Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tiralloompag̓ubraan ta mga aw̓ël;Anda ray tiral tung timpu yamën simanyan.Yang tiral pag̓ubraan ta mga patadyung may duma pa.A loom is where barrel-skirts and other (clothing) are-made.Atiing timpu pang tukaw, yang mga mamaëpët kun magtingara tung bulan ang bilug da, duun da nag̓aita nira ti Dëmënan ang pag̓ubra ta aw̓ël tung tiral.A long time ago, the old-people, when they would look-up at the full-moon, there they would see Demenan making-clothing on a loom.
tiribpeakTiriw̓ën mu asan tung kaklëran yang mula, muya inlëk da tung daktal ang anday damdam na.Peak there (near hearer) inside at the child, it may ne the case the he/she fell-asleep on the floor with nothingNatirib yang aruman ta tung bug̓ang yang iraw ang dakulu.synsurung2antbandaw
tirik' a drop 'Gësyëng wai ang liit tung abwat yay naturuk tung mataaw ang pagtingara tung katëp.Natirikan yang mataw ta kuran ang gësyë ang liit takaa tung lubut yang katëp.My eye had a drop of rain fall in it which came from here (near/invisible) at the hole in the roof.Patirikan mu kanay ta gaas ang gësyë yang kingki yamën.Please drop a little bit of petroleum in our (excl) little-light.Agkanalënaw ra ta duru, paigmaay ka ta wai ang basin san tirik da ilëm, maamëg̓an ilëm yang dikëlu. (Implies that the thirsty person is not sure that there is any water in the house where heis asking for it.)Tung pamagdiskursu: Ag̓alangu ra yang dikël nirang nag̓apiglan. Mag̓ingaluk ta wai ang inëm-inëmën nira ang para maulikan da yang pig̓ël na.syntag̓ay1bugsuk1turukdaligdig
tirnun.pairpariu ta kulay yang aw̓ël mi, anday pinagduman na.Tirnung pisan yang ingkëlanung aw̓ël yang mga mamulang gëg̓ësyë.Sang tirnu ilëm yang aw̓ël yang kasawaaw ang naalangu.There was only one pair of clothing I was-able-to-buy for my husband.Yang aw̓ël yang mga pulis tirnu parariyu.Patadyung may kimuna pagkatirnu.A barrel-skirt and a kimuna go-together.Atiing tukaw, patadyung may kimuna pagkatirnu ig tung lalii, takwil may kamisita. Numaan taruwal may lambung ang matinlung klasi.In the past, it was a barrel-skirt and a kimuna which paired-together, and for men, it was a G-string and a shirt without sleeves, But now it's trousers and a nice shirt.
tisarto-stretch-tightnagkërë ra yang pinli, purisu tisarën para unat,Tisarën ming ëlëtën yang tamsing atiya, nagkërë-kërë ra.Pull tight that (near hrr) monofilament, Tisarën ming ëgnatën yang pinling atiya muya matupuk da.Stretch-tight and pull that (near hrr) rope, it might-be weak already.synsantingbëtëng1 1ëgnat
titikv.tapTitikën mu ra kanay yang purta ay midyu tung indiya pa nag̓agngël yang may balay.Tap on the door for awhile because it seems that those whose houe it is still cannot hear you.titik: Pariyu tung pagtëlëng tung niuy ang bëtëng may yang tëg̓as. Numanyan yang buwatën mu titikën mu yang niyuy ang bëtëng. Kung mabarugbug pa yang tunul na, ay tiya bëtëng ang pisan. Kung yang tëg̓as titikën mu, yang tunul na (matëg̓as da){Elatan pa}Like taking-a-look at a green coconut and a ripe one (lit., hard). Then what you do (is to) tap the green coconut. If it still sounds hollow, then that is atitik: Yang langka para maskëan mu ang makali rang malutuk, titikën mu para magngël mu yang tunul na. Kung mabarugbug da ngani, tabtaw̓ën mu ra tung gawad nang ipabtang tung balay ang ipalutuk.As-for a jackfruit in-order that you may know that it will soon become ripe, tap it in-order-to-hear its sound. When it already sounds hollow, cut-it-off from its stem, putting it in the house, allowing-it-to-become-ripe.
