Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

s


simutto eat the bits of left-over foodug̓ali ta ayëp mapinagsubli tung pinamanganan ay pagsibsib yang mumu,Yang ayëp atia ra pagsimut tung pinggan.Simutan yang mulang naa maskin napamangan da pagsimut pa.kung nattëngëd tung mga taung namamangan tung lamisaan, tapus da ta pamang, asan da ti Kusimut ang panganëna yang mga yëpëd-yëpëd ang nagkarabutwan tung lamisaan.With regard to people who have-been-eating at the teble, when they have finished-eating, there (near hearer) is Kusimut (will-be) eating the left-overs which were left on the table.
sinawv.to-do-something by-trial-and-errorpaktaw̓an da ilëm yang ubra sibaya anday planung mag̓usuyun,Pasinawan yang kërësën duun tung Bataan, manu-manu ilëm.Pasinaw̓anung ubraën yang barutu maskin anday praktisu.I will make the dugout by-trial-and-error even-if I do not have any practice.pasinawan: Mag̓ubraw ta barutu ang baskin anday magtulduk tung yëën, pasinawanu ra ilëm ang ubraën.I will-make a dugout even-if no one will teach me, I will just do-it-by-trial-and-error.Paktaw̓an da ilëm yang ubra sibaya anday planung mag̓usuyun,The job/work will just be-done-by-trial-and-error even-though ther-is no plan to-follow.synlagpat
sindiv.to-light-a-fire
sinëk' to be disgusted with 'isip ta tau ang mainërëpën,Makasisinëk yang mga mamulang naa, kagig̓inla indiita ra magdëngël ta kërësën.Makasisinëk yang taung atia, kada maulik magtag̓am ta galëng.
sintisensemay sasang balita ang nagngël na piru bëlag pa kang siguradu,May nag̓asinti nang disprinsia tung tinanguni na.There is a problem with his body which he is-able-to-sense.Puirting siit ang magsintiën yang tau ang paglaru.The person who is sick senses that (he has) great pain.
sipalv.boil-overanën ang magbuw̓uatën,Ipakëtat mu yang taklëb yang kaldiru, muya sumipal.Let the cover of the pot open a little, lest it boil-over.Pagsipal da yang nag̓abuwat ang nakaa. This (near speaker but invisible) which is being cooked is already boiling-over.
sipikto-cut-something-in-half in-order-to-share one halfsasang bag̓ay ang katulad tung punti bëlakën yang sang sapad bali tënakën,Sipikën mu ra yang sang sapad yang muku ang para yang san sipik ipakdul ta tung kamalay ta.Break-off one hand of the muku cooking-banana so that one part we (incl) will give to our (incl) neighbor.Sipikën mu yang san sapad ang punti, yang san sipik ipakdul mu tung aruman ta, yang san sipik awiran mung ipalutuk. Split one hand of the banana-plant in-two, give one (part) to our(incl) companion, as-for the other part hold-on to-it to-let-it get-ripesipik only collocates with puntisynsuw̓ung
sirak1' sun's sending out rays of light 'bananag yang kaldaw ang maglulput tung sag̓iid,Durug tinlung tëlëngan yang sirak yang kaldaw ang maglulput tung sag̓iid.It's very enjoyable to look at the rays of the sun as it comes up on the horizon.Pagsirak da yang kaldaw bakluaw ra napuaw.synbananag*panlag̓alabinagnagsirang
sirak2v. to search for lice (looking at the hair to see if there are any licemag̓atëtëlëngan kung may utu na yang bua,Sirakën mi yang kulu yang ari mi.Search forr lice from the head of your (pl) younger-sibling.Durung utu yang bua mu, india ra pagpasirak.Your hair has many lice, (and yet) you (sg) aren't getting somebody to-look-for them.synsëragsurungan
sirak3n.' sun's sending out rays of light 'bananag yang kaldaw ang maglulput tung sag̓iid // Indi pa magtëla yang kaldaw kaministiran duunaw ra tung tëëb, dakulu yang pëla.Pasirakën ta yang kaldaw, bakluita ra magpëla.Let's let the sun show its rays before we (incl) search-for-food-on-the-reef. Malamig pa, kapurisu dapat pasirakën ta yang kaldaw, bakluita ra magsugbu.It's still cold, so we (incl) must let the sun's rays show, before we (incl) jump into the water.Durug tinlung tëlëngan yang sirak yang kaldaw ang maglulput tung sag̓iid.It's very enjoyable to look at the rays of the sun as it comes up on the horizon.
sirapto catch a glimpse ofPinasirapanasynsikdap
sirëmduskmidyu tung pangiklëp da ta gësyë piru bistu pa ka yang gurit,Sirëm dang nakaw̓ut ti tatay.Pagsirëm da yang kaliwutan anda pay pagbuat buay-w̓uay mangiklëp da.sirëm: Yang kaldaw ag̓asantëk da tung sag̓iid amat-amat dang pangiklëp ay yang sadlaw ysng kaldaw nag̓amat-amat dang nag̓aplëk. Yang pangguuy duun, sirëm da yang timpu ang buway-w̓uway ra ilëm ta gësyë, mangiklëp dang pisan.
siribv.to-search-diligentlyIndi nabuay ay nagtëlëng ilëm ang kuminalit.Siriw̓ën mu ka yang mga aruman ta kung unu ray mag̓aubra nira.Take a good look at our (incl) companions to-find-out what they are-doing.Sinirib na rin yang luray piru indi pa pagbalay.He took a good-look at the edible-bird nests but they were not being-made yet.syntiw̓awbisitatëlëng
sirtacaught in the act of doing wrongsasang buat ang lain katulad tung panakaw makakaëyak kung masëëkan tung aktu,Nasirtaan ti Tampulanu ang nanakaw ta kuarta.
