Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

b


baruk' type of tree whose bark is used for caulking 'Sang klasi ta maninga kapungul ta bunga, yang paklang na yay magkayasën yang mamaëpët ay yang baruk na yay nag̓ipag̓ëlët nira tung barutu tung pinag̓ëtaan yang timbaw may yang kasku.Durung baruk tung luang ang dakulu.Nasuw̓ukaw tung luang nungay na, maayën nanguw̓ud ta baruk yang arumanu ya ray pinagsëngatu.synbalukbuk1
basëk11n.' type of tridacna shell 'Sang klasing kalungun tung tëëb ya ra yang bëlëk.Yang bëlëk ang naang basëk yay bëlëk ta talana atii kanay tung mamaëpët.As-for this (near spkr) kind of tridacna-clam, that-was the tridacna-clam which nursing-mothers could eat in the time when the older-people were dominant.synbëlëk 12v.thoroughly wash old riceBasëkan mu yang bëyëd para maplëk yang kamu na.Thoroughly wash the rice (husked) in order that its bad-smell can-be-removed
basëk2v.wash old rice to rid it of a bad smellBasëkan mu yang bëyëd ug̓ud kung buwatën indi mag̓antëngWash the rice so that when it is-cooked
basëladj.when rice is only half-cooked
bastaprovided-thatmidiyu yang tau indi mu ra marig̓ës ay binuatan da ta riglamintu ang maning tia, kusas tag̓a batu paag̓ës, pasinsia ra,Ya kay aning nira basta tag̓a Batu pablag ka.Basta nadisisyunan da tii ya ra ilëm ay pauyunan.Provided that (matter) has-been-decided, that is the only thing that will-be-agreed-upon.synkusasantdisisyun
basulv.to-blameyang tau kung kaisan suliliën kang pakamaliën yang sadiling painuinu na, {not a valid definition}ang tao magkaminsan nagsisi din nagkakamali ang sariling pag-iisip niya.Binasulaw yang anaw.I was-blamed by my child.Pagsinti yang taung atiya ang pag̓abasul yang sadiling painuinu na.That (near hrr) person is blaming his own way-of-thinking.May ipinakargu mu tung sasang taung impurtanti. Numaan kinapakapaana ang naplek. Numaan insapuwën mu tung anya, anda ray mapaita na. Naplëk da. Duun da nga basulay mu kung ayw̓a kinapakapan na yang ipinakargu mu tung anya.There was (something) important whichsynsug̓atnësël2sëbësëëysilistipagsintipungawbalala
basyu2adjemptysasang bag̓ay ang anda ray paklëd na isang gamit na wala nang laman niya.Yang basyung atiya yang cokë ibalik mi ra tung pinangalangan mi.Those (near hearer) empty coke (bottles) you (pl) return (them) now to the place-where you (pl) bought them.Basyadu ra yang kaldiru, puidi mu rang gamitën.The cooking-pot no longer has anything in it, (so) you (sg) can use (it) now.antbakanti
batakv.' haul up something by rope 'hilaBatakën mu kanay asan yang katëp ang ipabwat magkatëpaw.Please haul-up the nipa-palm-shingles there (near hearer), raising (them) up, I will-(use them-to-thatch-the-roof.)Batakën mu yang ari mu ang ipabwat, indi pa matakwal tung aldan.Haul-up your (sg) younger-sibling to-make-him-high, he/she is not yet able-to-climb the ladder.synbitadisaënbadbad
bataln.sorghumYang batal, duruwang klasi. May puklit ig may dati. Yang puklit anday lag̓ëm. Yang dati kuraw̓u-kuraw̓uwën yang kulay na.As-for sorghum, there-are two kinds. There-is puklit* and there-is the-original. The original (kind) is greyish in color.
batëd*scabpag̓asikasu ta luak ang baklung kalasi,May nag̓aita tang mapulang pagpanaw, kawa may batëd tung kakngaan ay pag̓imu ta nanak. [Ay pag bëtang yang mapulang atiya?]batëd: Ag̓aaning yang mëpët, "Nini, indi mu pagpisilën yang batëd yang bësëg mu, muya marisulta, mas pang magdakul."The old-person said, "Little-girl, do not massage the hard-part of your boil, later-on there might-be a-bad-result, it will-become-larger."batëd: Aning yang indi mu pagpisil-pisilën yang batëd yang bësëg mu muya maspang magsiit.
