Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


talang1the side of one's bodysasang yay nag̓asintian tang mga tau kung midyu disgrasia rin yang nabtangan ta, pangërël yang tinanguni ta ay may lain da rin ang nainabu,Duru rag siit yang talangung tuu.My side on the right is very painful.
talang2go-astrayya ray nag̓ainabu tung ubra basta anday planu ubin pitik,Indi ka natalang ang nagbëngat yang mula ang nagkanta.Te youngster who sang did not go-astray when he/sheNatalangaw tung dalan anda kang lag̓i ay nagpraktiku tung yëën.I lost my way on the trail, right-from-the-start there wasn't anyone to guide me.synsimang 1lipataski
talbukthe hollow sound of something hitting an object, person's back hitting the groundSasang bag̓ay ang nabugsu ang nanganënëg pa yang tanëk.Ya ra ngatalbuk ang nabugsu yang bakës.The monkey which fell gave-off-a-hollow-sound.Yang mulang naa, ya ra nga talbuk yang ari na ang sinuntuk na.As-for this (near spkr) child, his younger-sibling whom he boxed, made a hollow sound (when he hit the ground on his back)..synbarugbug1
talkëmto bite the tongue or lips while eating.ya ray nag̓ainabu tung subrang biw̓italën tang pamangan, matalkëm ta ra yang biw̓il ta,Natalkëmu yang dilaku ay masyadung kësën-kësën.I happened to bite my tongue, because there was a lot of discussion (with the result that I was not paying any attention.)Natalkëmaw ta batu tung anën. Napingas da yang isiyu.I happened to bite the stone in the rice. My tooth was splintered.talkëm: Natalkëmu yang dilaku ang subrang apuraw ang magpanaw.I happened to-bite my tongue I was too-much in a hurry to-go.synkëg̓ët
talkëtto tie a knot.Tumbung yang pinli yay talkëtën,Talkëtën mu yang tumbung yang pinli ug̓ud indi muklut.Tie-a-knot on the end of the string in-order-that it will not become undone.Ipatalkët mu yang buwa mu tung ni nanay mu.Let your (sg) hair be-tied-in-a-knot by your mother.synbëgkës1këdkëdtagkës2lag̓ët
talëën1v.hesitateIndiaw pagtalëën tung nuyu ang magpalëngët ang mag̓ingaluk ta taw̓ang ay putula yëën.I do not hesitate to approach you to request (your) help, because you (sg) are my sibling.Pagtalëën ka yang isipu tung duma ang magpailala ay bëlag ka kunisiduu yang sistima nira.I hesitate to introduce-myself to others because I am not aware of how they act.synmantëlëdalëndën
talinan.female deerusang babae
taltal1knock-off-burned tips of torch so it will fiame-up againyang tukaw ang timpu pa yang mamaëpët yang gamitën nirang pangaas ta iyan lukay ilëm ,piru ya ra tia pirming taktakan ta kuw̓ud na para pirming masig̓aak,Taltalan mi ka tiyang lukay ta para masig̓aak para iyan bistu ta.Knock-off the tips of our (incl) torch so that it can-flame-up so we can see the fish.Manag̓altalamu ta lukay ang ipangaas ta muya, durug dakul yang pëla.Yang tukaw ang timpu pa yang mamaëpët yang gamitën nirang pangaas ta iyan lukay ilëm, piru ya ra tiya pirming taktakan ta kuw̓ud na para pirming masig̓aak,In the past -period-of-time, as-for older-people, what they used to use in-fishing-with-a-light was merely a torch, but it always had to havesynkuwat3
taltal2to-mark-a-boundaryimpurtanting bag̓ay ang yay mag̓ubraën landaw ra tung pagtugda ra kaministiran yang duruwang klasing paray indi puiding magsëlëran yang pitik nira ay muya madikanan ta larung pagkarabëtangën,Taltalan mi yang pagrambitan yang kamurus may yang ginubirnu muya magsëlëran.Yang taltal yang kumang atii tung tindak yay panuntan mi, muya magsunggaw̓an yang taltal nira may yang taltal ta taa anday sayud na.impurtanting bag̓ay ang yay mag̓ubraën landaw ra tung pagtugda ra kaministiran yang duruwang klasing paray indi puiding magsëlëran yang pitik nira ay muya madikanan ta larung pagkarabëtangën,An important thing which should-be-done, especially (regarding dibble-sticking) it-is-necessary that the-lay-outs of two kinds of rice-seed not cross-into-each-others-territory because it might-synpitik 1latid
taltal3to-mark-boundaryyay sasang matinlung gamitën tung ëlaan, kung may pinling italtal para tadlëng anday maglamangan,Taltalan mu yang ëlaan mi ta pinli para matadlëng.Mark the boundary (between-us) with a rope so that it will-be-straight.Taltalan mu yang tugdan yang kamurus.antkatad