tiwaduneven cutnagbangibangi yang pamlakYa ra magtiwad yang pamlaku yang kawayan.My splitting of the bamboo became uneven.Bëlag̓an sintru yang pamlak mu, ya ra ngatiwad.The way I split (it) was not in-the-middle, (so) it was uneven.synbangianttëngasuw̓ung
tiw̓il1a-small-piece-of something, chipmga bag̓ay ang maplës ang mapingas;Natiw̓ilan ta gësyë yang binit yang pinggan.The edge of the plate has lost a little piece (of its substance).Tiw̓ilën mu kanay taang bunga, durug tëgas.Cut off a small piece of this (near spkr) areca-nut, it's very hard.Yang taung atiya indi mu makbilan tung nadilëman na. Durug kaikaw.As-for that përson, you (sg) won't bë-ablë-to-gët even a small piece of what hë was-able-to-find-for-his livelihood). He is very selfish.Natiw̓ilan da yang isi na ang nadëkëm yang batu tung anën.His tooth happened to have part-of-it chipped-off when bit down on a stone in his rice (cooked)..synmakpukmalmu2lëmëkantmabakëd 2matëg̓as
tiw̓il2v.to-share-a-little-bit-of-somethngpagpatënak ta gësyë yang buyu may bunga,Tiwilan mu ka yang ari mu tiyang kalamay.Share-a-little-bit of that (near hearer) block-of-sugar with your younger-sibling.Tiwilay kanay tiyang bunga mu ta sampamamak.Please share-a-little-bit of that (near hearer) areca-nut with me (enough) for one chew.
tiw̓udclay jar used to hold liquidsbëbtangan ta wai;Yang tiw̓ud ang naa pamtanganu ra ilëm ta kasin.As-for this (near spkr) clay-jar I will just put salt in it.Napisikaw ta tiw̓ud tung lëyang ang nakaa.I was-able to-pick-up a clay-jar in this (near spkr,hidden) cave.tiw̓ud: Yang tiw̓ud yay gamit yang mga mamaëpët nuntukaw, saatan nira ta wai.A clay-jar was used by the old-people a long time ago, they stored water in it.Atiing tukaw yang tiw̓ud may yang urun, yay nigusyu yang mga Insik tung mga Tagbanwa ang pinabailuwan nira ta balinsasayaw.Long-ago clay-jars and clay-cooking-ware those were the things offered-in-trade by the Chinese to the Tagbanwas who reciprocated by bartering the edible nests of the Balinsasayaw bird (Southeast Swiftlet).
tiyann.stomach/abdomenyay parti yang tinanguni ta ang yang gustu na pirming bial,tiyan/pusonNag̓asuw̓uk da yang tiyanu.My stomach is already hungry.Pag̓akbik yang tiyanu.I have heartburn (lit., my stomach is feeling-sharp-pain.
tiyël1v.to plant one's foot firmly on somethingManiëla ta mabakëd mapukluta.Take a firm-stance, you (sg) could-become-detached ( from your perch)Napuklut da yang mulang nabugsu ay natiël ta batung lain.The child got-detached and fell because he got his footing on a bad rock (i.e., the rock was unstable).2to base upon somethingMay mga sistima ang bëlag matinlu ang nag̓aita yang mga tau ang ya ray paniëlan nira ang indi ra mamati tung bitala yang Dios.There are ways-of-acting that are not good which people see which they make a basis for no longer listening to the word of God.3v.resistKung masampëtanamu ra nganing, atiang lag̓i paktëlënamu ra ka anyang manguntiël ug̓ud asanamu ra nga puklut tung tuksu. Whenever you (pl) are-hit (by temptation), right away he (God) will-strengthen you to resist in-order-that by-means-of-it you can-escape from the temptation.
tiyulv.stirpananlag ta kapi,Kung panandalamu ta kapi para indi makalëm, pirming tiyul.If you (pl) are-heating-up some coffee-beans, in-order-that (the beans) don't becomeTiulun mu yang paray ang pinakaldaw para makaling tëgasan.syntigwalkaluy-kaluyukay
tratun vYoung-man and young-woman who have-expressed-themselves that they want-to-get-married, what it means is that they are in a boy girl relationship.sultirus may darala ang nagsinasay ra ta kësën, liag ianing pagtratuan da,May tratu ra yang baw̓ay ang atiya duun tung banwa nira.That (near hearer) girl has a boy-friend there (far) in their place.Patay, ita anda pay tratu ta.Shucks, as-for-us(incl) we (incl) still do not have any girl friends.
