Tagbanwa Calamian Dictionary » Browse Tagbanwa Calamian- English

kawin*to-sheathe a sharp weaponsasang bagay ang yag sasaklët tung awa,Duduy kawinën mu tiyang gëëd ta, mangayiita tung kuma.Lad, sheathe that (near hrr) bolo-knife of ours (incl), we (incl) will go to the swidden.synsaklëtën

kawisv.to accidentally scratch something with the tip of a sharp instrumenttumbung yang kutsilyu ay kuminiraw̓us piru luka ka ëngëd,Nakawisan yang mata yang mula yang tumbung yang biklak ang kinaliw̓usw̓usu The eye of the child got-scratched by the tip of the stick I was waving-back-and-forth.Pakawis-kawis ilëm yang tumbung yang gëëd ang naa tung agunuy.swing-back-and-forth the tip of this (near spkr) bolo against the hagonoy-plant.Nakawisan da yang tumbung yang gëëd yang binit yang lamisaanThe edge of the table was marred by the tip of the bolo.synlagtipantmëlmëlbug̓ul*aw̓ul

kawit1n vbamboo container to store tëw̠atagkësën ang para indi magbëlag̓an, katulad tung niuy,Kawitën mung papagbingkitën yang mga niuy ang atiya, para matinlung pag̓ëkël mu.Tie those (near hearer) coconuts together so that it will be easy (good) to take them with youPinapagkawitu ra yang iluakung niyuy, para indi mi ra maisipan ang igata.I have tied the (two) coconuts together so that you (pl) cannot think-about getting coconut-milk (from them).synbingkittungguan

kawit2n.bamboo container for coconut wine

kaw̓ëd1vwrap arms aroundbalay ta ayëp ang yag kakapulit tung sanga yang ayu,[Unu pang ayëpay ang yang balay na yag kakapulit tung sanga yang ayu?Kaw̓ërën mu yang mulang ëlëk muya mapuaw.Wrap your arms around the sleeping child, otherwise he/she might-wake-up.Ipakaw̓ëd mu tung ayu yang dapung naa.Cause this (near spkr) airplant to straddle the tree.

kaw̓ëd2' rudder 'Sasang yay pagkuntrul yang rumbu kung aypay gustu yang pilutu.Indi magtaw̓ad agkali yang kaw̓ëd ang naa matëgas ang biraën.Yang kaw̓ëd yang barku kagëtëy ka ilëm piru kaya nang biraën ang iparumbu tung maskin aypay gustu yang pilutu.syntimun

kaw̓ëd3' to put one's arms around some one'Sasang pag̓amumu ta ginikanan ang baw̓ay tung ana na, purisu pirming yag ëpëpay na ang yag kabday.Kaw̓ërën mu yang ari mu muya mabugsu.Yang mga bakës ang gëg̓ësyë pagkinaw̓ëray tung sanga yang ayu.synëpëpantpalpasbulyaw

kaw̓ëd4put one’s arms-around something, e.g., person or treeyay ubra yang mga baw̓ay ang may ana ang gësyë pa kung maëlëk yag kakap ulit tung dëbdëb nira,Kaw̓ërën mu yang mula durug lamig.Put your arms around the child. it’s very cold.Kaw̓ërën mu yang ari mu, muya maklag tung duldul.Put your (sg) arms around your younger-sibling, he might become startled by the thunder.synëpëpan

kaw̓ëd5wooden rudderSasang gamit ta mutur ang yay pagkuntrul yang rumbu maskin aypa ay gustu yang timunil ang rumbuwën.Kaministiran yang kawëd yang mutur ang naa dakulu para masabar.Indi tumawad yang kaw̓ëd yang barutung naa, kagëtëy kang lag̓i.The (wooden) rudder of this (near spkr) dugout does not steer, it was too small to start with.syntimun

kaw̓ëgn.' type of bat 'Sang klasi ta kaw̓ilaw ang gëg̓ësyë ang pagtinir tung mga bug̓ang ta batu kung kaldaw ay indi mangaita, law̓ii ilëm yang nag̓ipagladap nira.kabagDurung kaw̓ëg tung kakasuyan kung lawii.There are many bats in the cashew orchard at night.Kaw̓ëg ang gëg̓ësyë yang pamagngalikngik ang atia tung buw̓un.synkunlalakngit

kaw̓id1n vjoin two things togetherKaw̓irën mu tanirang duruwa.Tie the two of them together.Pirming kaw̓iran yang magkasawang atiya.That (afforementioned) married-couple are always holding hands.synsagkëttëpad

kaw̓id2n vthe two end points of the same object. e.g., sandy beach, eye, coconuts tied together so that they can be transported by being suspended on a poleYang liag ianing na, ' tung kampus may kampus yang sasang bag̓ay 'Kaw̓utaw tung kaw̓id nang sambëlak may duun tung kaw̓id na kang sampukis.I reached its endpoint in one direction and the other in the opposite direction.katulad tung niuy yag tagkësay ang papagbingkitën para matinlung pagbitbit.It’s like (when two) coconuts are tied-to-each-other and caused-to-be-side-by-side so as to be easily suspended from the fingers.Iyuy ang pinapagkaw̓id yay pagtiningkuway.Coconuts which have-been-tied-to-each-other (later to be carried on a pole, one on each side (tied together), will-necessarily-be-striking-each-other (audibly).syntumbungkampusantkënay

kaw̓ig1' to consider or treat some one in a certain way'katulad tung magkasawang anday ana nira, yang mulang padakul nira yang pagpabëtang nira ana ra ka nirang sadili,Mag kaaw̓ig ta ulag yang mga mamulang atiya.Mag kaw̓ig̓ënu ra kang anaw ang sadili yang mulang naa, ay taa ra ka magdakul tung yamën ang magkasawa.

