Tagbanwa Calamian Dictionary » Browse Tagbanwa Calamian- English

bintav.gainmadasig ang alangën yang gulay, durug binta tung mga kabisayan,mabilis na mabili ang gulay, maraming tubo sa mga kabisayaan.Nabintaw ka tung ipinalangung gulay.Tumubo ako din sa ipinagbili kong gulay.Mabinta ka yang durung ana ay dakëlëamung pagpëg̓ës tung ubra.Lamang din ang maraming anak kasi marami kayong hahawak sa trabaho. (NOTE: lamang means advantage, at edge..)synganarsag̓abaksalidatubuantpangita

bingakind of shellsang kalasi ta kalungun ang yang aran na binga,Napisikaw ta kalungun ang binga tung tëëb.Yang binga pag̓ërëd tung kënay.Ang tukaw yang kalungun ang binga, ya ray binwat ang limas kung dakulu.

birasAs-for those (near hearer) two men, they will marry two women who are also siblings, therefore those (near hearer)those (near hearer) two men,yang duruwang nga laliian ang atiya yay namangasawa tung duruwa kang nga baw̓ayan ang magputul, purisu yang duruang atiya nga laliian yay mag biras, maning ka tiya tung mga baw̓ay mag biras ka kung bëlag magputul,ang dalawang lalaki na iyan ay nakapag-asawa sa dalawa ding mga babae ng magkapatid, kaya ang dalawa na mga lalaki ang magbilas, ganuon din iyan sa mga babae magbiras din kung hindi magkapatid.Yamung duruwa nga laliian magbirasamu ay yang mga kasawa mi magputul.Kayong dalawa na lalaki magbilas kayo kasi ang mga asawa nyo magkapatid.Biras mu yang kasawa yang putul yang kasawa mu.Bilas mo ang asawa ng kapatid ng asawa mo.

birdiadjgreenberde

bisël1slow growthtau ubin ilulwak maluw̓ay kung kaisan yang pagdakul na,tao kaya tanim mahina magkaminsan ang paglaki.Ya ra ilëm agbiwisël yang pagdakul yang mulang atiya.The growth of that (near hearer) child is just so slow.Mabuway ang dumakul yang luwak ang naa, ya ra ilëm agbiwisël.Matagal na lumakia ng tanim na ito, yan na lang bansot.synkitadisulpitismalangbuantmalambu

bisël2adjto-feel-uncomfortablesang klasi ta lulugwan ang katulad tung buklug ubin buluk ang yay ginamit ang daktal,isang uri ng tulugan na kagaya sa bilog na kahoy kaya buho ang yan ginamit na sahig.Durug bisël yang lëtëk tung mataw, indi pa nag̓aëklan.The speck in my eye is very uncomfortable, it still has not been-removed.Kasalasiit da yang tinanguniu ang naëlëk tung daktal ang durug bisël.How painful my body is having slept on the flooring which is very uncomfortable.synbuskul

bisitn.lower legbinti

bistan vto-conduct-a-legal-hearingyay nag̓ainabu tung tau ang nag̓apagbuat ta kasalanan ang malëlbat, talagang patuw̓alën yang ustisia,iyan nangyayari sa tao na nakagawa ng kasalanan na mabigat, talagan pananagutin ng hustisya.Aplitan mu ra kanay ta kastig̓u baklu mu ra bistaay.Paluin mo na muna ng parusa bago mo na imbistigahan.Pagbista ti Tsip tung nagpinaluway.The Chief-of-police is-conducting-a-legal-hearing regarding those-who-hit-each-other-with-clubssynbistigar

bistuadj1visiblemaskin alaw̓id bistu taa,kahit malayo kita dito.Bistu ra yang tubu yang paray ang atii.The stems of that (far from both spkr and hearer) rice are now visible.Bistung pisan taa yang busis nira yang pagkërësën ang atii. .What is visible? the 'busis' (voice)? or 'yang pagkeresen' (they talking?) synbutayagbunayag*masadlawklaradumaliwayantmalaw̓ukanda22audible, clearBistung pisan taa yang busis nira yang pagkërësën ang atii.The sound of their voices in that (far from both spkr and hearer) discussion is absolutely clear (to us) here (near spkr).

