Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
ë
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
w̓
y

a


agnëk*adj, vto feel content withkuntento; kasiyahan; husto naIndi pa pagkërësënan ta maagnëk kung ya pa ag̓ari ita mag̓usuy tung tuw̓ul yang Ampuan ta.(This issue of following God's commands) has not yet been discussed in-a-satisfactory-way about how we (incl) will follow the commands of God (the One we (incl) pray-to).Nagnëkanaw kang nanginëm ta kapi.I became-content after drinking the coffee.Piru indiaw nagnëkan ang namangan, ay anday sëra.But I was not content when I ate, for there was no viand.synpusaw
agrëm*darknangagrëm yang itsura mu,nangitim ang mukha mo.Nangagrëm yang ëmët yang mula ang nasënggëb.The cheeks of the child whoMagrëm si yang langit, indi maita yang kaldaw.Nangingitim ulit ang langit, hindi makita ang araw. (pasa-pasa is apllied for blackened part of a body. Cannot use to describe "pasa ang langit' to mean 'the sky is dark).synlëëblëmalaëbmalug̓um
agrëtharsh tone of voicebëlag matinlung pamatian, kung agrëtan mu yang aruman mu,hindi magantang pakinggan kapag inalsahan mo ng boses ang kasama (asawa) mo.Aragrëtan yang kërësën ang atia sayud.Sigawan ang usapan na yan hindi maganda.Indi mu agrëtan yang ari mu balayan ta ëlëd na.Huwag mo sigawan ang bata mong kapatid, mapupuno ng takot yan.syngasëddag̓ës
agrutto make a whoosing noise as something flies through the air.lamlam ang luminayug yay minagrut,ibon na lumipad ang umugong.Minagrut pa ang napakpa yang sikdët ang nanalib yang manung piak.The hawk made-a-whoosing-sound as it landed-upon the baby-chicken and snatched-it-up-with-its-claws.Mag̓agrut yang palët ang magsasampa tung mga ayu.The wind makes a whoosing-noise when it slams-into the treesMinagrut yang batu.Humuhuni ang ang bato. (not fitting example)synag̓uyus
agsapv.to cut into wood chipssibak; palakulin; biyak
agway*There is something-being-looked-for which-becomes-lost.may nag̓adilëm nang bag̓ay ang nag̓aplëk,meron hinahanap na gamit na nawala.Tinupay nag̓agway yang ëkëlëkëlu, anda ra tani yang salyangu.Who searched-through things, my comb is no longer here (tani?)Agwayën mu asan tung mga ëkëlëkël, muya asan ka ilëm tiya.Search through the belongings there, maybe , it's just there.May nag̓adilëm nang bag̓ay ang nag̓aplëkThere is something-being-looked-for which-becomes-lost.syndilëm1sagyapakun
agyamv.you (sg) would say it is like the earth gets-a-hole (in it) and comes-to-have some ocean in the middle of a mountainous-area because it became-a-sinkhole.maninga tung yang tanëk nalbut ig nagkatinir ta tëëb tung kakngaan ta bukid ay naagyam.akala mo na ang lupa nabutas at nagkaroon ng dagat sa kalagitnaan ng bundok kasi naguliuli.Yang aw̓uyuk tung Kinadyangan atiing tukaw tanëk pa, may aw̓uyuk da numan ay nagyam purisu yang aran na ngani panyaan.The lake at Kinadyangan, long ago it was still ground/soil, there-is an enclosed-lake there now because it became-a-sink-hole so it's name is "Sacred-Place".Yang tanëk ang nag̓agyam pag waian tung kakngan na.Ang lupa na nagpuyo may tubig sa gitna niya.maninga tung yang tanëk nalbut ig nagkatinir ta tëëb tung kakngaan ta bukid ay naagyam.you (sg) would say it is like the earth gets-a-hole (in it) and comes-to-have some ocean in the middle of a mountainous-area because it became-a-sinkhole.
agyatadj, vto be used to somethingsasang sistima ta tau ang badbad tung ubra yang isip na, maskin tung pagpakignunut sunadu na ra,isang ugali ng tao na alam ang ginagawa sa isip niya, na kahit sa pakikisama kabisado niya na.Mayën yang aruman ta, agyat da tung banwang naa.Our (incl) companion is good, he is already used to this (near spkr) place.Maagyat da yang mulang atiya tung pasalili.{ Kudul mng}That (near hrr) child will-become-used to [pasalili]syntalag-kalalagyënanadgamën1bagyatantbakluwën
ag̓aasv.whoosing sound of rain or waterag̓aas ta kuran, ubin wai ang paglaksu tung bawang,lagaslas ng ulan, kaya tubig na umaagos sa kanal.Pag̓ag̓aas yang wai ang paglaksu tung bawang.The water makes-a-whoosing-sound, running in the gully.The water running in the gulley makes-a-whoosing- soumd.Yang kuran pag̓ag̓aas ang pagliit tung ampir tung Cabugao.The rain makes-a-whoosing-sound when it comes-from the Cabugao direction.Pag̓agaas yang langit; maktël yang duldulThe sky is making a whoosing sound; the thunder is loud.
