bëkad*'cotton, kapok 'Mag̓ubraën ang kukulunan yang bëkad yang duldul.Ginagawa na unan ang bulak ng punong kapok.Yang bëkad yang tatangawanu nagkarawaswas da.[Indi nag̠aintindiyanu. Yang dumang klasing aw̓ël tung bëkad yang pinanliitan na.As-for other kinds of clothing, their source is cotton.
Tagbanwa Calamian- English
b
bëkas2 to put tension on the spear of a pig-trap or of a spear gun so that its ready to be released 'Palagsikën ta pakul, ubin gatilyu ta pirit-pirit kasadu ra para simpan dang pitikën da ilëm.Patalsik ng silo, o kaya gatilyo ng pirit nakakasa na para handa nang kalabitin na lang.Baklu mu butwanay yang pakul bëkasën mu yang palagsikën na.Before you (sg) leave the trap, cock it’s spring.Indi mu tandëg̓ën yang pirit, bëkas pa man tiyang gatilyu na.Do not jiggle the gun, (because) it’s spring is indeed still cocked.Palagsikën ta pakul, ubin gatilyu ta pirit kasadu ra para simpan dang pitikën da ilëm.Trigger ofsynbikastakëd1
bëknasuddenly lose one's breathnasundot tung suruk-surukan na yang mula, purisu naamës,tinusok sa sikmura niya ang bata kaya namimilipit.Nabëkna pa yang aruman ta ang sinundut yang tau ang atiya yang suruk-surukana.Our (incl) companion happened to momentarily-lose-his-breath by means of that (near hearer) person striking him with with his open handTi Tutun nag̓abëkna pang pagsakan yang bëyëd ang san saku.Si Tutun namimilipit pa sa pagpasan ng bigas na isang sako.Nabekna pa yang aruman tang sinundut tung suruk;-surukanaOur (incl) companionantmalbat
bëg̓atsickness of nursing-mothers and their children caused by eating tabooed foods, (e.g. fatty fish, meat, etc.) not avoiding them.sasang laru ta mga talaana may tung mga ana nira ëkël tung pamangan na ang indi ra naglii.isang sakit ng mga nagpapasuso sa mga anak nila dala ng pagkain na hindi naman pinaglihian.Nabëg̓at da yang talanang atiya ang namangan yang minantikang gulay.That (near hearer) nursing-mother got-dysentery because she ate vegetables cooked with oil.Yang talanang duma indi ra ka pag̓intindi tung bëg̓at, piru bariktëlan ka.Some nursing mothers no longer pay any attention to getting-dysentery-by-eating-tabooed-food, yet they are also the strong ones.Ipagngan tung talaana para indi bëg̓atën.Make (that kamamali fish be simultaneous with the nursing mother so that she won’t become sick (i.e., by eating fish which was not made to be simultaneous with her giving-birth)synsalawg̓ad
bëg̓ay*1n vwedding gift given by groom to his inlawssasang bag̓ay, ubin mga aw̓ël ang yay ipakdul yang nangasawa tung punyanganën, u tung bayaw̓ën, ubin tung ipag na,isang bagay, o kaya mga damit na siyang ibibigay ng nag-asawa sa bibiyananin niya, o sa babayawin, o kaya sa hipag niya.Bëg̓ayan mu ti punyangan mu ta mga aw̓ël.Give your (sg) parents-in-law some clothing as a wedding-gift.Ibëg̓ay mu tiyang baw̓uy mu tung ni punyangan mu.Give that (near hearer) pig of yours to your parents-in-law as a wedding-giftsyntinukdulan*der. ofturul
bëladspread-outaw̓ël ang dëmël yay ipatingkal tung kinit,damit na basa ayan ibilad sa initan.Taawa magpamlad yang aw̓ël mu tung karakulan yang balay.Here (near speaker) is where you should spread-out your clothing inside the houseIbëlad mu yang amëk tung kinit, giniikan yang mulang gësyë.Ibilad mo ang banig sa initan, naihian ng bata.antdëmël
bëlag2separate, to-divorceya ray nag̓abir kung kaisan tung magkasawa,yan ang nangyari magkaminsa sa mag-asawa.Nagbëlag da yang magkasawang atiya.That (aforementioned) married-couple got-divorced.Yang mga luwak indi mi pablag̓an ta tau, muya baktaën yang bakës yang mga burak yang punti.As-for the plants, do not let them be separated from a person (someone to guard them), it-might-happen that a monkey will gorge himself on the fruit of the banana trees.
