kiw̓ut1a kind of shell in a muddy-area which needs to be dug-up from the mud, it being-a-long-time before a person can get it because it burrows into the mud.Sang klasing kalungun tung kalugmukan ang yag akad-akaray tung lugmuk, mabuay ang maëkël yang tau ay pag̓ërëd tung lugmuk.Yang kiw̠ut para ëklan nirang kuwatën tung binag̠ëng, yag sisiay yang ukub nirang para maëklan. Pagkatapus iyulik da nira duun tung balay nira. Pagkatapus gërët-gërëtën nira ta gërëg̠ësyë ang ilakët tung nag̠abuat nirang kurut, bilang lutukun tung kurut. As-for what is called kiw̓ut in-order-to-get-them, they are-removed from the-brain-coral. They need-to-be-trimmed by the fingernail. Afterward thy return it there (distant) to their house. Then they cut-it-up into small pieces to-be-mixed with the edible-root-kurut which they are-cooking, that-is-to-say that it is cooked together with the kurut.May mga iyan ang gërëg̓ësyë ang pamagpasungkut-sungkut tung mga susu-susu nasynlanag̓an
Tagbanwa Calamian - English
k
kiw̓ut2involuntary reaction of jumping when one is- startled.Sasang nag̓ainabu tung tau ang kung paklag̓an mu ngani ya ra ag̓akikbut.Ya ra ag̓akiw̓ut ang limpakanu.(Somebody) was-startled when I let-out-a-yell.Nakiw̓utaw pa ang nagngël tung lupuk yang libintadur.I was startled when I heard the explosion of a fire-cracker.synkëlag1
kiyaw1' to roast on the coals 'yay sang kalasing mag̓ubraën tung iyan, may tung duma pang kalasi ta pamangan,Kiyawën mu ra ilëm tiyang dumang iyan.Just roast those (near hearer) other fish.Ipakinit mu kanay tiyang kinyaw ang sambilug, sëraënu.Please heat-up that (near hearer) one-piece of roasted (food), I will-make-it my viand.
kiyup'large manta ray 'Yang kiup sang klasi ta ian ang malalapad ig manipis, yang sistima na kung mangana ra ngani yag paglukbu tung sagpaw yang tëëb para mataktak yang butu na anday bëyëd na ang kapariu tung dumang ian kung indi butu na rang lag̓i tung tian na, bilang yag pagmatung.Kadarakul ang kiyup tung laud.How large are the manta-rays in the open-sea.Kakaëlëd ka yang kiyup kung masanga yang pundu tung nganga na, maninga mutur yang barutu kung guyuran na.How awe-inspiring is the manta ray if the anchor becomes (masanga) in its mouth, you would-say that the dugout becomes like a motorized-boat if it is-dragged by it.Yang kiup sang klasi ta ian ang malalapad ig manipis. Yang sistima na kung mangana ra ngani yag paglukbu tung sagpaw yang tëëb para mataktak yang butu na anday bëyëd na ang kapariu tung dumang iyan kung indi butu na rang lag̓i tung tiyan na, bilang yag pagmatung.The large manta ray is a kind of fish which is wide and thin. Its manner-of-acting is that when it gives-birth, it leaps from the surface of the ocean in order that its offspring may become detached, it has no eggs (which resembles husked-rice) like other fish have, instead its offspring is already in its stomach, meaning-to-say that it becomes pregnant.synpali
kubrito-take-shelteryay mag̓ubraën yang mga mamaëpët kung midyu indi nira sarangan yang këtël yang bida nira manakluy ra tung lugar ang malimbëng ay pamagpalinaw,; sasang lugar ang ligbin tung paranaw̓an ta palët ang yay durug tinlung pagpalimbëngan tung timpung igbaralyu,Namagpakubri tung këtël yang mga aruman ta.Our (incl) companions took-shelter-together from the storm.Matinlung pagpakubriyan yang bug̓ang ang naa ta luug ang pamangan tung abag̓at.This (near spkr) cave/hole is a goodplace to store the food for the rainy-season.Kubri tung palët yang baw̓alayanung naa.Napakubriaw tung lëyang purisu indiaw nadëmël tung kuran.syntalukbakwittapukanantbunat
kukubto cover over center of the roofya ray pinagtagbuw̓an yang katëp tung sagpaw, purisu yag palëkbay ta mga kawayan ang binlak, pagkatapus tagkësan para mabakëd, ig indi ka magturuk tung adalëm,Kukuw̓an mu ta kawayan ang binlak yang sagpaw, ang pinag̓itan yang katëp, para indi magturuk.Cover (the aperture) with bamboo split-in-half where the roofing thatch meets-each-other so that it will not leak.Nakukub da yang sagpaw.The surface was covered (by the bamboo).synkalupkup
kudayk.o. a crustaceansang klasi ta karawat ang pag̓akad ta balay na tung adalëm yang kënay tung bakayan, bali pag̓anas,Mag̓akaramu ta kuday tung bakayan, anday sëra.Puru ra ilëm kuday yang sëra, kalasay ra ka.synkalimangukalimasag̓anpitu-pitu1
kulap' deep redness of something 'Sasang bag̓ay ang pinadëëtan ang katulad tung batang ubin ulungan ang pagparangan yang mamaëpët.Pakulapan mi tiyang ulungan, para indi mapatay yang apuy ta.Pakulapan ta ra kanay yang apuy baklua ra mangaraw.Let us (incl) add some fuel to the fire before you (sg) go-looking-for-burning-firewood.synpadëëtan
kulatto-be-completely out of something important; to-empty s.t. of its contentsmay timpu kang anda ëngëd ay sëra,Kinulatan dang pisan yang mga mamulang naa yang mamakanu ta tawaku.These (near spkr) children absolutely emptied my betel-nut-container of tobacco.Kulatitang pisan ta sëra, anday nag̓apagbila.We (incl) are completely out of viand, no one is-able-to-fish-with-hook-and lineantbastanti
kulay' color 'Yang kulay sasang pagpatinlu tung ubra kung tëlëngan.Yang kulay yang barutuu birdi.The color of my dug-out is green.Kulayanu pa ta kulit yang ulang-ulangu, para maita yang luus kung lawii.I will paint my squid-device white so that the squid can see it at night.
