Think very well about where you had to put my bolo-knife, because I need it.syninu-inu2nëmnëm
ëna-ëna2way of thinkingsasang laksu ta kinaisipan ang indi na ra mabilug̓an yang dapat ubraën na kung ay pay magkatama,Yang aruman ta yang ënaëna na tung taung atia kasayud.Yang taung atia pagpaënaëna kung unu ray ubraën na.antlaumantëp
ënasanlow-tide-areaya ra yang kalaparan yang pëlaana, katulad tung pëlaan yang Masaya durug lakbang ang napaliw̓ut, atia asan da ilëm agtëtëgka yang lakun ang darakulu indi ra magpaklëd tung pëlaan panangkël da tung bag̓unbun,Durug lapad yang ënasan yang Masaya.The low-tide-area as Masaya Reef, is very wide.Atii kanay durung pagka bëlëk tung ënasan yang banwang atiya.Long-ago, ther-were many tridacna-clams at the low-tide-area of that (near hrr) place.synadalëm1 1antbag̓unbunpalapag̓ën
ërëërëvmoan in painYang ulung mu minlung tung mata yang baw̓alyan ang pag̓ërëërë, purisu tung makali, magpadlëpa ta alapiit tung anya.The shadow of you moaning has appeared to the eyes of the shaman who is-groaning. so you should go quickly to him and let him drench your back with chewed up ginger.
ëwanann.sling
ëw̓ananv.to-enfold-something-in-a-barrel-skirtëw̓anan: Ag̓aaning yang lalii tung kasawa na, ꞌUngkuy, mulikita ra, yang mulang gësyë ëw̓anën mu asan tung gimay ang para matinlu yang pagpanaw muThe husband said to his wife, "Friend, let's go-home now, As-for the little child enfold-it there (near hearer) in the barrel-skirt so that your going will be good.
ëw̓ënganndownwindYang panampëtan yang palëtSapul ang pisan yang buyu tung yatën taa tung ëw̓ëngan, ay taa yang rumbu yang palët.Yang mangaluk pirming pagpabtang tung ëw̓ëngan ay pagpataluw̓u tung kapungul yang palët, ay pagsingut ta kangit ta taung paglaru.A viscera-sucker always locates himself in a downwind position, because he catches the scent (of his prey) at the source of the wind, because he is-smelling the odor of a person who is sick.Yang mangaluk indi pagpanaw ta kaldaw, pagpanaw ta law̓ii, pagsagyap ta mga taung may laru, Purisu yang buwatën yang mga taung pamagbantay tung may laru, ang kaisan duun aglulw̓ug tung sirung yang balay ubin tung binit yang balay. Ang kaisan yang mga taung naang pamagbantay, nag̓aita ta mga sari-saring ayëp ang ay pang mamanliit ang ay pa paangay.antbukalawan
ëkel-ëkëlto-be-under-the-control-ofBinag̓as da ta sasang taung pag̓aëkëlëkëlan ta mga dimunyu.He was-met by a person under-the-control-of-demons.Yang aruman tang atiya pag̓aëkël-ëkëlan da yang arumana ta kulu, ang para tuldukan nang magsugal.As-for that (near hrr) companion of ours (incl) he is already under the control of his companion in-order-that he will-teach (him) how to-gamble.
ëkël-ëkëln.vbelongingsDurung ëkëlëkël da tiyang pinangalang mi, mga sarisari ra ilëm ang putik.As for those belongings you bought, they are just various kinds of junkYang ëkëlëkël ang duma ipaëkël mi tung mga ari mi.As for some of the belongings, send them with/to your younger siblings.
ëg̓ak-ëg̓ak' to expand in size 'Yang pagkabëtang yang sasang parabtangan ang sinansan ta subra. Yang saku kinargaan na ra ta mupiya ang asta nangëlëtëlët da.Nangëg̓ak-ëg̓ak da ta mupiya yang sakung atia muya indi mu ra sarangan ang sakanën.Nangëg̓ak-ëg̓ak da yang tian yang mulang atia tama ra tiang papaan.antikwapiwaksuw̓uk
ëlag-ëlagadjhas gapsMasyadu ra ka kaëlag̓ëlag̓en yang pagpabtang mu yang mga ayung naang kakarungan, mabisëlThe way you (sg) placed these (near spkr) pieces of round- wood (used as a place to sit) has many gaps (and) is uncomfortable.antsëlagsënsën