Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

s


sampa1the topmost boundary of a swiddenya ra yang sangkël yang kuma, ubin sungkuk na,Duuna magbuat ta tiptay mu tung sampa yang kuma para yag surungay mu yang lëg̓ad.There (far and out of sight) at the topmost edge of the swidden is where you (sg) should make your shelter so that you can look-down on the lower-edge of the swidden. [how can I render the meaning of the -ay suffix on the verb surungay which signals some kind of necessity]Tama ra tiyang sampa na, pinaw ra.That topmost-boundary of-it is in-a-correct-position. It's almost out-of-sight.synsungkukantkakayanlëndalëg̓ad
sampa2v.slam-intokakaëlëd kung maktël ang ipagsaay ay kadarakul yang lakun ang mag̓alampës tung lansa,Sinampaanami yang dakulung lakun nungayna, nagtënga yang limasën yang mutur.A-little-while-ago a big wave slammed-into-us (excl), the water-to-be-bailed-out fillled half of the motorized-banca.Sumampa tung barutu yang lakun, lumimpuk.{lupuk}The wave crashed into the dugout and it-sounded-like-an-explosion.Kung sampaan ta kasu na ungkuy, maliwag̓an tanira.If Friend-and-his-group get-hit with a legal-case, they will-suffer-hardship.Alimbawa paglambata. Sinampaana ta durung iyan. Numaan, pagbatak mu nag̓akuriyana ang ipasampa yang lambat tung luwang yang barutu, ay duru rag lëbat yang lambat ang punuk da ta iyan.For example, you are-fishing-with-a-net. You were suddenly hit?? by many fish (in your net) Then when you pulled up (the net) you are-having-a-difficult-time of landing the net in the dugout, because the net is very heavy being full of fish.synsunggab2lampës*
sampiv.to-be-affecterdPagsampi ra yang kamyan.The northeast wind is already affecting us (incl).Magsampiyënaw ta kapupungaw̓ënung duru.I am-being-affected by my intense loneliness.sampi: Ag̓sampiyënaw ra kapupungawënung duru tung mga apu ang nabuway ang indiyami ra pag̓irita.I am being-affected by my great lonliness for my grandchildren it having-been a long time (during which) we (excl) have not seen-each-other.synarangkada
samukn vto help yourself to part of what someone else has obtained, e.g fish that did not get into the trap of the kelkel device which still can be speared.; Nagsamuk tung namagkëlkël ti Sading.Sading got some of the fish not trapped in the kelkel net.samuk: "Ungkuy, atiya ra yang pamagkëlkël, magsamukita tung nira yang mga iyan ang indi nalg̓ud tung puyu. Ya ray tumatikën tang eklan tung mga balay ta.ꞌ"Friend, there-are the ones who will use-the-fifhnet-made-from the-leaves-of-the-coconut-tree, let's go-get the fish which were not included in the pouch. That is what we (incl) will-spear (with a speargun) (and) take them to our (incl) house." This word can apply to gettimg fish and also to a child who will go ahead of his siblings and eat the food prepared by their mother. In order tp correct this kind of behavior, a mother will dapak the child
samulto hold food in one's mouthYang anën sinaat na ra tung nganga na.Ya rag sasamul tung nganga na maskin makinit pa, purisu ya ra ag̓akiaw.It was held in his mouth even-though it was still hot, so it (mouth) got-burned.Yang mulang atia indi pa maskëng magsamul yang anën tung nganga na.That child still doesn't know how to hold cooked-rice in his mouth.Kung isamul mu yang kantëng, magngël mu ang yag lëltëk.If you (sg) hold hardened cooked-rice in your mouth, you (sg) can hear it making a crackling soundsamul: Ag̓aaning yang maëpët ang pag̓urdin tung ana na, ꞌDuduy indi mu ra pisiken yang anën ang isamul tung nganga mu, makinit pa, muya makiyaw yang nganga mu.The old-man ordered his child, "Sonny, do not pick up rice to hold it in your mouth, it's still hot, it-may-happen that your mouth will be-burned.