batëlrice not cooked correctly
batukv.' to oppose, fight against 'Sasang ug̓aling bëlag matinlu, yang kaministiran dapat yang tau yag pagkërësën bëlag ang ya ray magbaratukan ang magsuruayan.Isang ugali na hindi maganda, ang kailangan dapat ang tao ay nag-uusap hindi na iyang maglaban-laban at mag-away.Pinagkastig̓uu ay pagbatuk tung yëën yang mulang atiya.I punished that (near hearer) child because he was-opposing me.Yang mulang atiya sayud yang sistima na, batukan na pati ti nanay na.As-for that (formerly mentioned) child, the way he acts is bad, he will-oppose even his mother.Mag̓aning ti Kalasiaw tung ni Bakuku, "Ta, amigu matuka tung yëën tung karira ug̓ud maimpisaan ta ra yang karira?"Deer said to Tortise, "Well friend, will you oppose me in a race so that we (incl) can now start the race?synlabankuntratëg̓as2maisëgbëngël1
bawag1v.miss; uselessyang kalima ta kung kaisan yay palyadu ra bëlag̓an da puntadur ang manumatik,Ang kamay niya magkaminsan pasmado na hindi na asintado na mamana.Indi naptët, bawag da yang kalima na.It (spear) did not hit (the target), his hand was at-fault.Nabawag̓an nira ta pag̓isip yang planu nira tung ubra.Their plan for the job/work was a failure of thought.Bawag yang kirung naa, indi mangayaw ta bakës.This (near spkr) dog is useless, it will not bark at a monkey.synawagpalyadumintisantsintrupurtalasintadu2uselessmay mga ayëp kang luspug, katulad ka tung tau ang alës da ilëm ang mangita,Bawag da yang mga kinaw̓ataan numaan. Yang nag̓aktëlan nira, pangan da ilëm.At the present time, the young-men are already useless. What they are keen-on is just food.synluspugpulug̓ubawag 1luknu 1lukmudawagantbalagsikanpangisimantas
bawas1adjinfertile, sterilemapungaw yang sasang pagkabëtang ta magkasawa ang anday ana nira ya ray mag̓aningën nirang bawas,malungkot ang isang kalagayan ng mag-asawa na walang anak sila, yan ang sinasabi nilang baog.Yang tawu ang atiya talagang indi ëngëd maana. Siguru tanyang lalii yay bawas, yang baw̓ay mulug̓ana rin.That (previously mentioned), person will never ever have children. Probably it is the male who is sterile, the woman/wife would otherwise be one who had many chidren.Mapungaw yang magkasawang anday ana nira, piru anday maimu ta kung yang lalii yay bawas.A married-couple with no children feels-sad, but there is nothing we (incl) can-do if the man is the one who is sterile.synbakyaw2antmulug̓ana1
bawas2reduce the size of somethingya ray mag̓ubraën kung midyu subra ra yang karga tung mutur, katulad ka tung tabla yag tabasay ta gëëd para manggëtëy ay kung kaisan madamël, ubin malapad,Ganyan ang ginagawa kung medyo sobra na ang pangarga sa bangka, kagaya din ng tabla ay pinuputulan ng itak ara lumiit kasi kung minsan makapal, o kaya malapad.Bawasan ta ra yang parti mu, kadakël da tia.Bawasan natin na ang bahagi mo, ang laki na yan.Bawasan mu kanay yang kadakul yang lambungu.Tabasan mo muna ang laki ng damit ko.synbuwin1tënakdiskargaantdulang
bawas3adjinfertile maleYang taung atiya indi ëngëd maana, talagang tanyang lalii yay bawas.That (previously mentioned) person, he cannotYang laliing indi maana yang guuy tung anya bawas.As-for a man who is unable to-father-a-child, he is referred to as infertile.synbakyaw2antmulug̓ana1
baw̓uyn.pigbaw̓uybaboy
bayadn vpay/paymensiguru utangënu ra kanay yang kapi anda pay mapakdulu numaan, ay indiaw pa ka nag̓atëgbëng,siguro utangin ko na muna ang kape wala pa kasi maibigay ko ngayon, kasi hindi ako pa din nakapunta ng bayan.Matëgbëngaw yay pagbayaru yang kaping naëklanu.When I go-to-town, that is when I will-pay for the coffee I got (on credit).Nabayaraw ra ta nungapun yang bëyëd ang 10 kilus.Yesterday, I was-able-to-pay-for the ten kilos of husked-rice.synkastambingantutang
bayawn.brother-in-lawbayaw
bayayn,vnestlingët ang tinumpuk ta baw̓uy, may katulad ka tung mga lamlam piru tanira tung abwat,dumi na tinumpok ng baboy, meron kagaya din sa mga ibon pero sila sa itaas.Pinagbayayan ta baw̓uy yang lingët ang naang nagtumpuk.This(near spkr) This bunch of detritus which tumpuk ?? was where the pig made his nest. Bayay ta baw̓uy ang nangana yang lingët ang naa.This (near spkr) detritus is the nest of pig who gave-birth.syndugmun
bayëk' mumps 'Sang klasing disprinsia tung dikël ta tau agpangapun yay panlimbag̓a ig masiit ka.isang klaseng sakit sa leeg na tao tumutubo at namamaga at masakit din.Bayëkën yang dikëlu.Bineke ang leeg ko.Yang lalii dilikadu unu ang bayëkën, indi ra unu maana tung ni kasawa na.Ang lalaki delikado daw na bekeen, hindi na daw magkaanak sa kanyang asawa.
bayënold flavorbëyëd ang bëlag dang baklu,Bayën da yang bëyëd ang naa, burara ra ang buatën.This rice (unhusked state) already has an old flavor,Yang bëyëd ang naa bayën da, makamu ra.This rice has an old smell, it smells bad already.Kung buwatën mu yang bëyëd ang bayën da, kung malutuk, burarag da.If you (sg) cook old rice, when it's done, it will be scattered.synluun1 1istak1 1
baytuntype of bamboo that grows crookedlyThe baytu type of bamboo bears fruit every 30 years or so. The fruit is edible but requires the removal of its shell. It is then dried in the sun,, then pounded and cooked. It is said to have a nice flavor. When it bears fruit, the plant will die. But the fruit that has fallen to the ground will produce new shoots.
bayugn.k.o. tree/woodaran ta ayu,Yang ayung atiyang bayug puidi kang labraan ang kasku ta barutu.As-for that (previously referenced) bayug tree/wood it can also be-shaped into a hull of a dugout-canoe.Kung kaisan yang bayug yay sapsapan nirang batyula ta barutu.Sometimes bayug-wood, that is what theyThis wood is normally straight and so can be used as a mast
bayunv.be-compatible-withyang sasang lugar ang yag papagyatay,isang lugar na kinahihiyangan.Ay ta yëën indi magbayun tung banwang naa.As for myself, this (near spkr) place will not be-agreeable with me.Indi magbayun tung yëën yang bëyëd ang naa.This (near spkr) husked rice will not be-agreeable with me.synuyuntunuanadagyatantkuntra