Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

i


intrisbe-interested-to-do-somethingsasang impurtanting kaministiran ay nalëlyag̓anu,Pag̓aintrisu rin ang alangën yang kaskung atiya ay anday kasku yamën.I would be interested in buying that (near hrr) hull (of a boat) because we (excl) do not have a hull. [how to translate irrealis]Yang sultirus ang atiya pag̓intris din tung Maistra.As-for that (near hrr) young man, he has feelings for the teacher (female) [How to translate irrealis]
inu-inu2mind, thoughtsasang laksu ta isip ta tau, ang malinipatën mabuay ang madëmdëman na yang ibëbtang na,Naliwag̓anaw ta painuinu nungayna tung ubraw.A little while ago, I had a hard time thinking about my workIpaklëd mu tung painu-inu mu yang bitalaw.Make my word enter your mind.synëna-ëna2maridëng-dëngandëmdëm1nëëm-nëëm2antlipatlampas
ingapato-be-intent-on-doing-somethingpag̓ingalaw, durung gustu na talagang magnunut ay mamasyar tung na daku na ay magpungaw̓ën da,Pag̓ingapaa ang paklëd tung ubra, siguru sarangan mu ra.You (sg) be-intent on getting a job, probably you are-able-to-do-it.Pag̓ingapaa tung tau ang magpasuildua, muya magbulakbula.You (sg) be-eager to earn-wages from a person; you might turn-out-to-be-a-time-waister.[Duun agpag̓ingapa tung tumbung, bëlag tung kapungul.] (can't be figured)ingapa: Mag̓aning ti nanay na tung ana nang sultirus, Ayw̓a pag̓ingapaa ang mag̓angay duun tung lugar ang atii, unu pay ubraen mu duun?Mag̓aning yang ana nang tuminuw̓al, pag̓ingapaaw ang mangay duun tung na Amëëy ay nabuway rang indiyamu pagbarag̓at.Her son snawered saying, "I really want to go see my uncle and his family because it's already been a long time that we (excl) have not met.
iskala' for a ship to dock 'Yang pantalan yay pagpasagpian yang barkung darakulu.Pag̓iskala ra yang barkung dakulu tung pantalan yang Coron.Indiya mu asan magparuung pag̓iskalaan yang mga lansang darakulu tia.
islaann.crotchislaan: Ag̓aaning yang mëpët tung ana nang talaana, Yang ana mu pagpula yang islaana ay nag̓apaw̓ayaan mu ilëm pirming dëmël yang lampina purisu pagpula ra yang islaana.The old-person says to his daughter who is a nursing mother, "The crotch of your child is-reddening because you are just neglecting (that) his.her diaper is always so his/her crotch is alredy getting-red.synitak1
ispiyumirrorsasang bag̓ay makintab ang pisan ang bistu ra yang ulung ta, purisu gamitën ang pagtëlëng tung itsura ta kung limpiu ka ubin mabuling,Tëlëngan mu yang itsura mu tung ispiyu, durung pungit na, india ra nandamus.Take-a-look-at your (sg) face in the mirror, there-are manyAmlig̓an mi yang ispiu mablak.synsalamin
itsurafr. var. ofitsyuraface
iw̓i-iw̓in.type of weedmakahiyaYang ilamunun ang atiang iw̓i-iw̓i, midyu may isip na ang matandëg, pagtarakyup da yang mga këlad naAs-for that (near hrr) iw̓i-iw̓i grass, it seems to have a mind, when it is-jostled, its leaves close-upYang iw̓i-iw̓i, sasa kang bulung tung pamasma yang lamut na.
