Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

i


isbutstingy, selfishya ray sasang sistima ta tau ang makakaëyak, ay inding pisan mapanganan maskin kapi ra ilëm, purisu ya ra ag̓aningay nira isbutan,Durug isbut yang mulang naa, inding pisan mandul yang iana.This child is very stingy, he won't ever give another his fish.Yang taung atia yang kaisbutana, yang sëra nira nag̓italuk na tung baul.As-for that person, his stinginess (is like this), their viand he hides it in the trunk (so it can't be seen and asked for).antbukyat
islatadjquick movingmadasig ang mag̓ulagMaislat yang manung atia.Indi madëëp yang baw̓uy, maislat da.The pig cannot-be-caught, it's alreadyantamu
istak11to-be-idle / to-be-stored-up Inistambay ra ilëm ay subra ra, nag̓iluug da ilëm.Istak da pala yang bëyëd ang naa, purisu duru rag kamu.This (near speaker) rice (hulled) it's surprisingly stationary so it's already smelling-old.Naistak dang nabuay yang sultirus ang naa, ang anda ray ubra na.As-for this (near speaker) young-man, he happened to-be-idle for-a-long-time with there-being no work for him.synistambayantlabas12to-be-rendered-unusableKung anday papilis yang mutur na, dëëpën da ilëm yang mga pulis ang para istakën da.If his motorized-boat does not have a license, it will just be-confiscated by the police to render it-unusable.
istak2v.to-temporarily store cargoYang simburiyu tung tumbung yang pantalan pag̓istakan yang mga kargamintu.As-for the building at the end of the pier is the place where cargo is-temporarily stored.
isyak1cry from painyang tau may asan kang pag̓isyakana, yang mga aruman nirang napatay ra, katulad ka tung mula kung garutiën duru kang isyak na,Isyak yang arumana, indi magunta tung suayan.Pamag̓irisyak da yang mga mamula, siguru pangasuw̓uk da.A person will cry-out if (someone) has hurt him or if there is someone who died; his/her voice is shaking..syntangitgalangganggalwak2kakbu
isyak2v.to screamSasang tangit ta mula yang nag̓agngëlu.Indi mu ipaisyak yang ari mu, magdig̓uaw pa.Do not make your younger-sibling scream, I will bathe first.Pag̓isyak da yang mula ang nag̓asuw̓uk.The child who is hungry is already screaming.syntangit
itgidn.a kind of vine which can be used to lash things together
ikawanadj.selfish
ilamunv.weed a plot of groundDuduy, ilamunan mu ra kanay yang sular ta.Little-boy, please weed our garden for-a-while.
ilu-ilu1v.to-feel-dizzyNag̓ailu-iluwaw ang nagsaay tung trak, purisu makaliaung masuka, ay yang pagtëlëngu tung ayung pagtakliw̓an yang trak, maning pa tung pamaglaksu ka tanira.I got dizzy from riding in the truck, so I will quickly vomit, because my looking-at the trees being-by-passed by the truck, it is like they too are running-together.Pariyu tung sasang pagpraktis ang pagmamak, nag̓ailu-ilu tung minamak nang buyu, bunga, apug, may taw̓aku. Sam puntu ang nasuka na ra rin.It's like someone who is trying-out chewing-betel-nut, they can become-dizzy from chewing the spicy-leaf, the betel nut, the lime, and the tobacco. It would take a bit more and he would have vomited.
ilu-ilu2v.system of cooperative work in swiddenssang klasing ubra naa tung kuma ang malakan ig madasig ang matapus ang anday suruulan kung indi baralës-balësan ilëm tung kinaldaw,Ilu-iluwanamu ra ilëm ang mag̓ubra yang kuma, para makali.Pamag̓irilu-iluwan yang pamangumang atiya.Those (near hrr) working-together-to-make-swiddens are-cooperating-with-each-othersynbaralës-balësantaw̓ang-taw̓ang
iluaanresultmay mga ubra kang kaisan matinlu ka, kung kaisan sayud ka yang risulta na,Matinlu ka yang linuwaan yang kërësën yamën.What resulted from our (excl) discussion was good.Anday linuwaan na yang pandilëm yamën, durug këtël.There-was no result of our (excl) searching (for food), it was very rough.