Tampulano was caught in the act of stealing the money.
Indi nasirtaan, laum ilëm nira.Not for certain, just their hunch.
sirtuto assert the truthsasang bitalang matalig̓an ta sasang tau tung aruman na ang siguradu ra yang kaministiran na,Nagsirtu ra yang aruman ta ang magtawang tung yatën ang mag̓ubra andamal ëlatan ta ra ilëm taa.Nagsirtu ra yang baw̓ay ang atia tung yëën piru yang gustu na ay may ginikanan na magprisintaraw.sirtu: Yang aruman tan atiya ang indi pa rin malëlyag, piru numanyan nagsirtu ra ka tung yatën ang magbalik taa andamalAs-for that (near hrr) person who did not want (to come), but he spoke out that he would return here tomorrow.syntangkëdtandëtug̓an*risibiantanda2
siruk1v. burn Sirukun mu ra yang kuma muya.Burn the swidden in-a-little-while.Siniruk da yang aruman ta yang balay yang surung tung binit yang dalan.Our (incl) companion burned the nest (lit, house) of the hornet beside the trail.Sasang urubraën tung kuma kung langu ra yang mga ayung liniri,Something done to a swidden after the trees have-been-cut-down now being dried-out.
siruk2a kind of fishsang kalasi ta ian ang matarëm yang isi na,Durug tarëm yang isi yang iyan ang naang siruk, lubsun na yang pamatu ta pag̓alatab.This (near speaker) siruk-fish hav very sharp teeth, Masabur kang sëraën yang ian ang atia.
sisilto-speak-disrespectablysayud ang ug̓ali ta mula pagbatuk ta maëpët,Sisil yang mulang naa, ya ilëm ay pagtuwal ta bitala ta maëpët.Nasisil da tung maëpët ay subra yang bitala na purisu ya ra nga lampak.He was disrespectable to the old-person because what he said (to him) was too-much, so he fell-heavily to-the-ground. sisil: Yang mulang naa, sisil ang manuw̓al-tuw̓al tung ni tatay na ang ya ra ag̓aningay nang bariaduwa rang mëpëta.This kid, you are disrespectful when you continue-to-answer-back your father by saying-to-him, "You are a crazy old-man."syndigrasiyadu
sisitto hiss through one's teeth to get attentionya ray pasapët na para sapëtën yang mga darala,Pagsisit yang aruman ta, unu pa kaya ay nag̓ipagsisit na.Our (incl) companion is-hissing, what could he mean by it?Yang sultirus ang atiya pagsisit buat tung mga darala ay pagpasapët din.That (near hrr) young-man is hissing at the young-ladies because he would-like to-get-their-attention if he could [buwat=??]synsitsitsig̓uypilwis
sistito sabotage something owned by anotherliit tung kinaisipan ang sayud, iw̓ëg yang ubrang atia.Nasistian yang parayu purisu naglaru.My rice was-sabotaged and so it became diseased.Yang aruman ta sinistian da yang luray na ang sinudyum purisu anda rang pisan.As-for our (incl) companion, his birdnest-caves were sprinkled with water-mixed-with-sodim-cyanide, so (the birds are no more.)Yang isisti mu unu, yang sirung unu yang balay na ubin yang tinënaran yang aldan yang balay na, lëbngan mu unu ta buku ta kalimangu may yang kupit na, yay itampëk mu unu tung tinënaran yang aldan yang balay na ubin tung sirung.Reportedly, what you use-to-sabotage (the witch), you bury the back of the kalimangu crab and its pincers underneath his house or at the place where the stairway of his house contacts with the ground, that is what you cover-over-with-dirt at the place where the stairs of the house contact the ground or underneath the house.sisti: Ungkuy, sistiyan mu yang aruman tang atiya ay durug pilyu. Buwantan mu ta dakulung prublima.Friend, make-trouble for that (near hearer) companion of ours (incl) because he is very naughty. Make him have a big problem.
sitawnlong-beanssitaw
siwitn.yellow breasted humming birdI think that this is a kind lf humming bird.Antreptes malaccensis
siw̓ak1' bite of a fish 'Pangan, ta ian yang kaldaw ang naa.Puirti yang siw̓ak yang bisugu.Masiw̓ak yang bira-biraën tung sagpaw yang talung dakulu.synpangantundibaktaantanda2pisan 1
siw̓ak2v.fish biting on baited fishhookDurug siw̓ak yang bisug̓u.The bisug̓u-fish are biting a lot.Masiw̓ak yang bira-biraën tung sagpaw yang talung dakulu.Using the bira-bira-style, the-bait can-be-taken on the surface of the large-reef.syntundipangan
siyak1v.chop firewoodPagpasiyak ta langaw ang ipagbuat,Siyakën mu yang langaw ang ipagbuat.Chop-up the firewood to-be-used to-cook.Anday langaw ang siyakën.There is no firewood to-be-chopped-up.