bëlëk1' tridacna shell 'Yang bëlëk ya ra yang kalungun tung tëëb ang sarisari ra ilëm yang pangguuy, pariu tung basëk, layaan, kurugnun, panag̓atën, dungkus, bëw̓ëlangën, yang tanan ang atia purus bëlëk yang pangguuy tung nirang bilug.Yang bëlëk durug kasin ang dayingën.As-for the (flesh) of the tridacna clam, it is very salty when dried.Nungayna bëlëk yang sëra yamën.A little-while-ago, our (excl) viand was the flesh of a tridacna clam.2tridacna shell (without the living creature inside)Atiing magsaayaw ra rin tung mutur ta, nalikëraw tung bëlëk ang yag nganga. Purisu dakulung luka tung dapa-rapa yang kakayu.When I was-going-to-get-on our (excl) motorized-boat, I happened to step on a shell of a tridacna-clam which was-open. So there was a large wound on the sole of my foot.
bëlës*1borrowhiramKung may mga bag̓ay ang anda tung nuyu, purisu marëgsananitang mamlës tung mga aruman ta,If there are things which you (sg) do not have, therefore, we (incl) can-be-forced to-borrow from our (incl) companions.Ungkuy, bëlsanu ra kanay yang gëëd mu.Friend, I will-borrow your bolo-knife for awhile.2take turns in doing s.t.Bërëlësita ra ilëm ang mamangan.We(incl) will take-turns eating.
bëndafeintsubokBinëndan na ta suntuk tung kulu na purisu nanangit.He boxed him lightly on his head, so he cried.Ya ra nga bënda tung batu yang isi yang gëëd, bingaw.The sharp-edge of the bolo struck the rock, so it got nicked.Yang bitalang aktul, bënda ilëm yang bitalang aktulan.The word aktul is just the stem?? of the word aktulan.May maëpët ang naita yang sasang mula ang may pëg̠ës nang sakbat, ag̠abënda-bënda na tung arumanang mula. Ag̠aaning yang maëpët ang naita, "Indi mu pagbënda-bëndaan yang aruman mu, muya madayunan mung masibatan."Meron matanda na nakakita sa isang bata na meron hawak na kutsilo, sinusubok-subukan niya sa kasama niyang bata. Sabi ng matanda na nakakita, "Huwag mo isubok-subok sa kasama mo, baka matuluyan mong masaksak."Yang duruwang atiang mga marayënang atiayang mga istudianti, may mga malsiti nira ang pamag̠istukada. Tung primirung pagbag̠asan nira, pamagbinënda-bëndaay. pamagkumpas-kumpas ang pamag̠arti. Ang dalawang iyan mga magagaling silang estudyante, meron mga mahahabang itak nila at nageespadahan. Sa unang salubungan nila, nagsusubuk-subukan, pagwasiwas-wasiwas na umaarte.syntëndagamën1tindassunda1 1sukdaprubaltag̓am 1.1subuktingkutangkuanttudumaktël
bësëgboilYang bësëg ang pag̓aningën ang mata ta iyan, yay durug siit ang sintiyën. Aparti tung dumang bësëg. Kaministiran ang para makuwat, amat-amatën ang tudyaën yang mata na ang maninga sinulid. Kung maëklan tiya, maita mu tung bësëg, maning tung may puyuk na ay naëklan da yang mata ta iyan.The boil referred-to-as the eye of a fish, that-one is very painful suffer. It's different from other boils. In-order-for it to-be-removed, it's necessary that its eye be-very-slowly dug-out-with-a-needle, its whiteness being like that of white thread. If it can-be-extracted, you can-look at the boil, it's like it has an opening because the eye of the fish has already been-removed.
