aw̓ay31to be side by sideYang tau ang atia pirming away yang gustu na.Yang mga baw̓ay ang atia unu ra kaya ay pinag̓awayan nira?syngirasuwaygulu2to be against another personYang tau ang atiya pirming away yang gustu na. {Kudul: Unu pay gustu nang iyaning?}As-for that (near hhr) person, what he wants is to always be-against-others.
Tagbanwa Calamian - English
a
aw̓ëk' to discourage someone from doing something 'pigilNaaw̓ëk nira yang planuu ang mangayaw rin duun tung na manung numaan.They were-able-to-hinder my plan which was to go to older-brother's today.Kung indiaw naaw̓ëk yang kasawaw, siguru nasuntuku yang taung atii.If I hadn't been discouraged by my spouse I probably would have hit that (far from both spkr and herer) guy with-my-fists.synsablawsambëngsuspindipëëtpapëëtënampalarsagang
aw̓ël1n vclothingYa ray pangguuy tung susuutun ta ang ya ray impurtanting kaministiran ta tung tinanguni ta ay kung anday daapën na yang tinanguni ta, maëyakita ra ka.Yan ang tawag sa sinusuot natin at yan ay mahalaga, kailangan natin sa katawan natin kasi kung wala sapin ang katawan natin, mahiya tayo na din.Mangalanga ta aw̓ël mu tung tindaan.Buy your clothing in the store.Mag̓aw̓ëlamu ra, alëngëtita ra tung baryu.Put your (pl) clothes on now, we (incl) are now close to the barrio.Yang aw̓ël basta inalang ay ablënAs-for the cloth, provided it was-bought, make clothing out of it. [Function of ay; does ablën mëan ‘makë clothing out of a piëcë of cloth?Aw̓ël, ya ray pangguuy tung susuutun ta ang ya ray impurtanting kaministiran ta tung tinanguni ta ay kung anday daapën na yang tinanguni ta, maëyakita ra ka.Clothing, that is (what people) call what we (incl) wear which is an important (thing) we (incl) need for our (incl) bodies because if our (incl) bodies do not havesynlambung2v.put on clothesMag̓aw̓ëla, durung tau tung angayan ta.Put your (sg) clothing on, there are many people at the place we (incl) are-going-to.Mag̠aw̠ëlaw pa, magpanawita pa man.I will put-on-my-clothes yet, let-us (incl) go yet indeed.[How to translate pa man?]synsuutsuksuk
aw̓uk*mat-amat ang panlYang isturiyana yang duruwang magputulu yay nasala tung pamitala nira ay natëtëngëd duun tung kaparing kalamanën (tuud-tuud) ay namangarikdi ang mag̓aning "Arii nini, italuk mu yang kaparing atiya iyelat ta tung ni bayaw mu." Pagkatapus yang tanek amat-amat dang nanlemek ang nag̓aagyam. Yang duruwang magputul magpalibir ra rin. Kada mapëgsan nira yang mga ayu, pamagturumba ra ilëm ang asta nabugsu ra tung aw̓uyuk, ya ray napatayan nira. Yang aw̓uk tung Kinadyangan atiing tukaw tanëk pa, may aw̓uyuk da numaan ay naagyam purisu yang aran na ngani panyaan.As-for the [aw̠uk=??? at Kinadyangan long-ago whën it was still soil, thërë-is a sink-holë-lakë thërë now bëcausë it
aw̓uldull bladegëëd ang indi ra madlut ay anda ray tarëm na,itak na hindi na tumatalab kasi wala ng talim niya.Durug bëglay ang gamitën yang gëëd ang maaw̓ul.It''s very taxing to use a bolo which is dull.
aw̓utinner skin of bambooya ra yang alukanëb yang kawayan tung adalëm na, manipis ang pisan ang puiding pandublaan ta tawaku.Malangëg yang wai tung salud ta ay indi pa nag̓akuat yang aw̓ut yang kawayan tung adalëm.The water in our (incl) bamboo-container smells because the inner skin of the bamboo container at the bottom has not been removed yet.