sangan.branchsaringsing yang ayu ang pag̓ëyang tung tinanguni na yay pagyaring kawala na ang yay pandarakul,sangaYang sanga yang mga ayu yag pag̓ëyang tung tinanguni na.A branch of a tree comes-into-existence from its trunk.Nabarik da yang sanga yang lumbuy ang dakulu.A branch of the big lumbuy-tree broke-off (of it).Kaministiran anday pinagsangaan yang mga isip ta.It’s necessary that our thoughts/mind does not have a place where it branches off, i.e.,be single-minded.synkawalasapiringsaringsingantpayus1tanustadlëng
sapak2break-offyay nag̓ainabu tung mga luak kung yang palët maktël,Nasapak da yang sanga yang lumbuy ang dakulu ang inëyëp yang kalut yang kuran.Sapakën mu kanay tiang sam paklang ang malunggay, gulayën tiang këlad na.Please break-off that (near addressee) single branch of the malunggay-bushsynlampangbariksëksëk1
sapadhand-of-bananasyay klasi yang pamurak yang punti, këmël-këmël,Siyam ang sapad yang punting atiya, san tugdun.That (near hrr) banana-stalk has nine hands.Ipakdul mi ka tiyang sang sapad tung ari mi.Give that (near hrr) one hand-of-bananas to your (pl) younger-sibling.synsipik
sapar*adj, vquick to stealsasang sistima ta tau ang anday talig mu,Saparan yang kalima mu, ingkëlan mu yang kiklug yang manu yamën.Your (sg) hand is quick, you took the egg of our (excl) chicken. Saparana, indiya matalig̓an.You (sg) are quick to-steal, you (sg) cannot be-trusted.May ayëp ang durug sapar ang katulad tung bakës.There is an animal who is very quick-to-take-things, like a monkey.synlainantmatandësnëëman2
sapatnone kind of evil (spirit) in the forestsang klasi ta malignus tung talun,Tinampaling unu ta sapat yang ëmët yang aruman ta purisu nanimpëng; ya ray bitala yang mamaëpët.Our (incl) companion said that he had-been-slapped-on-the-face by an-evil-spirit so it swelled-up; that is the word of the old-people.Yang mga sapat tung talun ya ray pamagpamëlëd tung mga tau.It’s the evil-spirits in the forest who are causing people to-be-afraid.Sarapatën yang isip yang mulang atia.That child, she/he is prone to thinking about the evil spirits (feeling afraid).Pamagpasuwad-suwad tung mga tau yang mga sapat ang para yang isip yang tau pirming nag̓aëlëd., purisu yag panlaksuwayThe evil-spirits cause-thenselves to look like people in-order-that a person's mind will always be-afraid. So they need to-be-run-away-from.synmawanwa2malignus
sapawsloppysang kalasi ta ubra ang bëlag pulidu midyu tung kali-kali,Katinlu yang ubra kung indi masapawan.Sapaw yang pagsipara mi purisu indiyamu naita ta samung.sapaw: Duru ra rin agtinlu yang isturiyang inugtul mu. Piru, sinapawan ta dumang isturiya ang bëlag̓an tama yang isturiyang natkaw.The story which you told was somewhat nice. Butsyndaasantsulipët
sapënv.join a groupya ray sasang pangguuy kung yang lalii mangasawa ra,Napasapën da tung pangasawaana yang mulang atiyang lalii.Napasapën da yang ana mu tung mga aruman nang pamagkarayam.Your (sg) child joined his companions who are-playing[Sense of napa- allowed himself to join; sense of <Vr> in pamagkarayam.antbëlag2ag̓ës
sapët1pay attention totau ang panduma-ruma ra,Yang aruman ta panduma-ruma ra, anda ra tung sapët na yang mga kaputulan na.Our (incl) companion is being-different (meaning he is aloof), his group-of-siblings is no longer any concern of his.Bakluaw nasapët mu ang nungaynaw pa taa. You (sg) just-noticed me now when I've been here a long time.
sapët2pay-attention-tosasang paktël tung isip ang dapat pirming dig̓amuw̓ën ang asikasuw̓ën yang mga tau ang baklu pa ka ilëm ang nagtalig,Kaministiran yang pagsarapëtën ta tung tau pariyu-pariyu para anday pakulainën nira tung yatën.Indi mi ra saptën yang aruman ta, buu ra.antlipatpëlëk1 1.1
sapinpaddingyay ubraën tung kalima ta kung makinit yang pëgsaan taMakinit da yang sëkëd yang kaldiru. Magsapina para indi makiyaw yang kalima mu.The bale of the pot is already hot. Use (some) padding so that your (sg) hand may not be-burned.Sapinan mu ta aw̓ël yang palda mu para bëlag mabisël tung pagsakan mu.Pad your (sg) shoulder with (some) piece of clothing so that it will not feel uncomfortable as you carry-it on your shoulder.Sapinan mu tiyang kakarungan mu.Put padding on that (near hearer) place you are sitting on.
sapitto-experience-somethingsasang palaksu ta kinaisipan ang maliwag,Sayud yang sapitën na yang balalaan nirang atiya, muya ya ra magsuntukan.Something bad will be the result of their arguing with each other, it might happen that they will-box-each-other-with their fists.Sayud yang sapitënu kung marëg̓ësanaw rang magsaay.I will experience something bad if I am-forced to get-on-the-boat.sapit: Indi ta ra sapitën yang aruman tang magkuntrubusyun, anday kuwarta na.{indi ta ra ibilang yang aruman tang magkuntrubusyun anday kuwarta na.}We (incl) should not force our (incl) companion to make-a-contribution, he does not hsve any money.sapit: Naa ti Kapitan durug sayud yang papanaw na tung pamariyu. Yang duma ang pamagpabaya-w̓aya, indi na magsapitën tung mga ubra. kung indi, ya ra ilëm yang mga malëlëmëk ang mga sakep yay pirming gamitën na tung mga paubra na.As-for the Kapitan, the way he manages the affairs-of-the-barrio is very bad. Some who are lazy he does not include them, instead it's only those are easily persuaded {yang mga malëlëmëk ang mga sakëp = his members who are soft is a figure of speech meaning easily persuaded} they ate the ones he always uses for what he causes-to-be-done.synrisultaantlainsayud
sapulto-take-the-brunttung masyadung panaw-panaw yang tau ya ra ag̓asarak ta puirting isturia,Yang baw̓uy patay ang pisan ang nasapul tung balatik tan lawii.As-for the wild-pig, it was absolutely dead when it took-the-brunt of the pig-trap last night.Nasapulaw ta puirting panganan.