bëw̓ëtto wrap-cloth around a little child in order that the wind cannot enter its body.ibalotËklan mu ra kanay yang aw̓ël ang manipis yay ibëw̓ëtu tung tinanguni yang ari mu.Please get the thin piece of cloth, that is what I will use to wrap-around the body of your younger-sibling.Muya suruutun ta palët, magsiit yang tiyana.It-may-happen (that) he/she would be-entered ny the wind.
bëyëdsomething to live-on whose source is unhusked-rice, but now a kilo of it is already expensive.sasang pangabuian ang liit tung paray, piru numaan maal da ka yang kilu na,isang pangkabuhayan na galing sa palay, pero ngayon nahal na din ang kilo niya.Lëbkën mu yang paray asan tung lusung ang bëyërën.Pound the rice (unhusked) there (near hearer) in the mortar to-turn-it-into husked rice.Anda ray bëyëd yang NFA numaan.The NFA has no more husked rice today.synalmasinantparay
biglato-act-suddenlysasang sistima ta tau ang mapinagbigla ta aruman na ay yang gustu na tanyay bantug̓un tung lugar nira,isang ugali ng tao na naninindak sa kasama niya kasi ang gusto niya siya ang kilalanin sa lugar nila.Biglaën mu yang taung atiya ug̓ud mag̓ëlëd tung nuyu.Shock that (near hearer) person so that he may-fear you.Binigla mu yang ari mu purisu naisiyak.You shocked your younger-sibling so he screamed.synrëgdapaëldënpalëggasëdagrët
bigwislant downwardyang biw̓il yang mula nagbigwi ra,ang bibig ng bata nakangiwi na.Nagbigwi ra yang biw̓il na ang anday anën ang kinaw̓utan na.His/her lips slanted downward when he/she found-out that there was no rice (cooked) (implied, ready to eat).Yang tau atia nagbigwi yang biwil na tung laru ang sininti na.Ang tao ayan nakangiwi ang bibig niya sa sakit na naramdaman niya.synbiigkiwiiw̓i
bilidsize upDapat bilirën mu yang tau kung bag̓ay ang pakdulan ta ubra u, kung indi.You must size-up a person to-see if it is fitting to give him work or if not.Matinlu yang nag̓aitaw ang sinyalis yang mulang naa kung magdanay yang pag̓aral na.
bilug1round in shapebilogYang bulan tan taa pa nagbilug.A while back the moon was full.syntëdëk2disididubug̓usdunurantduwa-duwamalasubas2whole heartedBilug da simanyan yang isipu anda ray duadua ang magsaay ay may arumanu ra.Now I have-made-up my mind, with no doubt to take the journey because I will have a companion.Bilug ang pisan ang isipung magdistinu tung lugar ang atii, ay durug kaimpurtanti ang may ëklanu duun.My mind is made-up to go to that (farbut still visible) place, because it's very important that there-is (something) I will-get there (far and out of sight).
bilyabelt buckleatiya yang tung akës, yang bilya na,yan ang sa sinturon, ang bakal niya.Kalatën da yang bilya yang akësu.The buckle of my belt is already rusty.Aplitan mu yang akës yang kirung atiya, atiyang bilya na.Use the belt to-strike that (near hearer) dog, (I mean use ) that (near hearer) belt-buckle.
binëdbecome insensitivesasang mag̓ubraën tung mga tau ang mag̓aupiraan, kaministiran tëw̓ëkën da kanay ta pabinëd baklu ra bukdakay,isang ginagawa sa mga tao na ooperahan. kailangan tusukin na muna ng pangpamanhid bago pa hiwain.Naminëd yang tuldukung napalu yang martilyu.Namanhid ang daliri kong napalo ng martilyo.Naminëd tung katumbal yang biw̓ilu.Namanhid sa sili ang bibig ko.Nalukananaw ta durug dakul, yang sintiyu durug siit. Purisu minangay tung doktor, inindyiksunanaw anya ta pabinëd ug̠ud indi masintianu yang siit.Nasugatan ako ng malaking-malaki, ang pakiramdam ko masyadong masakit. Kaya pumunta ako sa doktor, tinurukan ako niya na pangpamanhid para hindi maramdman ko ang sakit.synkamimingpëypëy2
Tagbanwa Calamian Dictionary © 2020 SIL International®
