Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

i


istrubuadj.gets in the way
isturiatell what happenedpamamati tung maëpët ang pagpaintindi yang nainabu tung anya,Pamag̓isturia natëtëngëd tung taw̓ang yang Ampuan ta.They are sharing narratives about the help of the-one-we-pray to.Yang duma isturia natëtëngëd tung dirilëmën ang duru rag liw̓ag.Others are narratives about searching-for-livelihood which was very difficult.
itsyurafr. var.itsurafaceatia yay nag̓italunga ta tung mga aruman ta, purisu kaministiran limpiung pirmi para indiita sawayan nira,Manalamina tëlëngan mu yang itsura mu durung pungit na.Mandamusa yang itsura, mandanëkitang mangkël ta kapi.synëmët2
iw̓ungana kind of water container similar to a banga
ilamununn.weeds/grass/vegetationdamoDuduy, ilamunan mu ra kanay yang sular ta.Sonny, alw̓aka Yang mga daun na, ipauw̓u tung taung nadismaya.
ilap-ilapv.continually slice-horizontallyIlap-ilapën mu yang tëkbëkën.Keep-on slicing the octopus in-a-horizontal-manner.
ilikilik' high-- pitched call of certain birds 'Mga biwitalaën ta lamlam ang gëg̓ësyë.Pamag̓ilikilik yang tau yang balinsasayaw.Duurung lamlam ang gëg̓ësyë ang pamag̓ilikilik tung tëpad yang balay.synginla
ilun-iluna variety of riceyay dating paray ang nag̓itanëm tung Borac tan taa, ay anda pay mirakël piru numaan purus mirakël naplëk da yang ilun-ilun,Yang paray ang naang ilun-ilun makëkbël yang anën na.Durung gustuu tung ilun-ilun ay kukbilan yang bëyëd na.synmakan3antparay
imbarasuhindermay mga dailan ang pagpakdul ta kaluwayan tung ubra katulad tung pagsiit yang kakay, may malariaën, may duma pa ka,Ya ray pag̓imbarasu tung pag̓ubraw yang siit yang kuluu, indi pa pagmaayën.My headache is hindering my work, it not yet getting-better.Tagbasën mu yang balag̓ën ang atiya yay pag̓imbarasu tung pagdakul yang langkang atiya.Yang mga mamulang naa, ya ray pag̓imbarasu tung yëën ang magpanaw, disar magpanawaw ra, duru pang pabëra-w̓ëra tung yëën, purisu indiaw magliit ta makali.These (near spkr) children, They are hindering me from leaving. Instead of my leaving now, there-is still a lot of fussing, so I cannot leave quickly.synsanggëlawatsambërsagangsuspindipigar
imuk-imukto wriggle-aroundnagsigyaw̓ën yang kulud ang gëg̓ësyë tung daingNangimuk-imuk yang mga mamula.The children were wriggling around.Durung itik tung kulungan nangimuk-imuk.There were many ducks inside the enclosure wiggling-around.Mag̓aning ti punyangan na, "Alaa, mintras may asan pang pag̓imuk-imuk tung tian mu, luw̓us ang isuka mu asan tung tarëbëng.His mother-in-law said to him, "Get-a-move-on, while there are still (some creatures) wriggling around inside your stomach, vomit them all out there (near addressee) into the hole.Ag̓aaning yang sasang nanay tung mga arumana, "Yang anaung atiya durug dakul yang tiyana, durung lug̓ay ang pamaimuk-imuk.A certain mother said to her companions, "As-for that (aforementioned) child of mine, his stomach is very big, there-are many pinworms wiggling-around.anttadëng
inaluw̓ugn.a certain style of embroidery
inam-inamto-have-a-strong-desire-for-somethingpag̓atimplaan na yang linutuk ya tiang nag̓atamtaman na ta mupia,Kung inam-inamënu yang linutuk yang mulang naa, talagang masabur da If I strongly-desire what has-been-cooked by this (near spkr), (I know) it would really be delicious.Masabur yang inaminam na, ay matinlung lutuk.His tasting of it was delicious, for it was good cooking. [His strongly-desiring (it) is delicious because it was good cooking. Yawa ray pagpaalang ta iyan duun tung lansangan ang duru rang mga tau. Pagkaita nira yang iyan mu, durung nangainam-inam ang mamangalang. You are selling fish there in the town with there being many people. When they saw your fish, many had a deep-desire to buy some.synkursunadaanttamtamnamnam
intrimisvplay-tricks-onLaëg yang mulang naa, durug kaintrimis.Indiya pag̓intrimis ta maëpët madisgrasiyaa.Do not play-tricks on older-people, you could experience an accident.sasang bitalang bëlag̓an matuud, midyu tung kasadyaan ilëm, para malipay ka yang isip ang midyu may kapungaw̓an na,It is a word which is not true.it seems-like its just happiness in-order-that someone who is sorrowful may have happiness.synlaëgraskallagti
intunsisso-thensasang bitalang pagpailala ang may kamaturan na kung kaisan, kung kaisan ka bukli,Intunsis matuud yang balita.So-then the news is true.Intunsis bukliyëna.So-then, you are a liar.May nainabung kasalanan, yang mga mamaëpet pamagguuy tung mga aruman nira ang para magkeresen kung tinu pay nagbuwat ta kasalanan. Pagkatapus may nabilug̓an nira. Intunsis yawa matuud ang nanakaw.he oneThere-was a sin that happened.The old-people called their companions in-order-that they might-discuss about who was the one who committed the sin. Then there-was someone they , then they say to him, "So-then, it's true that you were the-one who did-the-stealing.