imbarg̓uto-take-possession of something not fully paid fornag̓ainabu tung darakulung utang, purisu yang mga gamit ang may kantidad na yay nag̓amatar,Naimbargu ra tung utang yang mutur yang aruman ta.The motorized-boat of our (incl) companion was-taken because being of his debt (not being paid).Kung indi pa matubus nira numaan tung bulan ang naa, yang tanëk nira, maimbargu ra ka ëngëd.If it cannot be-redeemed by them now during this (near spkr) month, it can-be-taken-possesion-of regardless.synmatarkubrarimpuaprinda
imbitar1invitekung magkaisan may nag̓ipundar ang kasadyaan ang ya ray kay nag̓iaw̓ang ta tau para pasakpan ka nira, ubin muya may ubrang nag̓ipatawang,Atiyang mga mamula ya ray imbitarën mung mamagsakan yang mga ëkëlëkël mu.Yang aruman ta pag̓imbitar tung yatën ang magpasakëp tung kumbira yang ana na.synaw̓angaraw̓asakada
impapawadj.to-be-above-the sides-of-a-containerNangimpapaw ra yang mga kargamintu ta tung mutur.Our (incl) cargo rises-higher than the motorized-boat.Impapaw: Sasang bag̓ay ang ikinarga tung mutur ang pagkatapus, nangingpapaw ra tung timbaw yang mutur. Kung indi nira tagkësan ta pinli, muya magkarapanpan dang magkarabugsu tung tëëb.There-is something which is-loaded onto a motorized-boat, and then it rose higher than the siding of the boat. If they do not tie it up with rope, it-might-happen that (the cartons) would-tumble and fall into the ocean.synkuw̓ung*
impurmiv.agreeIndiyaw mag̓impurmi natëtëngëd indi ka naitaw.I will not agree (to what is being said) because I did not see it.Impurmi: Indiyaw mag̓impurmi (managed) tung ibinlita mu, bukli ra ilëm.I will not believe the news you brought, it's just a lie.synmanangëd
inatkawracing to be the first one to get somethingsasang sistima ta tau ang midyu tung yag pagpakiglumba tung aruman na, ay yang gustu na tanya ilëm ay magkaayënan,Pag̓inatkaw yang aruman ta tung pëla, purisu law̓ii pa, nagpanaw ra.Our (incl) companion, takes-the-lead going tung the shallows, so while it is still night, he already went (there).Pag̓inatkawaw tung bakayan muya sayan ta tau yang barutuu.
inkantuenchantedyay sasang panangëd ta tau ang may tau unung indi maita ang pagtinir tung mga baliti, ubin bug̓ang,Yang bug̓ang ang dakulu tung bukid yang Kalipaspas, may inkantu na unu, kung maklëd unu yang tau pagkiput yang nganga yang bug̓ang.India pag̓angay-angay asan tung batung atiang padir may inkantuna unu tia, muya tug̓ununa anya.syniskantadamilagrumurtulëw̓ëng
indunaradd money to make up the full amountmay kulang ang dapat durulangan da ilëm,Indunaran mu ka takaang parti yang ari mu.You make-up-the-difference of the (out of sight) portion of your younger siblingInindunaru yang partiu tung parti yang ari mu.I added my part to the part of my younger-siblingKumus kulang yang aras, pagpaindunar tung mga putul na ang para makumplitu.Since the amount of the bride-peice is not enough,, he gets his siblings to-donate so that it will be complete.syndulangantminuskulang
inuwawaTight lashing
-inuwawa-ifxa method for tying two things together
ingalawto-get-a-head-startpag̓apura ang maglarga ay midiyu yang timpu yay nag̓akalaw na, u muya kung kaisan mauri tung ukasyun,Lawii-lawii pa mapuaw̓iita ra ingalaw̓ën ta yang pëla, ay makali pang magtëëb.While it is still nighttime let's wake-up, let's get-a-head-start-on the low-tide because it can quickly become high-tide. {Implies that what they want to do requires a low tide). Timpranu pang pisan manuldakiita ra, ingalaw̓ën ta yang ukasyun muya mauriita tung mamanëgbëng.Very early in-the-morning, let's go-down (the mountain), let's get-a-head-start on the trip, if we do not do that, we (incl) will be late to-go-to-town.May duruwa nga tawan ang pagkamalay ang pagkësën ang mag̓aning yang sambilug tung aruman na, Ungkuy yawa ra kanay ay mag̓ingalaw ang magpasakëp tung miting ay impurtanti ay yuu indiaw ra magpasakëp, balitaay ra ilëm.There-are two people who were neighbors who were-discussing (something) with-each-other, "Friend, you be-sure to-attend the meeting because it's impurtant. (I am telling you this) because I am not going-to-attend-it, just tell-me-the-news (about what happened).syningapaingëtngët1impurta
ingaluk' to request 'anday nuyu purisu dawat da kanay anday bayad,Ingalukunu ra tiang sambilug ang tutuy mu tutal duru rang kiru mu.Pag̓ingaluk ta kërësën muyang apun yang mga lalii.