saput1to tuck small items into the fold of a barrel-skirtsasang bag̓ay ang yag puputus tung tagwayan yang baw̓ay ang atia,Yang bëyëd yag saputay na tung gimay nang mag̓ulik.Saputunu ra ilëm taa tung lambungu tiyang bëyëd.I will just tuck-it-in to my shirt that (near hearer) rice (husked-rice).syntagwaysapuyut
sarabv.singesang kalasing ubraën tung lingët apuy yay gamitën,Saraw̓an mi yang mga lingët ang tinumpuk, muya kuranën indi dëëtan.You (pl) should burn-off the trash which has-been-gathered, if it rains, it won't catch-fire.Nasarab yang buwa yang mula tung dëkal yang kingki.The hair if the little girl got-singed by the flame of the small-lamp.Nagdangi pa yang buaw ang nasarab tung kingki.My hair still had a bad smell from being singed by the small-lantern.
sarak2 to enter into a crowd or into a forest so as to be lost from viewsasang kaluakan ang malingët,Sakat da ilëm tung lingët yang pagluwak ang atiya.That (near hrr) planting (of a crop) was just merged with the scrub-growth.Ya ra ilëm agpagsakat tung lingët yang taung atiang pagpanaw, indi ra nausuy ta dalan.antmaliway
sarëpv.catch something with one's hands, e.g., a ballPasarëpan mu yang bula; atia ilanggiru.Catch the ball; then I will toss it.Sarëp inding pisan malaksu yang bula.When a ball is caught, it cannot move.antbugsupuklut
sarëyv.to repeat verbatim what another person has said in order to get him mad so that they can get into a fight.sistima ang bëlag matinlu kung magkaisan sipurki kung mabuway ra nganing ta usuy-usuy mu yang bitala na, tung kabuwayan masilag da yang aruman mung atiya tung nuyu.Mag̓asarëy mu yang bitala yang buu, indiya mag̓ëlëd ang umulana ra anya?You (sg) are-repeating the words of a drunk-person, are you (sg) not afraid that you (sg) will-be-mauled by him?Pagsarëya tung tau ang bëlag mu pa biyasa yang ug̓ali na, siguradung dimatëna ra anya. You (sg) are repeating the words of someone with whom you (sg) have not yet become-familiar-with his ways, he will suirely cuss you out.sistima ang bëlag matinlu kung magkaisan sipurki kung mabuway ra nganing ta usuy-usuy mu yang bitala na, tung kabuwayan masilag da yang aruman mung atiya.an action whci sometines is not good because when it has already been a long time during-which you are-continually repeating his words his words, that (near hearer) companion of yours cah-become-angry (with you).synsug̓utulit2usuy-usuyantdunggittukyara
sarigv.trustsasang matinlung sistima ta tau ang anday ëlëd mung magpaëkël ay matagnan mu,Nasarig̓aw ra ka tung bitala na ay yang kalaumu matandës kang tau naa pala durug bukli.Yang taung atia sarig̓ung paëklan.synmandarkalalangantagnaantaligpiyadu1ëlat1
saruk1v.'to dip water 'sasang bag̓ay ang kapariu tung pitsil yay gamitën para tung wai.Ay ra kaya yang saruk?Yang saruk tung buw̓un ingkëlan da.The dipper at the well was already taken.syntaw̓u2n.dipperAy ra kaya yang saruk?Where is the dipper?syntaw̓u
sarutn.something-that-brings-bad-luckya ra yang pagpasar ang mga disprinsia tung tau ang midyu tung lulugmun ang pamaglaru ang alus anday malsik.Yang taung atiya maning pa tung ya ray sarut ang pagpanrangga tung matinlung nurunutan.As-for that (near hrr) person he/she is like evil/badness who destroys good fellowship (lit. good going-together).Masarut yang takun ang naa, pirming malinaduw̓ën yang mga tau.This (near spkr) year was a bad one, people were always sick.Indi mu ra ipakarga yang mga tablang atiya, sarut da ilëm tung pagsaay ta, muya mapnukanita pa.Do not let those (near hearer) (pieces of) lumber be-loaded (on the boat), it would just be bad for our (incl) voyaging, [muya] we might still be-swamped [use of pa?]gengamu