kultu' outdoor religious service or in a house 'Sasang klasi ta aral natëtëngëd tung pag̓irintindiën tung bitala yang Dios, tung kada balay.Pagkultu na Kudul tung balay na Calbo.Pamag kultu duun tung balay ni Binyam.
kuludwormYang kulud, sasang pisti tung mga luak, ubin tung paray man, mag̓ing katulad tung iyan ang daing magsusuutun na,uodIpakaldaw mu ra tung kinit yang daing muya kuldun.Put the dried-fish in the heat of-the-sun, otherwise it will-be-eaten by worms.Durung kulud na yang luka yang kiru.The dog's wound has many worms.Yang kulud, sasang pisti tung mga luak, ubin tung paray man, mag̓ing katulad tung iyan ang daing magsusuutun na,Worms are one of the pests on the plants or even on the rice-plants like the dried-fish which they enter.
kulun2to-lay-the-head-upon s.t.yay sasang gamitën tung pag̓ëlëk,Yang kukulunan ang sambilug gamitën mu.Anday kukulunanu.Nini, yang kulu mu ipatangaw tani tung pakaw, sirakënu, durung utu muYag kukulun yang kulu yang mula tung paka ni nanay na ang pagpasirak yang utu nasyntanday mptkalsu
kulw̓uset-fire-toMga lingët ang pag̓apagkalan, u nag̓asiruk.Kulw̓uan mu tiyang tinumpuk ang lingët, pangiaw̓an tiyang kaparing pira pang bilug.Set-fire to that (near hrr) bunch of weeds, on which that (near hrr) few pieces of kapari root is-to-be-roasted.Ikulw̓u mu tiyang punti tung apuy.synurnu*tutudsindi
kumun1' situation where many are opposed to one by coming at it from all sides 'Midiu tung tarawangan da nira yang aruman nira.Yang mga mamulang atiya kapipilyu, kumunun da nira yang aruman nirang sambilug pagkatapus taraw̓angan da nira ta suntuk.As-for those (near hrr) how naughty they are, They will surround their one companion, they they will-gang-up on him with their fists.Anday kumun kung gustu mi salëgsaan.
kumun2to bake tubers in a covered pitMay kaparing inali yang maëpët ang baw̓ay, kinumuna ang inakaran ta gësyë yang tanëk, pagkatapus pinabtangana ta langaw, may mga batu, kaw̓a ipinabtang na yang mga kapari, kaw̓a tung sagpaw na pinabtangana na si ka ta mga batu may langaw, kaw̓a sinindiyana ta apuy, kaw̓a dinapaana ta këlad yang mga punti. Tapus ibinalik na yang tanëk. Mag̓ëlat ang asta magdamal.
kumuy' to be contaminated by having been smeared with blood or fat 'Sasang ubrang bëlag̓an pulidu, lakëtlakët.Indi mi kumuyun yang sëra yang talana, ipablag mi atiyang mga giradu.Do not mix the viand of the nursing-mother, separate those (near hrr) whichKumuy ang pisan yang ubraw, linakët-lakët da yang mulang naa.{does not collocate with non-food.Amlig̓an mu yang pangaru yang sëra, indi mu kumuyun, muya mabagyaw.Yang sërang atiya, gustu tang panganën andamal. Purisu amlig̓an mung pangaru SAKBETMay sasang baw̓ay ang may amëk nang pangaramal ta law̓ii. Simpanda yang mga baak na. Numanyan may mga mamulang pamagkarayam asan ang indi nangabatay tung pag̓ubraan yang maëpët. Anday dumang nainabu, nagkumuy-kumuy ra yang mga baak ang naglakët-lakët. Purisu asan da ngaliwag̓ay yang maëpët ang pangamëk.synsampuraduranggalaingiradu
kunalrice which retains its skin after being poundedYang panlëw̓ëk yang mula yang paray, indi natëmëk yang dumang mga pasi na, purisu durung kunal na. na.bëlag̓an dasdas yang panlëwëk purisu lakët-lakët ta isi na may ulitan,Duru kang kunal na yang pamilik mu yang bëyëd.Ipasiri mu yang limbëk yang ana mu duru pang kunal na.Kung indi dasdasan yang paray, durung kunal na.
Tagbanwa Calamian Dictionary © 2020 SIL International®