bisyu11activitymga bag̓ay ang nag̓apaklëran nirang pangita, katulad tung kugita, ian, rag̓ita sari-saring ubra tung kaldaw-kaldaw ya ilëm magtalungaën nira,mga bagay na pinapasukan nilang pagkakitaan, gaya sa pugita, isda, pangangahoy, iba-ibang trabaho sa araw-araw yan lang hinaharap nila.Yang bisyu yang mga aruman ta yag pamagkurut tung Lëlë.The activity of our (incl) companions (is that) they are-working-together preparing the kurut-root.Yang bisiuu tung Batu kaldaw-kaldaw ang bila basta linaw yang tëëb.My activity in Rock (is) fishing-with-hook-and-line provided that the ocean is calm.synbidakulukasyun2vicesYang duma yang bisyung papaklëran nira yag pamag̓intra inëm.As-for others the vice they are-entering-into is drinking-intoxicating-liquor

bisyu2vicesyang mga kinawataan yang bida nira tung kaldaw-kaldaw pasyar da ilëm anda ray pakinawang,Yang bisyu yang mga mamulang mga lalii maktël da ilëm tung parayaw.The vices of the boys (is) they are they are only vigorous in letting themselves be-praised.Yang bisiuu tung Batu kaldaw-kaldaw ang bila basta linaw yang tëëb.My job in Rock, every day fishing-with-hook-and-line provided the ocean is calmsynbidakurumisyu

bitadv.raise the sailyay ubra tung layag kung gustu mung maglayag para madasig yang laksu yang barutu.Bitaran mu tiyang layag ta midyu pabur ta yang palët.Raise that (near addressee) sail of ours (incl) sail, it-seems that the wind is-favorable.Indi mu ra bitarën tiang layag midyu linaw.Do not raise that (near addressee) sail, it-seems to be calm.synisabatakbadbad

bitasdetach from hookian ang naniwak tung bila indi naëklan,isda na kumagat sa kawil hindi nakuha.Kadakul din yang ian ang atiing naniwak, ug̓aring nabitas.Malaki din ang isda na iyong kumagat, kaya lang natanggal.Nabitas tung udyung yang ian ang pinanak na.Natanggal sa pana ang isda na pinana niya.synsumbingsambingsungib

bitatv.to spread something open with one's fingerskiput yang nganga yang saku yag bitatay,masikip ang bibig ng sako na nakabuka. Indi mu pagbitatën yang mata mu magsiit.Do not spread your (sg) eye-open-with-your-fingers, it will-hurt.Indi mu pagbitatën yang nganga mu mandakul.Do not widen your mouth with your fingers, it will-become-enlarged.Kiput yang nganga yang saku, yag bitatay.masikip ang bibig ng sako na nakabuka.

bitayto attach to something aboveyay mag̓ubraën tung mga mamulang gëg̓ësyë pa kung maëlëk da, yag̓ipasuutay tung gimay ang yag tatamyung baklu iduyanay,iyan ginagawa sa mga batang maliliit pa kapag matulog na, inilalagay sa malung na nakasabit bago iuugoy.Isakbët mung ibitay tiyang gimay, pagduyanan yang mula maëlëk da.Bitayën da ilëm ang këdkëran tung dikël na tiyang uting atiya, takawan ka ilëm, tinakaw na yang sëraw.Just suspend that (near hrr) cat by tying a string around its neck, it's just a thief, it stole my viand.

bitikn.fleaYay sasang utu ta kiru.Yan isang kuto ng aso.Durung bitik yang kirung naang gësyë. Kaministiran sirakën.This (near spkr) little dog has many fleas, It needs to-be-Yang bitik tung tëëb madasig ang mamakta ta ian.The ticks in the ocean are fast in gorging-themselves on the fish.May bitik tung daraw̓an may bitik ka tung kiru

bitwan.1intestinesbituka1n.intestines2n.pith of any palm treeYang bitwa yang buri yay yuruw̓ën yang mamaëpët ang nag̓iluug tung timpung tag kuran.The pith of the buri-palm that is what the old-people made-into-flour to-be-stored for the time (when) it's rainy-season.Yang bitwa yang punting muku yay magkuw̓urun ang nag̓ibuug tung baw̓uy.The pith of the muku kind of banana, that is-what-is-made-into-flour to-be-fed to the pigs.2pith

biwatto start a new actionpamagbiwat ta ubrang baklu,nagsisimula ng trabahong bago.Pagbiwatu yang gëëd, indi naitaw yang lansang, ya ray sinakëp purisu lungap yang isi yang gëëd.When I started (to-use) the bolo, I did not see the nail, that was what got-hit soBaklu agpamagbiw̓at yang pamagsaay ang atiya ang kaldaw ra.Before those (near hrr) who-are-riding (on the boat) start-to-go, it's already daytime.

