Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
ë
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
w̓
y

k


kapwa ' to dig out, or plow out, something buried in ground--or an ant digging out rice seeds newly planted 'ayung dakulu ang yay nalukad ang nakapwa,Naa pala nakapwa ay napatay ra yang laskaw na tung adalëm.Bukan yang pagbakta tung kapungul yang paray purisu nag̓akapwa.syntumbabalintungbaliskad
karalthe part of the rice panicle which attaches kapungul ta sasang bagay, ang katulad tung paray ubin kapungul yang isi yang gëëd,BALIKANYang paray ilaw pa yang karal na.Durug aw̓ul yang karal yang gëëd.Yang karal ang oparay yay nag̓alutuk ray kung nag̓alutuk da, yang tumbung na yay tukaw ang nag̓alutuk Basta nag̓alutuk da yang karal yang paray, puwidi rang ayëg̓ënProvided that the anttumbungkampus
karëmn.black spots on the body which are-referred-to as karëm. mga puntuk ang lag̓ëm tung tinanguni yay mag̓aningën nirang karëm,Kadakul yang karëm ang atiya tung itsura mu.How big is that (near hearer) birthmark on your face.Durung karëm na yang paray ang kamurus.The kamurus variety of rice has many dark spots (on it)
kargu' to be in charge of what belongs to another 'sasang bag̓ay ang nag̓ipaëpët ilëm yang sasang tau tung yëën.Ungkuy karguwën mu kanay yang balay yamën, manëgbëngami pa."Friend, please take-charge of our (excl) house, we (excl) will-go-to-town in-a-while. {meaning of pa}Yaway pagkargu yang mulang atia, pabantayan mu mabugsu muya mabugsu
karip' to slice off the skin from a ftuit or vegetable with a knife, e.g. kurut'Sasang bag̓ay, ubin paranganën ang may ulit na kaministiran yang sakbat para makuwat yang ulit na.Karipën mu tiyang sakbat yang ulit na para mapangan mu yang isi na.Slice-off its skin with that (near hearer) knife so that you can-eat its main-part.Durug tarëm yang kutsilyung naa, nakarip yang ulit yang kalimaaw.Sasang bag̓ay, ubin paranganën ang may ulit na, kaministiran yang sakbat para makuwat yang ulit na.One thing, or something to-be-eaten having its skin, it is necessary (to use) a knife so that its skin may-be-removed.synsakdipsapsap1kanitupakuplittabastagbasunspec. var. ofagbasarawas
karit' curved harvesting tool 'Sasang gamit tung paray ang yay madasig ang ipangayëg, yang kurti na bayuku.Maninga kang lag̓i lag̓ari yang isi yang karit, purisu matarëm.Pablësay ka tiang karit tag̓amanu rin, kung maktëlaw kang kumarit.
karni' meat flesh 'Sasang isi ta mga ayëp ang puiding masëra, kung isi ta manu, u isi ta baw̓uy, baka may duma pa.Matambëk yang karni yang baw̓uy ang naa, amg napatay nira.Kasuram da ka kung pirmi ra ilëm ang karni yang sëra.syngërët
karsa' to reduce size of cloth by cutting off some 'Sasang ubra ta baw̓ay tung aw̓ël ang darakulu yag tabasay nira ta gunting ang pagëtëyan baklu tiikay nira ta bënang.Karsaan mu kanay yang tarualu kadakul yang awa na.Tama ilëm dang pisan ay nakarsan da.synbuwin2antabwat
karut1one who starts argumentsPagpundar ta suruayan. Sasang ug̓ali ta tau ang durug sayud tung magpurutul kung pirming burunggëlan ang suruwayan.Yang mamulang naa karut nira yang ari nira.Yang ubra mi durug sayud; pirmiamu ilëm ang kararutan ang magpurutul.Your (pl) action is very bad; you (pl) siblings are always starting-arguments-with-each-other.synërëpsilag
karut2adjto be settled against s.o.Bëlag matinlu yang isip na tung aruman na, pirming silag na.Kaarutaw ta gilëk, durug atël yang mga tinanguniu.Kaarut mu ra yang ari mu, maninga ra ilëm dumang tau tung nuyu.synërëpsilagëtëk1sinëksikgëlgamugëlëg̓ët
kaskun.hull of a boat kasku ta muturKadakul ang kasku ta mutur tiya kung matapus.How big is that (near hearer) hull of a motirized-boat when it can-be-finished.Yang kasku yang mutur yamën mabakëd ay madamël.The hull of our (excl) motorized-boat is strong because it is thick.Ungkuy yawa kay maskë ang mag̠ubra ta kasku yang barutu. Iyubraay ka.Friend you (sg) also know-how to make the hull of a dugout. (Please) make-it for me.Yang sasang ayu kung labraan ang buatën ang kasku ta mutur kung kaisan yang pakawutun na pagkilu kung indi ipalandung agkali.As-for a piece of wood when it-is-shaped to-be-made into the hull of a motorized-boat, sometimes the result is that it-becomes-crooked if it is not quickly put-in-the-shade.