ingayawvgo off to-do-evilpag̓ingalaw, durung gustu na talagang magnunut ay mamasyar tung na daku na ay magpungaw̓ën da,Yay ag̓aning nirang naglaw̓ut da yang mangaluk ang paningayaw tung dumang banwa.What they (people) say about this is that the viscera sucker has withdrawn himself (naglaw̱ut) to go-off-on-a-mission to another place.Pag̓inayaw tung bulan yang mula.The (unborn child) will-be-fully-developed when the moon is full.Yag mga sundalu pamaninayaw tung gira ay gustu nira mapirdi yang kabatuk niraThere is a connotation of urgency and strong desire to move from one location to another.syntuyu
ingkasuadvthe only problem
ingwarato-denysistima ta tau ang bukliën,Yang taung bukliën kung masëëkan mu ra nganing maplës ilëm ang mag̓inwara.As-for the person who is a liar, when you (sg) are-able-to-confront-him-with-the-truth, it will be very easy for him to deny it.Nangingwara ra ti Juan ang anda unu duun yang martilyu, piru yay nangkël nungapun taa.Juan denied that the hammer was there, but he was the one who brought it here (near spkr) yesterday.Purisu kung tinu pay maëyak ang mangërëngan tung yëën ubin yang bitalaw ikaëyak na kang ipagngël tung nira, tay tung uras ang ipaglëkatu, ikaëyaku kang ingwaraën ang tanya bëlag̓an tauanu. {QLA: Kung ingwaraën ni Ginuu ang tanya bëlag̓an tauana, unu pay gustu nang iyaning?}Therefore, whoever is-ashamed to-represent me and is-ashamed to let my message be-heard, when it is the time for me to-return, I will-be-ashamed of him, denying that he is one-of my group-of-people.synpanginluasbungkiyat2
irigkitto-be-closely-spacedyay magkabag̓ay ang pagtugda tung paray ang atiayng tipak, tutal indi panlipik ta masyadu.Yay matinlu tung tipak yang irigkit ang panugda.Planting (lit., dibble-sticking) the tipak-kind-of-rice close-together is a good (way to do it).Masyadung irigkit yang panluwak mu yang punti.Indiamu ra mag̓irigkit kaministiran may mga ërëlaan ming gërëgësyë para indiamu magtarapunan.Yay magkabag̓ay ang pagtugda tung paray ang atiyang tipak, tutal indi panlipik ta masyadu.That is a fitting way of planting (dibble-sticking) that (near hearer) tipak-kind-of-rice, after-allspectalatëdantmalaag
iskantu' to be enchanted 'Sasang lugar ta mga dimuniu, ang bawal ang angayën ay muya iskantuw̓ën na asa.Maiskantua asan tung mga baliting atiang darakulu, indiya asan banwa tia ta mga malignus.Yang batung atiang padir yang kiskis na, makaling maiskantu yang tau asan ay banwa ta mga dimuniu.synmilagru
iskuila' student, pupil ’Mga mamula ang gëg̓ësyë ang pamag̓aral.Durung iskuila numaan ang takun ang naa.Durug ginla yang mga iskuila ang gëg̓ësyë.