trusuntrussPag̓ipagtulud yang mga tau yang trusu.
tubayinsistpasinsiaën mu ra yang tau;Buu ra yang aruman mu indi mu ra tubayën.Tinubay mu ra yang ari mu, atia masalapuwa tung ni Ama mu muya.You paid-back your younger-sibling, then you will be-punished by your father later-on.Indi mu tubayën yang ari mu.Kung tubayën mu yang ari mu muya mabarikan. If you insist (on punishing him/her) he/she might have-a-broken-bone.synsapët1tupupantayantpaëbës
tubusto redeemgamit ang naplëk pagkatapus napisik ta tau, indi mabalik kung indi lukatën.Tubusunu yang barutuu, napisik da unu yang tag̓a Cabugao.I will redeem my dug-out-canoe, reportrdly it was picked up by someone from Cabugao.Naitaw ta gëëd, kung indi tubusun indi ka ipakdulu.I was-able to-find a bolo-knife, if it is not redemmed I will not give it back.antsalbid*
tukagv.to-prop-openNatukag da ta duli ta iyan yang kiru.The dog happend to get a fishbone caught-in-its- mouth.Luay-luayën mu ilëm ang pamangan, durung duli na yang sëra, muya masukag̓a.Just slowly eat the food, the viand has many bones, you (sg) might ??????[ sukag ~ tukag same mng?] get a fishbone csught in your mouth.Durug ringës taa tung kakalëran, tukag̓ën mu ra kanay yang bintana.It's very humid here inside (the house), please prop-open the window.synduli
tukarbeatingTung yatën ang tau yang isip ta pirming pag̓andar ang sarisari ra ilëm yang magsakpën na.Katamtaman ka ilëm yang tukar yang pupusukuna.The beating of his heart is just normal.Yang pagtukar tung isipu durug sadya.What is playing in my mind is very joyful.
tukaw' to go ahead, previously 'yaway tung abanti;Yaw̓ay pagtukaw indi maskëanu yang dalan.Nagtukaw ra yang mga aruman ta indiita ra inlatan nira.anturi
tuksutemptationsasang ubrang bëlag matinlu yang katuyuwan na, gustu nang lingalag̓ën yang isip yang tau,Yang taung atiya talagang tuksu tung aruman nang pamati tung kasulatan.As-for that (near hearer) person he is really a temptation to his companion who is-listening to the scriptures.Ti satanas yay nagpairaw-iraw ang yay nagtuksu tung ni Ëva.Satan was the one who made-himself-look-like a snake who tempted Eva.synmanunulay2sunlugantamu-amu2
tukukto duck the headSasang tau ang yag këkëëb yang kulu nang pagpanaw,Ya rag tutukuk ang pagpanaw yang taung atia.Natukuk ilëm yang mula ang binitalaan yang maëpët.The child who spoken-harsely to by an older-person just hung his head.Luway-luway ang ipatukuk yang balaka yang niyuy, pagkatapus gërët-gërëtën yang tumbung na.Little-by-little cause the balaka of the coconut anttadlëng
tukud1 support Yay sasang puirsa yang balay tung adalëm, yay pagsuspindi tung liabi na para indi magparanëk.Mabakëd yang balay ang naa, darakulu yang tukud na. This (near speaker) house is well-built, its supports are big.syntukupakultad2to-initiate-somethingMagtukurita ta urdinansang baklu.Let us (incl) initiate a new ruling.synpundarpakultad
tukuga small kind of stingraySang klasing ian ang malapad may tawak na tung ikuy na, durug dalit ang manëw̓ëk.Durung galwak yang mula ang natawak yang tukug.There was much screaming by the child who happened to-be stung by a small-stingray.Durug dalit yang tawak yang tukug kung makbëk tung pursu yang kakay ta.synpalanpali
tukusvb.to-endurepag̓aguanta tung abwat ang tumar;Pagtukusiita yang kamamalën sigun tung linaw̓a ta.Simpri tukusiita tung prisiyu yang aralangën para mabuiita ilëm.synrutuspataragwantaantkasaranganaranëkbaratu1