inulupanadj.always successfulTi Tampulanu inulupan dang pandilëm, ay pirming susuwirtiyën.As-for Tampulano, in-looking-for-food, he was-successfull, because he is always lucky.Yang aruman tang atiya, inulupan dang nagbila ay pirmi susuwirtiyën ang nag̓aëkël ta durung iyan.As-for that (near hrr) he was-successful in hook-and-line-fishing because he is always lucky getting a lot of fish.Inulupan da ta pagdiskursu ay durung pagdayaw tung anya.He was successful in giving-a-speech because many are praising him.
inusintiadj.unaware-ofYang aruman tang atiyang baklung kaw̓ut tung lugar ta inusinti pa tung mga patakaran taa tung banwa ta.As-for that (near hrr) companion of ours (incl) who just newly arrived in our (incl) place he is still unaware of how things are done here (near spkr) in our (incl) placesynbakluwën
inuwauwan.[type of tying rattan]
inga-inga1short-of-breathya ra kang lag̓i ay sintiën yang tau pag nabëglay yang linawa na maninga tung ya ra ilëm agkatangay na,Yang taung naa ya ra ilëm ag̓inga-inga maningang pinagrutus.As-for this (near spkr) person he is already just out-of-breath, you would-say he was-pursued.Ya ra ilëm ag̓inga-inga yang pamagtuwang yang tabla.The ones suspending the lumber between-them are-out-of-breathsynasëng-asëngag̓apuwën
ingkutarv.a legal method for verifying the truthsasang ligal ang papanaw tung mga kuartang pundu tung bariu, ubin tung mga grupu ang dapat pirming sapw̓ën kung unu rag kadakul yang kantidad na, kung nag̓abuinan u kung anda,Siguru mga putulu bëlag ka malain kung tung miting ang naa ingkutarën ta yang pundung kuarta yang kumunidad.Most-likely it is not evil if in this meeting, we (incl) should examine the funds of the community.Dapat maingkutar ta ra yang kuarta yang bariu.We (incl) must check-up-on the money of the village.synsapw̓ënbilangëninsapu
ipak-ipakanimals slapping their appendages against the water, e.g. large fish, carabao, etc.midyu tung paglampak-lampak tung ulit yang tëëb, yang palikpik na, pagpaltaw ang pagkayamYuu ra ag̓ëlday, midyu dakulung ian takaang pag̓ipakipak yang palikpik na takaa tung ulit yang tëëb. (pali, turingan, pandawan)Yang karabaw ang pagpatuw̓ug pag̓ipak-ipak yang talinga na tung wai.As-for a water-buffalo who is-soaking (in the water) its ears will-wiggle in the water.Yang karabaw ang pagpatuw̓ug tung turuw̓ug̓an, nag̓akëkëg̓ët yang palangat ang tëktëk, yang talinga na ag̓ipakipak na ang para magliit da yang tëktëk.As-for-the water-buffalo when it is-soaking in the-place-where water-buffalos-wallow, it is-getting-bitten by a large-biting fly, it will-allow its ears to-wiggle in-order-that the biting-fly will leave
ipakiyabto-manipulate a winnowing-tray to-separate the empty kernals from the full onesyang linu yay gamitën ang pagpakiab yang paray para malimpiu ra,Ipakiyab mu tung linu yang paray ang atiya para maplëk da tiyang kaap na.Indi mi ra nag̓ipakiyab tung linu yang anën ta këkëpaën ka.You (pl) do not manipulate our (incl) cooked-rice in the linu, it's also has bran in it.Panuw̓ul ti nanay na tung ana na ang ipakiyab na yang paray tung linu para lumayug da yang kaap na.His mother orders her child to cause the rice in the winnowing-tray to jump up and down so that the empty hulls will fly-off.synkaap2
irik-irik2nkatydidDurug tunul yang mga irik-irik.The katydids are very loud.Yang irik-irik talandaan yang mga mamëpët.
isëg̓-isëgvmove-overPaisëg̓-isëg̓a asan ta gësyë ang para mapawa ita.Move-over a little-bit so that we (incl) will-have-room.
ispiritun.the non-physical part of a human-beingKung anday ispiritu ta, patayiita ra ka.If we (incl) do not have a soul, we are already dead. [Use of ka?]Yang ispiritu yang tau indi panunut tung tanëk ang palw̓ëng tung tinanguning bilug.The soul of a person does not accompany the body being-buried.Yang kalag sëlëd tung pagkatau yang tau, bali sang klasing pagkatau yang tau ang indi sakpën ta mata ang yay pagpaktël tung pirsunal ang tinanguni yang tau, baklu ra pablag kung patay ra yang tau, indi ra ka panunut tung tinanguni yang tau ang ilw̓ëng tung tanëk,Thed soul is inside the personhood of a person, meaning one kind of personhood of a person which cannot be-seen (lit., hit) by an eye whixh is what aniumates (lit.,strengthens) the personal body of a person who will-be-buried in the ground.synsangënkalag
istukada' to engage in a fencing duel 'Sasang praktis ta duruwa nga tauan ang pariung may ispada para simpan da tung labanan u kagipitan nira.Pag̓istukadaan yang duruwang atia, tëlëngan ta kung timpay dëëg̓ën.Istukada yang kayam yang mga mamaëpët yamën ang tukaw.