alaas n.jewelry, like pearlsalahas, gaya ng perlasDurug tinlu yang alaas ang nag̓asuut yang baw̓ay ang atia.The jewelry worn by that woman is very nice (to look at).
alangv.buybiliPangalangaw ta kapi.I am-buying coffee.Kung kaisan yuu kag pagpaalang ta mga gulay.Sometimes I also sell vegetables.Yang mga aralangën abwat da yang prisiu na numanAs-for the-things-for-sale, their price is already high now.Yang mga aralangën abwat da yang prisiu na numan,As-for the-things-to-be-sold. their price is already high.synbailusinsilyu 1paklibaluli2
aldanladdersang parti yang balay ang ya ray tukaw ang kikdan tang tumakwal tung balay,isang bahagi ng bahay na iyan ang unang tatapakan natin paakyat sa bahay.Yang aldan yang balay yay takwalan ang pabwat tung pantaw.The ladder of the house is what is climbed to go-up to the porch.Yang aldan mi paklian mu ta baklu midyu matupuk.Your (pl) ladder, replace (it) with a new one, it-seems to be weak.
aldukto-bend-too-muchnaa sasang bag̓ay ang mag̓agamit ang pagtuwang-tuwangan ta mga ëkëlëkël, yang mag̓ubraën ang tuwang-tuwangan ya ra yang kawayan ang binlak yay lag̓isan ta matinlu mga san dëpa ilëm yang kabwat na,ito ay isang bagay na ginagamit sa pagbubuhat ng mga dala-dalahan, ang gagawin ay bubuhatin na din ng kawayan na biniyak may tulis na maganda, mga isang dipa lang ang haba nito.Nag̓alduk da yang tuwang-tuwangan mu, muya mabarik.Your (sg) suspension-bar is already bending-too-much, it might break.Alduk yang udyung tung ian ang dakulu ang pinanaku.Bumaluktot ang palaso sa malaking isda na pinana ko.synbayukupiltukpaltukanttadlëngtuklid
alënglook alikesug̓ut tung ni ama na,hawig sa tatay niyaPangalëng-alëng ni ama na yang mulang naa.This (near spkr) looks-like his father.Yang mulang atiyang baw̠ay, naëkël da yang alëng ni nanay na.As-for that (mentioned) young girl, she already has a resemblance of her mother.synanggidsug̓utpariyuantaskiaparti
altëdv.grunttau ang nasantëk tung tanëk, purisu naltëd,tao na napuwing ng lupa kaya umaangal.Naltëd yang aruman tang nabëgsak.Our (incl) companion grunted when he fell to the groundNaltëd pa yang taung atia ang natambakan yang bëyëd ang san saku.Bumubulong pa ang taong iyan na nabagsakan ng isang sakong bigas.only humans do thissynëgsangamësansëd-ansëdbëkna
alwënquickly find what he is looking-forMakaling maita yang pag̓asagyap na marami siyang nakuhang laman ng kamote.{Ungkuy do you think that the Tagalog ‘laman kamote’ is an accurate translation of ‘Tinagbanwa ‘yang pag̓asagyap na’ ?Yang aruman ta alwën ang mangali ta kamuti.Our (incl) companion is quick to dig-up sweet-potatoes.Alwën yang aruman ta ang magsagyap ta tëkbëkën.Our (incl) companion is quick to search for octopus.antimurasfr. var. ofsp. var. ofimuratalës
ambak1' to pile up on top of something ' [ alt. pron .tambak ]Sasang bag̓ay ang nag̓ipatumpi ilëm, baklu ra sakanay.isang bagay na isinasalnsang muna, bago pa buhatin.Ambakën mi ra kanay ang kamadaën asan baklu ra akwatay.Ipatong mo na muna ang ipunin diyan bago na hakutin.Tambakën mi ra ilëm asan ang sungkutan ta trapal para indi madëmël.Ipatong mo na lang diyan at takpan ng trapal para hindi mabasa.