kaw̓ig2v.twistKaw̓ig̓ën mu tung wala, kaw̓ig̓ën mu tung tuu, asan da nga piluk yang gëëd mu ubin asan da nga barik.Twist (the bolo) to the left, twist it to the right, by-doing-that your bolo will bend or by-doing-that it will break.

kaw̓in' to have a weapon on one's person'Sasang bag̓ay ang may sëkëd na katulad yang gëëd may angkapan na ig may sëkëd na ang yag saklëtay tung awa,Kaw̓inën mu yang gëëd, ipamugtung ta.Atiya ra yang pulis pagkaw̓in ta baril tung awa na.synsaklët 1

kaw̓isthë two cornërs of thë ëyëyay pangguuy tung kampus yang mata ta ubin may dumang bag̓ay pa,Tinubw̓an da ta bilin yang kaw̓is yang mataw.Nakaw̓isan da ilëm ta pagtëlëngu, indi ra nabilug̓anu.antsintrusirtabilug 1

kaw̓ut1' to arrive'Mga tau ang baklu ra ilëm ang pisan ngasalta.Baklung pisan nangakaw̓ut yang mga aruman tang atia.Nangakaw̓ut da ka yang namanëgbëng.syntaaatiya*antanda2

kaw̓ut2to-arriveKawutunaw yang siit ang puirti yang kuluu kada apun.Every afternoon, I experience strong pain in my headKada apun kawutunaw ta lamig ang tudu.Every afternoon I experience great cold.

kayab' to fan something 'Kung kaisan durug kinit yang timpu purisu maringëës kung lawii, yag pagkayab ta aw̓ël yang tau.Kayaw̓an mu yang ari mung gësyë magkintan, muya diyësën.Yang mula pag kayab yang apuy ang pagtapaan na yang ian.synyapyappaypay1

kayam' to play, relax 'Sasang kasadyaan yang mga mamula, paktël tung mga tinanguni nira.Pamagkarayam yang mga mamula tung plasa.Yang duma pamagkayam yang bula.syntutuy1tukyaraumbitlukuy-lukuydunggitdugtuyantpraktis

kayas to scrape off Sasang bag̓ay ang may ulit na ang katulad tung kapayas, kuwi, kapari may yang duma pa.Kayasan mung pisan ta matinlu tiyang sakbat yang kinyaw ang atiya.Thoroughly scrape-off nicely with that (near hearer) knife that (near hearer) broiled (fish).Kayas ang pisan yang tupi mu maninga ra ilëm bagul.Your hair has been completely shaved off your head, just like a coconut.Kung anday balukbuk, mamukisa ra ta kawayan ang kayasën, ya ra yang balukbuk ang simpan dang idasëk tung lubut yang mutur.If there-is no bamboo shaving, you should cut-down a bamboo, then scrape it, that then is your bamboo-shaving ready to-plug the hole in the motorized-boat.synkanituplakbulug1antulitan

kayawbark of dog Ya ray sasang pamitala ta kiru, talandaan ang atia may tau ang nakaw̓ut ay pag̓ikaw tung balay nira, kung kaisan bakës yay kayawën na para indi malëngët tung luwak.Pagkayaw yang kiru yang mga aruman ta, siguru may tau ang nakawut tung balay nira.The dog of our (incl) companions is-barking, probably there-is a person who happened-to-arrive at their houseBandawën mi yang kaluakan pagkayaw yang kiru muya bakës tii.

kayëgtool for harvesting ricesasang bag̓ay ang inubra, katulad tung lag̓aring rangga ra yay tabasan ta maninga lati yang kurti na, pagkatapus asakën ang patarëmën yay itëgdan tung ayung gësyë ang mag̓atulduk para yay gamitën ang ipangayëg tung paray,Yang kayëg ang naa durug tarëm baklung inasak.This (near spkr) harvesting-tool is very sharp newly honed.Mangayëg̓aaw ka rin ug̓aring anday kayëg̓u.I would like to harvest (rice) but I do not have a harvesting tool.Something which is made like a saw which got-destroyed, that is what is shaped into what you would say is a

këdëgmovementsasang bagay ang indi mayënggëk, katulad tung balayAndang pisan ay këdëg tung palët yang balay ang naa.The house has absolutely no movement caused by the wind.Indi kumëdëg yang balay ang naa durug bakëd.This (near spkr) house will not move, it's very secure.Alimbawa, may batung dakulu. Gustu nira ipabalakad. Tag̓aman nirang ipabalakad. Inkasu yang batu indi këmëdëg.For-example, there-is a big rock. They want to roll-it-down the hill. They try to make it roll. The only problem is that it-will not move.(Trusu) Kung pira pa ilëm ang bilug ang mga tau ang mamagguyud tung trusu, indi këmëdeg ay natëtëngëd durug lëbat.If there were just only a few people to-drag lumber, it will not move because it's very heavy.synkësyabyëg̓ë-yëg̓ëmabakëd 1lunggaërëlyëgyëgkësyabantmaparëkmabakëd 2

këg̓ëd' do something enthusiastically with drive; vigorously pursue a course of action 'Kapariu tung mga maistra may asan kang bulakbul, piru may asan kang durug dasig.Matinlu yang maistra tang atia makëg̓ëd ang magtulduk tung mga iskuwila na.Durug këg̓ëd yang bakës ang manakaw yang mais.syndërëpsëpëgprusigirtakabmadasiganttamadbulakbul*

Tagbanwa Calamian - English

k