ay pawheresasang bitalang madagmit ang sambitën natëtëngëd kung anday malay ta tug lugar ang atia simpri manukma-sukmaita tung mga tau,isang salitang madalas na sambitin dahil kapag walang alam tayo sa lugar na iyan siyempre magtatanong-tanong tayo sa mga tao.Aypa kaya yang balay na Bon?Saan kaya ang bahay nila Bon?Aypa kaya nanganing yang arumanu?Saan kaya nanggaling ang kasama ko?synari1ay raantinay
ayag2speak-up in public, present one’ opinionsasang palaksu ta kërësën ang anya-anyang planu masigsambit ig masigpasanag, ubin katulad ka tung sasang tau ang nagbukli tung aruman na, durung baliw̓ad ang ipalwa na para panangërën ilëm,isang takbo ng usapan na kanya-kanyang plano binabanggit at ipinapaliwanag, o kaya kagaya din ng isang tao na nagsinungaling sa kasama niya, maraming dahilan na ipalabas niya nang paniwalaan lang.Durung rasun ang ag̓ipaayag na, piru indi magkatama.There are many arguments he presents, but they are not correct.Masigpaayag yang anya-anyang planu para mapagkërësënan ta.Each one should present his individual-plan so that we (incl) may-discuss-it.synpalwa1parada1palapus
ayapto-collectsang klasing similya ang baklung luak ang liit tung dumang lugar, purisu yag̓ayapay,isang klaseng semilya na bagong tanim na galing sa ibang lugar, kaya iniipon ko.Yang kasulatan punuk ang pisan ta pangayapan ta ta mga bitalang matitinlu.The writings (i.e., scriptures) are full of places where excellent words can-be-collected.Pangayapaw yang lisu yang rambutan.I am-collecting the seeds of the rambutan-tree.May sang klasing similya ang baklung luak ang liit tung dumang lugar, purisu yag̓ayapay.[ya ag̠ayapay]There is a certain type of a seed of a new plant that came from another place, so it needs to-be-collected.
ayatchallengesasang matinlung laksu ta isip ta mga tau ang yang gustu nira pirming may kërësën natëtëngëd tung bitala yang Dios,isang magandang takbo ng isip ng mga tao na ang gusto nila palaging meron usapan tungkol sa salita ng Diyos.Sipurki maning taa yang ayat nira ang mupia pa unu magdërënganami ra unung magpakdëng ta simbaan.Because like this (near spkr) is their challenge that it would be good for us (incl) they-say to simultaneously, they-say to build a church.Pag̓ayat yang mga aruman ta ta baskëtball, purustaan unu.Our (incl) companions are-challenging (us-incl) to-play-basketball, saying that bets- will be-laid synganyat
ayaw1stop itsasang bitalang pagsablaw ay indi magkatamang padayunan na pa yang sayud ang laksu ta isip,isang salitang pagsaway kasi hindi tamang ituloy niya pa ang pangit na takbo ng isip.Ayaw kasawaw. Ipaklëd mu yang bitalaw tung isip mu.My wife, stop doing that. Think about what I said (lit., let my words enter your mind).Ayaw duduy, indi mu batwën yang manu, magkëlas.Son, stop it. Do not throw-stones at the chicken, it will-run-away.synindiustu 1sablawpamay
ayaw2be content withsasang kalëlyag̓an ta tau ang indi makuntintu tung isip na, pirming kulang,isang kagustuhan ng tao na hindi makuntento sa isip niya, palaging kulang.Indi naayaw ang sang gantang yang panëkëb mu, kulang pa ta sang pulak baklu pa mapnuk.I am not content that the way you measured (it) is a (full) ganta, it's still lacks oneNaayawanaw ang namangan tung balay na ungkuy ta ay masasabur yang sëra.Nakuntento ako ng kumain ako sa bahay ng kaibigan natin kasi masasarap ang ulam.synustu 1pusaw
ayayrefreshingmay mga lugar ang priskung pisan yang paniman ta, katulad tung mga binit ta tëëb, durug ayay,meron mga lugar na presko talaga ang pakiramdam natin, kagaya sa mga tabi ng dagat, napakapresko.Taniaw ra kanay tung luwa magpaayayaw.I am-going outside over-here for awhile to get-refreshed.Durug ayay taa tung binit yang bakayan.It is very refreshing here (near speaker) at the edge of the beach.synmalimasmaspriskungayngay1
ayëgharvest ricenaa sang kalasing ubra tung paray tung kuma basta lutuk da simpri pëgsan dang ipatakwal tung balay,ito isang uri ng trabaho sa palay sa kaingin basta hinog na siyempre hawakan nang iakyat sa bahay.Ipaayëg mu ra yang paray lutuk da.Let the rice (unhulled) be-harvested, it is already ripe.Pamangayëg da yang mga aruman ta.Our (incl) companions are all harvesting-rice-together.synpisikkayëg
ayëpanimalya ra yang sari-saring dayap ang inimu yang Dios para maasikasu ta yang balaynën puira pa tung tumalunyan na ang iba-ibang hayup na nilikha ng Diyos para asikasuhin natin ang maaamo, iba pa sa maiilap.Durung ayëp ang sari-sari tung kaliw̓utan.There are a lot of animals of many varieties in the world.Tung tanan ang klasi ta ayëp yang bakës yay anda ëngëd ay gustuu, durug takaw.Of all the kinds of animals, it's the monkey that I have absolutely no desre for (because) they are always stealing (tjhings)syndayamdamdayapdayapdap