talutu1As-for the balsam-tree, that isYang talutu, yay ayu ang pangkëlan yang mamaëpët ta magpinliën nira, yang ulit na yay magbakbakën nira ang mag̓ulikaw̓ën pagkatapus ipakaldaw ra nira tung kinit. Kung malangu ra baklu ra sëray-sërayay nirang pinliën durug bakëd yay magbuw̓uatën nirang pundu kung mamagbila,Yang ulit yang talutu yay mag̓uplitën ang palpalën asta manlëmëk, pagkatapus yay ipalangung pinliën.As-for the bark of the balsam-tree,Yang ulit yang ayung atiyang talutu mabakëd kung mapinli ra nganing.The bark of that (near hearer) talutu tree, it's durable once it's twisted-into-becoming-a-rope.Yang talutu, yay ayu ang pangkëlan yang mamaëpët ta magpinliën nira. Yang ulit na yay magbakbakën nira ang mag̓ulikaw̓ën pagkatapus ipakaldaw ra nira tung kinit. Kung malangu ra baklu ra sëray-sërayay nirang pinliën durug bakëd yay magbuw̓uatën nirang pundu kung mamagbila,As-for the balsam-tree, it's the tree from which the old-people obtained what they would make-rope (from). As-for its bark
talutu2n.balsam tree
taluw̓u1v. to test the wind for a particular scent 'Midyu tung pag̓uup ta palët.Pagpataluw̓u ta kangit ta tau yang baw̓uy.The (wild) pig catches the scent of a person.Yang kiru pagpataluw̓u tung panliitan yang palët siguru may nag̓auw̓u nang kangit ta baw̓uy.Maskin tang pataluw̓uu, indi rang lag̓i maanlupu ay pënëng yang urungu ta aluw̓ang.synsingutanluptimudantuw̓u
taluw̓u2to catch the scentkirung pagsingut tung panliitan yang palëtPagpataluw̓u tung palët ta kapi yang aruman ta.Our (incl) companions are-catching-the-scent of coffee in the wind.Yang kiru pagpataluw̓u si ta kangit ta baw̓uy.syntimudanlupsinguttaluntungtalungtung 1
talwayto-hang-outnalwa ra yang dilak na,Natalway ra yang dilak yang kiru ang mag̓apuën.The tongue of the dog hung-out (of its mouth) being out-of-breath.Natalway yang dilak yang aruman na ang nag̓asësëkël na tung dikël.The tongue of his companion hung-out as he was strangling him around the neck.synwalwaltawtawwilwil
talw̓ayto mispronounce a word, a slip of the tonguenalwa ra yang dilak na,talw̓ay ta dilakIt was a slip of the tongue. (referring to to how he pronounced ag̱ang 'to be out of breath'; he said ag̱aag̱an 'to be thirsty' CHECK
talyudturn one's back ontung sistima tung yamën kung kumbiraën da nganing yang magbinalay kung ipatakwal da yang lalii tung kaklëran kung ipakarung da yang buku yang baw̓ay may yang buku yang lalii yay papag̓itaën ang papagsagpiën,Ipatalyud mu yang mulang baw̓ay, yang buku na yay papagsagpiën yang buku yang mulang lalii.Make the young woman (i.e., the bride) turn back (and) as-for her back make it be-side-by-side with the back of the young man (i.e., groom).Manalunga ka tani malaw̓ay ra ka tiya yawa rag tatalyud tung mga aruman mung pangësën-kësën.Face this way (towards the spkr), it is unacceptable that you (sg)synbukuanttalunga 2Part of the wedding ceremony symbolizing that the young lady and the young man are now one flesh.
tambak2' to pile up on top of something 'mga bag̓ay ang indi ra naimës ta matinlu ya ra ilëm tumpukay,Tarambakën mu ra ilëm asan yang pinggan yuu ray mangug̓as.Papagtambak-tambakën mu tiang tabla asan tung sa nga lugaran.syntumpukusug*antwasag
tambak3v.to-hold-downMay mga bag̓ay ang papag̓ërëslëw̓-ëslëw̓ën ang para indi magwarag, tambakan ta malbatThere-are items which are-caused-to-lay-on-top-of-each-other (and) in-order-that they will not
tambak4adj, vto pile or stack up things on top of each other, implies weightimbakDuru rang kasangkapan yang balayu, tambak da.My house already has many house-parts (in it), they are already piled up on top of each other.Tambakën mu ra ilëm asan yang mga sakung atiya ang tumpukun. [QTA: tambak...tumpuk Unu pay pinagbëlag̠an ta puntus yang duruwamJust pile up those (near hearer) sacks May mga bag̓ay ang papag̓ërëslëw̓-ëslëw̓ën ang para indi magwarag, kung indi, imës da tung sasang lugar ang may lëbat naThere-are items which are-layered-on-top-of-each-other so that they will not become-scattered, instead they will be together in one place having its weight.synluktuntumpuk
tambëk' fat 'Matukmal yang sëra ang atia.Matambëk yang karmi yang baw̓uy ang naa.Durug tambëk yang mulang gësyë ang pag̓inëm yang gatas.antmatagpis
tambëlpatch a holemga gamit ang lubut da, katulad tung barutu, mutur, ya ra ilëm panupakay,Ungkuy, tambëlën mu kanay yang lambungu, may pësëk na tung buku.Friend, please patch my shirt, there is a hole at the backTinambël ni Tabunoy yang barutuung nalbut yang timbaw na.Tabunuy patched my dugout whose siding which happened to-sustain a hole.syntupaktakëpantlubut 2bakbak
tambuldrumturugtug̓an ang gamitën tung mga kumbira,Patikan mu yang tambul amy magtalëk.Pamagtambul yang tag̓a bariu.
tambun1n.slight-rise-in-the-soil
tambusadj.to-move-fastsang klasing pagparanaw̓ën ang durug dasig purisu balik ang lag̓i.Matambus ta w̓asung masuut yang duruwang nga bug̓angan?Can we (incl) move fast enough to enter two caves (and harvest the edible bird's nests?Nangaulik da ka yang namanuut natambus ang lag̓i nira.The ones who-gathered-edible-birds' nests were-able to-return-home already, right-from-the-start, they were-able-to-move-fast.