impaki' to take inventory of one's stock ; also to pack belongings away 'May angayan nira, purisu pamagsimpan dang maglarga.Mag̓impakiamu ra yang mga ëkëlëkël ang ëklan tang magsaay, muya may malipatan.You (pl) now pack-up (our) belongings which we (incl) will take (with us) when we leave (by boat), otherwise there might-be-something forgotten.Yang tabla bëlag ya ag̓impakiay, kung indi, ya agimësay.Lumber is not something that needs to-be-packed-up, instead it is something to-
imurasfr. var. ofimuratsp. var. ofimuratv.with difficulty take pains-to-do-Imuras ilëm ang natapusu yang ubraw.With-difficulty only was I able-to-finish my-work.Pag̓imurasaw ang manëgbëng ay anda ray bëyëd yamën.I am taking-pains so that I will-go-to-town because we (excl) do not have any more rice.synmalbatmaliwag
imuratfr. var.imurassp. var.imurasadjsasang palaksu ta ubra ang midyu may kalbatan na, purisu durug luw̓ay ig mabuay ang matapus,Imurat ilëm ang lumaksu yang ubra ta, ay durug liwag.Our (inclusive) work only moves-ahead with-difficulty.Imurat ilëm ang manangëd yang mulang naa, ya ra ilëm ag̓arëgsanay.This (near spkr) child will only obey with difficulty, he just has-to-be-forced (to obey).antmalakanmadasig
inakanstingyya ray sasang pangguuy tung tau ang aktulan ay inding pisan mandiparang mapandul tung arumana maskin nag̓aliwag̓an da tung pangabui na,Inakan ang pisan yang taung atiya, maskin maita mu rang may kapi na indi magpainëm.That (near hearer) person is absolutely very stingy, even-though you can-see that he has (some) coffee, he will not allow (others) to-drink.Inakan yang aruman ta, purisu indi ka pinakdulanu ta mamakën.Our (incl) companion is stingy, so I did not give him (any) betel-nut-chew.Ya ray sasang pangguuy tung tau ang aktulan ay inding pisan mandiparang mapandul tung arumana maskin nag̓aliwag̓an da tung pangabui na,It is one way of referring to a greedy person because he neversynaktulanantbukyat
inamësvgasp for breathUsed to describe Jesus' dying breath; but also used somewhere in the NT for 'groan'
inatëgv.to-permanently live in one placeIndi mag̓inatëg yang taung atiya ay pirming laktëd-laktëd tung duma-rumang lugar.That (near hearer) person will not stay-in-one-place because he is alwaysAsan da ilëm mag̓inatëg yang bala tung tinanguni yang baw̓uy.The bullet will just stay in the body of the wild-pig
inayënn.heninayëninahin
inësëlv.to-feel-sorry
inibran.gin
inisanv.to remove lice eggs from the hair
inisënTiny kernals of riceburak ta paray ang gëg̓ësyëInisën yang burak yang paray ang atiya, masyadug kagëg̓ëtëy.The fruit of that (near hrr) rice is tiny, it's way too small. [i.e., the size of the kernalas is very small).Kung natëtëngëd tung paray ang inisën, yag̓aprusay ta kalimang ipabtang tung baay. pagkatapus yang katël na nag̓abutwan ka. Indi ra ayëg̓ën ta kaayëg ay kagëg̓ëtëy ka ilem.Concerning rice which has small kernals, it needs-to-be-stripped-off by hand (and) put into a basket. Then its stalk stays-behind. It is not harvested by using the tool for harvesting because (the) rice-kernals are so very small.
insapuv.find-outDuduy, insapuwën mi kanay asan tung duruungan kung asan da yang barutu.Sonny, check to see if the dugout is there (near hrr) at the place-we-pull-ashore.
intiruentireya ray sasang pangguuy tung tanan dang pamilya, ubin kabilug̓an yang tanan ang mga tau tung sinakëpan yang bariu,May pakayam tung Coron ang intirung san linggu pati yang tanan ang mga binariu maglakët ka.Intiru ra siguru yang luray ang pag̓abantayan mu suutun mu ra.Ya ray magug̓uuyan ang sam bulusThat is what is called one length.syntanan-tanankabilug̓ankatutalanbarulfr. var. ofbalur1kabug̓usan