ayusgoodmatinlung pagkapalastar yang ubra,magandang pagkakalapat ng trabaho.Naayusan da yang duruwang atiyang nagbalalaan.Those (mentioned before) two (people) who were-loudly-arguing-with-each-other have-come-to-an-agreement now.Ayus ang pisan yang pagkaubra yang balay ang naa.The labor (in building) this (near spkr) house is absolutely acceptable.antmalingëtsayud
abakaabaca plantabakaDurung kinapungul ta abaka taa.There are many abaca plants here (near spkr).Mabakëd yang bënang ang liit tung abaka, ang ya ra kay mag̓ubraën ang aw̓ël.The thread coming from tha abaca-plant is strong (and) is-being-used to-make clothing.a kind of plant like a banana-plant, but its fruit cannot be eaten. The main benefit of it is its trunk, which is used to make thread. Then its taken into a factory, (and) what emerges is clothing.synaw̓ël 1
abisurequest permission mag̓abisumagpaalam sa mga sa kinauukulanMag̓abisuaw pa tung guardiya bakluita ra manasa ta katëp.I will ask-permission from the guard before we (incl) cut the leaves of the nipa-plant.Alawid pa, pag̓abisuwamu ra tung maëpët; may kiru na tiyang pangëg̓ët.When you (pl) are still at a distance, request permission from the old person; he has a dog that bites.synprusistapadisirlisinsia
ablaspay a short visitdumalaw bumisita sumaglit, pumasyalAblasën mu yang kaluakan tung bukid, muya pinagdistrusu ra ta ayëp.Make-a-short-visit to the crops in the mountain, they might have-been-destroyed by an animal.Ya ra ilëm agpangablas taa tung yatën yang putul ta.Our (incl) sibling only visits us (incl) here (near speaker) for a short time.synbisita
Abrilthe month of Aprilbulan yang Abrilbuwan ng Abril
abtikquick moving, adept, not slowmadasig ta tinanguni bëlag malabyatalisto ang katawan hindi malamya.Kaministiran ipabtik mu yang pag̓urulag̓ën mu tung ubra ta, para makaling matapus.You (sg) need to-speed-up your (sg) movements in our (incl) work so that it will be quickly finished.Pabtikan mung pandëëp yang manung atiyang maklas, muya mapalpas.You (sg) be-quick in catching that (near hearer) skittish chicken, it might-get-loose.Yang taung atiya maabtik ang pisan yang kalima na, gustu na pirming ubra.As-for that (near hearer) person, his hand is absolutely adept (lit.,his hands are-deft) his desire is to be always working.synsimpanalistuantmalabyatmatag̓ën
abunu1fertilizermga bagay na inilalagay sa mga itinanim na halaman o gulay upang tumaba at gumanda ang pananim.NËËD ËXAMPLËS??Dodoy, mamaya lagyan mo ng pataba ang ating mga tanim para gumanda ang mga bunga niyan.Sang klasing abunu ta tanëk ang dëngan tung pagkabëtang na, asan da kang lag̓i purisu matinlung panluwakan.One type of fertilizer for the soil (whose existence was simultaneous with it (the soil), being there (near hearer) right-from-the-start so-that it was an excellent place to-plant-crops.
abunu2to add money to make up the difference in someone else’s debtMay kuwartang ipakdul yang sambilug ta diw̓aldi tung arumanang agkulangën ang para mabayaran da yang nautangana. Kung kaisan may kakulangan ta tung tau ubin utang ang dapat mabayaran, midyu kung anday mabayad, akuparan da ilëm kanay ta duma kung timpay may kuarta,//dulangan ta kuwarta yang pagkakulang yang utang yang putul ta.][kung minsan may pagkukulang tayo sa ibang tao o kaya naman may utang tayo na dapat bayaran. Kung medyo hindi tayo makabayad, abonohan muna ng iba kung sino ang may pera.]Yuu ray mag̓abunu yang kulang mu.I will make-up-the-difference in what you (sg) lack.Abunuan mu kanay yang kuntrubusyunu, kulang pa.Please make-up-the-difference of my contribution, it still lacks (an amount).May kuwartang ipakdul yang sambilug ta diw̓aldi tung arumanang agkulangën ang para mabayaran da yang nautangana.to add money to make up the difference in someone else’s debtKung kaisan may kakulangan ta tung tau ubin utang ang dapat mabayaran. Kung midyu anday mabayad, akuparan da ilëm kanay ta duma kung timpay may kuwarta,Sometimes we (incl) have a lack towards (another) person or a debt that must be paid. If it-seems that there-is no one who can-pay (for it), it will just be-taken-over for-awhile by another (person) whoever has money.synindunarutsilyu*dulangpaig̓uakuparantkulang
Tagbanwa Calamian Dictionary © 2020 SIL International®
