anay*k.o. antgëg̓ësyëng ayëp ang yay pagrangga tung mga kasangkapan yang balay, ubin maskin tung dumang kagamitan, u ëkël-ëkël,malilit na hayup na siyang naninira ng mga gamit sa bahay, o kaya kahit sa ibang mga gamit o bagay.Binakta ra ta anay yang katëp ang tinumpuk tung tanëk.The nipa shingles which were-piled-up on the ground were eaten by anay ants. [Kung binakta ta anay, ubin binakta ra ta anap?]Linangët da ta anay yang asukar.The sugar drew the anay ants.Yang anay gëg̓ësyëng ayëp ang yay pagrangga tung mga kasangkapan yang balay The anay kind of ant, is a very small animal which ruins the parts of a house.
Tagbanwa Calamian - English
a
anda2negates existencewala; sero; ubos; bokyaKung anda ray anën mu, mangkëla ra ilëm asan tung lata, may bëyëd pa.If you (sg) no longer have rice (cooked), you (sg) can just get some there (near hearer) from the tin-container, there is still some hulled rice (in it.)Anda ra tani tung yëën yang martilyu.The hammer is no longer here with me.synluw̓usultimuutippisan 1kulatpinaskapas
anëkdeep sleepTaung tanëng ang pisan yang ëlëk na.taong masyadong mahimbing ang tulog niya.Maanëk ang pisan yang ëlëku tan lawii, ay may kuklunung madamël.My sleep last night was so deep, for I had a thick blanket.Basta makuran maanëk yang ëlëk ta ay maglag̓ëtëkanita yang kuran.{Kudul: lalag̓ëtëk yang kuran ang tëmpa tung katëp?}Provided it's rainy-weather, our (incl) sleep is deep because we (incl) -are-hearing-the-sound of the rain (hitting the roof).syntanëngmalimëng
anëncooked-riceyay sugpat yang kabui ta yang anën,iyan dugtong ng buhay natin ang kanin.Indiaw ra mamangan tiyang anën, tiya ra ilëm yang kapi, anda ka ilëm ay sëra. {Study tiya ra ilëm yang kapi] when tiya occurs first}I won't eat that (near hearer) cooked-rice, I'll just take the coffee, (since) there's just no viand. Anda ray anën ta, manggatangamu ra ta bëyëd tung baryu.We (incl) don't have any more cooked rice, you go to the village (and) get-gantas of husked-rice.synbëyëd
aninOhsasang bitalang pangarikdi tung namagtaklib ang kaldaw tung kabui na ang punuk ang pisan ta kasadyaan ang alus indi na malipatan, may asan ka tung dumang tau ang nag̓aita ta ang kakaildaw yang pagkabëtang na,isang salita ng panghihinayang sa nakaraan na araw sa buhay niya na puno ng maraming kasayahan na halos hindi niya makalimutan, at ganyan din sa ibang tao ang nakikita natin na nakakaawa ang kalagayan nila.Anin, Don Juan, aria pang lag̓i magëgmaan ta baw̓ay taa, purki indiya maskëng mandawal-dawal tung palasyu ni Ama mung Adi.Oh, Don Juan, how can you be-loved by a woman here (near speaker), because you do not know-how to-look-around (for onë) in thë palace of your father who is the king. [Kudul: Pasanag̠ay ka.Anin, taang linaw panangitan ta mga balu. [RA: Pasanag̠ay ka. ...taang linaw/ mga balu-mga baw̠ay u mga lalii?Oh, this calm (weather) cried-over by the widows. synlastimaarikdi
anuddriftdurung mga bag̓ay ang inanud tung alauran ang katulad tung mga kuntinir, barutu, may duma pang sari-sari,maraming gamit ang palutang-lutang sa laot na katulad ng mga kunteyner, bangka, at iba pang mga klasi.Ianuramu indiyamu pagpalaw̓id ang pagbila, mamulamu pa.You (pl) will-be-drifted-away, do not go far-away in fishing-with-hook-and-line, you are still children.Inanuraw rin ang kinaw̓utan yang tampu yang kuran.I would-have-been-drifted-away when the rain-squal hit me.synkapwaspëlad1bëëk
anutwhipyay sasang palaksu tung panadlëng tung ug̓ali yang mamula ang midyu tung may pagkasupladu na,ito'y isang paraan sa pagtutuwid ng ugali ng mga bata na medyo may pagkasuplado sila.Anutun mu ta garuti, durug ka supladung manuw̓al-tuw̓al.Paluin mo ng sinturon, napakasupladong sumagot-sagot.Sambilug ang pag̓anut yang aruman ta yang ubra na.Isa ang palo sa kasama natin sa ginawa niya.synaplitlapdësgarutipëlpëlpalu
anyu1acceptableTayu ra tung pagsablay na tung Kaw̓ug̓aw (Cabugao),Puede na sa pagakyat niya sa Cabugao.Ungkuy, tutal anyu ra ka tung nuyu, magpaëkëlaw rin ta tawaku, manëgbënga ka w̠asu?Friend, after-all, it is acceptable with you, I would-like to order tobacco. Do you think that you will-go-to-town?Anyung pisan tung linawaw yang pamangan ang atia.That (near hearer) food is totally acceptable to me (lit.,to my breath).Tayu ra tung pagsablay na tung Kaw̓ug̓aw (Cabugao)[RA: Indi nag̠aintindiyanu tiya. Pasanag̠ay ka kanay.]synuyuntayutunuusuy
apanA kind of insect referred to as small grasshoppers, destructive of rice plantssasang klasi ta dayap ang yay mag̓aningën nira ang kalamintik ang gëg̓ësyë ang bërëk-bërëkën yang kulay na, distrusadu ka tung paray, yay pamagbakta yang këlad yang paray ang asta mapukpukan ta këlad na pati uruk na,isang klasi ng insekto na tinatawag nila na tipaklong na malilit na iba-iba ang kulay niya, naninira ito ng palay, ang kinakain ang dahon gaya ng palay hanggang maubos ang dahon nito at kasama mga talbos nito.Yang kalamintik ang atia ang gëg̓ësyë ang pagpangan yang këlad yang mga paray ay tia apan.That small grasshopper (near hearer) which eats the leaves of the rice-plant is a locust.Yang apan may lanaw ya ray pamangan ni Juan.Locusts and honey they were John's food (John the Baptist).