ambag1for a social grouping to co-operatively supply a lacksasang sistimang matinlu kung may kaministiran ang garastusan ang dakul-dakul ang kantidad katulad tung mga kumbira pagtaraw̓ang-taw̓ang yang mga magpurutul para maimpusan yang kantidad ang nasambit.isang kaugaliang maganda kapag may kailangan na gastusin na malaki-laki ang halaga gaya sa pag-aasawa nagtutulungan ang mga magkakapatid para makumpleto ang halaga na nabanggit/kailangan.Kumplitung pisan yang aras ang ibinilang ay pinag̓arambag̓an yang tig lalii.The amount (of cash) which was required (counted-out to the groom's family by the bride's family), was completly supplied by each-one (belonging to) the groom's side.Durug dakul yang pinag̓arambag̓an yamën ang gastus ang nagkakulang tung kumprinsia.Napakalaki ng pinagambagan namin sa gastos na nagkulang sa kumpirinsiya.synkumbuytaraw̓ang
ambag2n.bag used to carry belongings on a trip
ambën1vset aside for the use of anotheribukod; itabi; ihiwalay; itiraYang binik ipinaambën na tung mula nang sam bilug.He set-aside the seed for one of his children.Ipinaambënu tung anaw yang manu.I set aside the chicken for my child.Mangkëla ta twalyang iyambën mu tung tinanguni mu bakluwa mangimara.You (sg) get a towel to-wrap-around your body before you put-on-your-clothing.
ambën2n.vpiece of clothing to cover the genitalstalukbong; takpan; balutin; lambunganPaambënan mu ta gimay yang ana mung atiyang nag̓ëlken ang ya rag kakag̓ang.Use a wrap-around-skirt to cover that (near hearer) child of yours (sg) who is sleeping and whose legs are spread-apyang ari muart.Duduy, sagyapan mu kanay yang ari mu ta ipaambën mu tung anyang nag̓ëlkën.Little-boy, please find a piece of clothing to cover the private parts of your (g) younger-sibling who is sweeping.
ambërn.bag of watersPutus yang mulang naa ang ipinangana purisu nasinti ta siit ang duru ti nanay na,Balot ang batang ito ng ipinanganak kaya nakaramdam ng matinding sakit ang nanay niya.May ambër na yang mulang naa.This (near spkr) child has?????Durung galwak yang mulang atiang pangana, inambëran purisu durung siit ang magsintiëna.syntutubpastikularantkawalënmuriyun
ambëy{Situation} the wife is dizzy, (so) she puts her hand upon the shoulder of her husband to steady herself)tau ang nangambëy ra tung palda ni kasawa na,tao na nakakawit sa may balikat ng asawa niya.Yang baw̓ay yag̓ambëy tung palda ni kasawa na.The woman/wife has her hand upon the shoulder of her husbandArtihan mong akbay-akbayan ang asawa mo.Pariyu ra tung mga mamulang kumbiraën. Patalëkën da May duruwang magkasawa ang pagpanaw. Piru yang kulu yang baw̓ay pagduyung-duyung dang indi mapanaw ta ustu. Purisu Yang kalima na ipinabtang na tung palda yang lalii, pagkatapus yang kulu na ya si ay itinungkuy na tung palda yang lalii. There was a married couple who were walking. But the woman's head was feeling dizzy. So she put her hand on the shoulder of (her) husband then her head is what she bent-down upon the man's shoulder.synkabidbidtanday mptpëg̓ës2lambing
ambug1v.braggerug̓ali ka ta tau ang durug kaabuk ang magbitala kung pamatian mu talagang midiyu matuud da kaman piru bukli pa ka, ig kung may matinlung ubra mag̓ambuw̓ën nang tanya yay nagpaëtad u nag̓ubra.ugali din ng tao na masyadong mayabang kung magsalita kapag pinakinggan mo talagang parang totoo nga naman pero kasinungalingan pa din, at kapag merong maganda siyang ginawa, magyayabang na siya ang nagpayo o nagtrabaho.Ambug yang aruman tang atia mapinagpalandaw kung magbitala.That (aforementioned) companion of ours (incl) is a bragger, when he speaks, he is one who thinks that he is better than others.Yang aruman ta durug ambug ang mag̓isturia, panday unu tung tanan ang ubra.As-for our (incl) companion, he braggs too much saying that he is handy in any kind of work.ug̓ali ka ta tau ang durug kaabuk ang magbitala kung pamatian mu talagang midiyu matuud da kaman piru bukli pa ka, ig kung may matinlung ubra mag̓ambuw̓ën nang tanya yay nagpaëtad u nag̓ubra.synambug2antdëmënan1purmal
ambug2n.braggeryabang