kasin' salt 'Sasang bag̓ay ang yay pagpasabur tung pamangan, u nag̓itimpla tung mga sëra.Tëma ra yang pangasin mi tung sëra ta.Kasinan mi yang daing muya malubuk.
kastav.' to breed an animal 'Yay sasang mag̓ubraën tung ayëp ang pariu tung baw̓uy, kung midiyu dakulu ra yang baw̓uy ang baw̓ay pakasawaan da tung butakan ang para mangana ra.tatyaw (tandangPakastaanu ra tiang baw̓uy ta, para magmatung da.Napakastan da tia, purisu matung da indi ra ilëm buay mangana ra.Ungkuy pablësay kanay yang baka mu ay matinlung klasi ay gustuu pakastaanu ra rin tung bakaung baw̠ayantayëpmanigkastan.breeding cock
kasudfor two people to work in tandempagkasuran tung lusung ang pamanlëw̓ëk ta parayKasuran mu yang ari mung panlëw̓ëk.Work in tandem with your younger sister in pounding rice.Anday kasud nang panlëw̓ëk.She has no partner to work in tandem with her.Pamagkasud yang duruwang magputul tung lusung ug̓ud makaling mabuwat nira yang mapangan nira.Yang duruwang manigkanup ta baw̠uy ang talunun, may gamit nirang bangkaw ang ibangkaw nira tung baw̠uy ang tumaklib tung kunul ang pagkatapus pinagkasuran nirang binangkaw ang pinatay.
kasuy' cashew nut 'Ya ray sasang klasi ta luak tung yamën ang durug dakul yang tawang na ay yang burak na mag̓alangën tung Coron kada kilu 38.00.Duru rag lapad numaan yang kakasuyan yamën.Durung burak na yang kasuy numaan.
katadadjunderwaypariu tung ayëg ya ray mag̓aningën ang kasagsag̓an da talaga, anda ray inaning luw̓us dang pamag̓arayëg̓an.Katad da yang ayëg yamën, tan taa pa.Indi pa pagkatad yang ayëg tung taranëman.The harvesting in the rice-paddy has not reached its ??Mag̓ingus-ingus ta maayën yang mangaluk kung masingut ta kuntra tung linawa na ang nunut da ta pakatad na.Katad da yang paggëretën yang burak yang pinya ay lutuk da.The slicing of the fruit of the pineapple fruit is already underway for they are already ripe.Pagkatad da yang labanan nirang pamagkayam.The contest of playing against each-other is already underway.