apap1to feel one's way with one's handsyang dalan ya ra ilëm lagpatay ay yang kiklëp ang atia, ay anday kaas.isang paraan para lang masubukan kasi nga madilim na at wala ng kingki.Apapën mu yang tinanguni yang mula ang dëënan kung makinit pa u prisku ra.Feel around on the child's body and press your hands (on it) if it is still warm or if it is now cool.Nag̓apapaw ra ilëm ang minulik tan lawii ay anday kaasu.I just felt my way in returning home last night because I did not have a light.Durug kiklëp, ita ra ilëm agpangapap-apapIt is very dark, we (incl) just keep-on-feel-around (with our hands).syndëpdëpdëëndagsënlagpat2feel around for something with one's handskapa, dampi, salatDurug kiklëp, ita ra ilëm agpangapap-apapIt's very dark, we (incl) just keep-on-feel-around (with our hands).
apas1too-shortsasang ubrang kalikali purisu kampus yang pakaw̓utun na,isang trabahong inapura kaya kulang ang sukat niya.Apas yang pangurti mu yang kawayan. Your (sg) cutting of the bamboo is too-short. Yang amëk ang naa apas, muya tiya indi alangën.This (near spkr) sleeping-mat is too-short, later that (near hearer) will not be-bought.syndiputkapëpëng 1kampus
apawseparate, remove kuatën yang tung sagpaw na katulad tung anën ang ilaw tung sagpaw na, para atiing tung adalëm ang lutuk ya ray panganën,alisin yung sa ibabaw na kagaya sa kanin na hilaw ang ibabaw niya, para iyong sa ilalim na luto yun ang kainin.Akirën ming apawën tiyang ilaw tung sagpaw na.Ladle that (near hearer) half-cooked-rice from the surface by removing-it.Alapaw̓an mu kanay ang tupian tiing buwaw.[RA: Iyaksyun mu kanay ang para madëëpu yang gustu nang iyaning.]kuatën yang tung sagpaw na katulad tung anën ang ilaw tung sagpaw na, para atiing tung adalëm ang lutuk ya ray panganën,Remove what is on its surface like partially-cooked-rice on the surface so that that (unseen by both spkr and hearer) fully-cooked (part) which is underneath (it) can-be-eaten.apaw: Mag̓aning yang mëpët ang pamangan, ꞌNini batëlan yang anën ang binwat mu, apawën mu atiyang karu ang ipabtang tung pinggaan. Pagkatapus atiyang lutuk, yay akirën mu tung pinggan ang panganën taThe older-man said as he was eating, "Little-girl, the rice which you cooked is half-cooked, synbuwin2kuwat3
apayleanpaapayay ka ta langis,pakipahiran din ng langis.Paapayën mu ta langis ang gësyë yang ari mu.Let your younger-brother have a little pomade (so that he can apply it to his hair)Naapay yang paray ang inëyëp yang palët.The rice-plant which was blown by the wind was leaning-over (towards the ground but not touching it).apay: Alimbawa kirib ang këmdëngan, apayën mung ipalapat tung tanëk baklu mu sirukay. Yang kawayan yay ipalig̓id mu tung kirib para madasën tung tanëk.For example there-is cogon-grass which is standing, make it lie-down-flat on the ground before you need-to-set-it-afire. As-for the bamboo cause-it-to-roll against the grass so-that it can come-into-contact with the ground.Pakdulan mu yang ari mu ta gësyëng langis ang para iyapay na tung buwa na.Give your younger-brother a little pomade (home-made from coconut-meat) so that he can apply it to his hair.