biw̓ata certain job newly begun like putting-up a house.sasang ubra ang baklung nag̓aimpisaan, katulad tung pagpakdëng ta balayisang trabaho na bagong sinimulan, kagaya ng pagpatayo ng bahay.Baklung pisan agbiw̓atay yang ubra tung balay ang atiya.The work on that (near hearer) house had-to-have-been-started just now.Biw̓atën da ni kapitan yang ubra tung plasa.The Kapitan will start the work on the village-square.Biw̓at dang magsaay.He will start boarding (a boat).Yang sintinsia nang atiya, maskin nganing simanyan, yang kaalimbawaan na, maning pa tung parakul ang nabiw̱at dang ipatpa ra ilem tung kapungul yang sasang ayu.That (near hrr) passing-sentence of his, even now. what illustrates-it is that it is like an axe which-got-raised-up to stike-at the trunk of a tree.

biw̓iln.lipsYang baay na nagbiw̓ilan ilëm ta paray.Ang basket niya hanggang bibig lang ang palay.Maluw̓ay ang mangayëg yang mulang naa, yang baay na nagbiw̓ilan ilëm, indi na ra pinabunduan.This (near spkr) youngster is slow in reaping; his/her basket is only up to the lip (of the basket with rice), he didn't slope-it-up (above the lip of the basket.)Yang baw̓ay ang atia nagbiw̓ilan ilëm yang kapari na tung baay na, piru yang duma namagluut.That (near hearer) woman, the kapari (root) only came-up to the lip of her basket, but others ______Indiyamu ka pagginla, takmërën mi ka yang nganga mi, indi ta ra ka masuupan yang bitala yang aruman ta.Huwag kayo din maingay, takpan nyo din ang bunganga nyo, hindi natin na din maintindihan ang sinasabi ng kasama natin.Yang baay na nagbiw̓ilan ilëm ta paray.As-for her basket, the ricesynpunuktapantëpëng2talinganga2kuw̓ung*antapin1

biw̓is1just-before something else happensya ray sasang pagbëlag̓anan yang lawii, may yang kaldaw, bali sam parti ra ilëm yang makiklëp mangaldaw ra, ya ray magdasun,ito ang isang paghihiwalay ng gabi, at ng araw, bale isang bahagi na lang ang dilim, magliwanag na, yan na susunod.Biw̓is tung pangayag yang pagkaw̓ut yang namangaas tan lawii.Just before dawn was when those who went out fishing with lights arrived.Magbërëlag yang mga tau yang 25 ra, biw̓is da tung pangayag.When the people broke-up from the December 25 celebration, it was just before

biyagv.to catchhuliBiag̓ën mi yang mga manung alamën, namagkëlas da.Catch the chickens (and) tame (them), theyBiag̓ën mu yang baw̓uy pag̓atulyad na yang balaling.Catch the pig, it's rooting-up the cassava.Biag̓ën mi yang manung sambilug ipalang mi tung mga Bisaya.Catch one of the chickens, (then) sell it to the Visayans.Nabiag da yang puganting napalpas.The fugitive who got-loose got-caught already.syndëëpantbulyawpalpas

biyaladjWhen our (incl) stomachs can-bekung masaatan da ngani yang tiyan ta ta anën, mag̓ampayanita ra ta lantay ay bialita ra.kung malagyan na nga ang tiyan natin ng kanin nakakaramdam na tayo ng antok kasi busog tayo.Biyal ang pisan yang tiyan yang mulang atiya.Pabiyalën mung papanën yang mulang atiya para indi magtangit.Feed that (near hearer) child, letting him/her be-satisfied so that he/she will not cry.synlëtabiritibuntilantsuw̓uk

biyasuncock/unhookpalagsikën ta pakul tung dulian may baw̓uy, kung magbias tiya pinanawan na,patalsikin ang silo sa durian at bagoy, kung umigtad yan sa dadaanan niya.Nagbiyas yang palagsikën yang pakul, piru indi naskëd yang dulian.The trigger of the snare was-uncocked, but the porcupine was not snared.Ag̓ipabias mi yang pakul mi kung kaldaw muya masiëran yang mga manu.If it's daytime, unhook your (pl) snares, it might-happen-that the chickens can-get-snared.biyas: Yang pakul mu Duduy, kung kaldaw, ipabiyas mu yang palagsikëna, muya mapakul yang mga manu. Muyang law̓ii itakëray mu yang palagsikëna.As-for your snare, Laddie, when it's daytime, unhook its trigger, (otherwise) the chickens can be-snared.synlagsikukasananttakënkabit

biyëdstretchtung taung baklung napuaw yay madagmit maabir,sa taong bagong gising ganyan madalas mangyari.Pagbiyëd yang mulang atiyang gësyë.Nag-uunat ang batang iyang maliit.Asta yuu pagbiyëraw ka ay masalasiit tiing tinanguniu.Kahit ako nag-uunat din kasi masasakit ang katawan ko.synbutikël*