katawadjscarseKatulad tung mga parangitaan mag̓ing tung talun man mag̓ing tung tëëb, alës da ilëm ang maëkël yang tau ay tigbak dang masyadu.Kataw rang pisan yang parangitaan ëkël tung duru rang pandilëm taa, mga Bisaya yang kadaklan.Absolutely scarce is the livelihood by-virtue-of there being many (people) looking for a livingDuru rag liw̓ag yang dirilimënan ay kataw rang pisan yang parangitaan mag̓ing tung talun ubin tëëb ya ka.The places for looking-for-food are now very difficult because the-places-for-finding (it) are absolutely very scarce, in the forest or in the ocean, the same-way.synsalimwagsamaddutdutsëpët1arus*
katëln.the rib (lit., bone) of the coconut front which was-made into a broom.Sasang duli yang këlad yang iyuy yay binuat ang silig.Katël yang iyuy yay inalutan ang binwat ang silig.The central-rib of the coconut-frond was stripped and made into a broom.indi mu pagbarikën yang katël yang buyu.Do not break the central-rib of the spicy-leaf (a component of the betel nut chew)synbuklug
katëpn.v1bubongNungapun, kinatëpan da yamën yang balay ni Tampulano.Yesterday, we (excl) already roofed Tampulano's house.2nipa-palm-leaf used for roofing or walling a house.atipAy pa nga katëp tia?Where did that (near hearer) nipa -leaf come from?
katiloutrigger that rides in water keeping the boat levelYang duruwang nga kawayan yay mag̓ubraën ang katil, yay pagpakdul ta balansi tung mutur para maparëk tung tëëb ang indi ka mabagbag.Yang katil yang mutur ang naa kadarakul.The outriggers of this (near speaker) motorized-boat are largeKatilën mi ra yang mutur para masayan da.
katinsquat on one's haunchesbëlag̓an ustung karung, kung indi yag angat yang buli na tung daktal,Yag katin-katin ang kumarung ay pag̓isturiya yang kabug̓alan ang para panangdën yang mga arumana.(His position is one of squating then sitting (to demonstrate that he is angry) because he is-telling a story about bragging so that his companions will-believe-it.synangatalsalaptiklupakpakantlupakpak
kaungn va depression between high-pointsIndi manarëm yang sakbat ang atia ay nag̓asanglad da yang isi na tung pinagkaungan yang asakan.That knife won’t become sharp because it’s edge is coming-into-contact the depression of the whetstone.Ang para magkaung yang linu, gamasën mu ta bugtung ang para magamit ang pangaapan ta paray, bëyëd ang para lumayug yang mga kaap na.So that a winnowing-tray will-have-a-slight-depression, shape it with rattan in-order-that it can be-used as a place-to-winnow the hulled-rice (which now becomes hulled-rice) in-order-that its empty-husks will fly-away.
kawan1n vschool of fishsasang pagkabëtang ta mga ian ang pirming purun-purun [kung mamagpanaw sampaluyug̓an tanirang pirmi]Durug lapad yang kawan yang mga iyan ang atiya.The school of those (aforementioned) fish is very wide.Pamagkawan yang bilasun tung sagpaw yang tëëb.The bilasun fish are-forming-a-school on the surface of the ocean.The fish called turingan (tulingan in Tagalog) travel in schools.synsandalapugantwasag
kawat'since 'Sasang ubrang mabëglay purisu yagpaisaisaay.Kawat yang ubrang naa, magbëglayan naaw.Durug kaawat yang pagtiik, duru rang lasik na yang lambat ang naa.synatrasadubuwaymatag̓ënantmabtikmadasigmadag̓an
kawëtn.a type of small shellfishNaa sang klasi ta kalungun ang midiyu tung bëlëk, piru gësyë yag dëdpët tung batu matëgas ang kabraën ay may igarawët na.Sëlmën mu kanay tiang kawët, indi kawutunung sëlmën adalëm.Durung kawët ang nagkaraitaw, indi ra sinlëmu.Naa sang klasi ta kalungun ang midiyu tung bëlëk, piru gësyë yag dëdpët tung batu matëgas ang kabraën ay may garawët na.This (near spkr) is one kind of shellfish somewhat-similar in shape to the tridacna clam, but it's small and sticks onto a rock. It is difficult to-pry-it-loose because itantbëlëk 1