apdugall-bladdermay duruwang klasi ta papakitën, yang sang klasi yang tung iraw gamitën ang bulung tung siit ta tian, piru yang sang klasi katulad yang tung butiti pangilu, mangimatay ta tau,may dalawang klase ng pampapait. ang isang klasi yung sa ahas ginagamit na gamot sa sakit ng tiyan, pero ang isang klasi gaya ng sa butete, nakakahilo, nakakapatay ng tao.Yang apdu yang iraw ang atiang pinatay mi, ëklan mung ipakaldaw tung kinit ay tiya bulung. [para tung mga siit ta tiyan]The gall bladder of that (near hearer) which you (pl) killed, get it (and) let it be-exposed to the heat, for that (near hearer) is medicine.Iplëk mi yang apdu yang butiti. Muya mabakta yang kiru, mapatay.Throw-away the gall bladder of the butiti-fish. Later-on it might-be-gorged-on by the dog (and) it (the dog) can-die.synpapakditën1 2
apën1Rattan which has-been-stripped, thenBugtung ang inalutan ang ya ra kay sinugpat-sugpat ang asta kaw̓utun ta mga 25 dëpa ubin 30. Ya ra yang agipagbila ta iyan pariyu tung mali ya ray pangguy yang mamaëpët tung yamënSulihiya na binalatan na pinagdugtong-dugtong hanggang umabot sa mga 25 dipa o 30. Iyan ang pinangkakawil sa isda katulad sa bingwit na tawag ng matatanda o kaya hibla ng sulihaya.Baklung pisan ang inalutan tiyang apënung nag̓agamitu simanyan.Absolutely newly stripped that (near hearer) rattan-fishing-line of,mine which I am able to-use at-the-present-time.Yang apënu diput da.My rattan-fishing-line is already short.Yang apën, bugtung ang inalutan ang ya ra kay sinugpat-sugpat ang asta kaw̓utun ta mga 25 dëpa ubin 30. Ya ra yang agipagbila ta iyan pariyu tung mali ya ray pangguy yang mamaëpët ubin palpalan.As-for the apën, it is rattan which has-bëënyang sang klasi pang ubra yang mamaëpët yag pamagpinli ta lanut ang malëmëk ubin ulit yang talutu ya ray upakën ang palëmëkën yay pinliën ang paabwatën da nira ang asta magënëm ang puluk ang dëpa ang asta kaw̓utun na ra yang laud pagkatapus ag̓urun ta payëk yang tëngël para manlag̓ëm,synmali2palpalan1
apën*to live together as husband and wife without being married yay sang klasing pagkasawa indi pa nag̓apubliku midyu tung taluk pa ilëm ang pakarasawaën, kung kaisan indi mag̓ugpuan bali ,Iyan ang isang klase ng pagsasama hindi pa alam ng mga tao kasi nga sikreto pa lang ang pag-aasawa, magkaminsan hindi dinnagsasama.Pag̓apënan dang lag̓i yang duruw̓ang atiang magbinalay, piru indi pa ag̓akumbira.Those (mentioned before) two who are an engaged-couple are already living-together, but they have not yet had a-public-wedding-feast.Pag̓apën-apënan da yang duruwang atiya.Magkabit na ang dalawang iyan.synugpu
apin1patchbaay ang lubut yang buli na,; sasang gamit ang lubut da katulad tung baay, purisu yag sasaatay yang buli na para indi magturuk tung pësëk na yang ipabtang ang mga paray, ubin maskin unu pang bag̓ayay,; nag̓ainabu tung tau ang malbat yang laru na, kung kaisan yang linawa na nag̓atëgdang tung adalëm mabuay ang maulikan tung siit ang nag̓asinti na,basket na butas ang puwetan niya; isang gamit na may butas kagaya ng basket, kaya ayan pinapatsehan ang puwetan ng hindi tumulo sa butas nito ang nilagay na mga palay, o kaya kahit ano pang mga gamit; nangyayari sa tao na mabigat ang sakit niya, magkaminsan ang hininga niya hinahabo sa ilalim at matagal gumaling sa sakit na naramdaman niya.Yang baay apinan mu yang buli na pësëk da ya ray pangayëg̓an mu?As-for the basket, seal its bottom which is already slit-open, That is what you should-harvest-rice with.Anday apin yang buli yang baay mu purisu durung gasta yang paray.There-is no patch on the bottom of your basket so there-wii-be much waste of the rice.Apinan mu atiyang bulsu yang baay tung buli na para yang paray ang isaat indi magbulut.Plug that (near hearer) hole at the bottom of the basket so that the rice which will be poured (into it) will not flow-outMakinit da yang sëkëd yang kaldiru, mag̓apën nang mangënat makiyaw yang kalima mu. RAPA??Yang taung atiyang paglaru naapin yang linawa na nungayna.As-for that (aforementioned) person who is sick, his breath ???Ag̓aapin yang linawa nang pagtangit.Tinapalan ang hininga niyang umiiyak.synëpëngdismayaëgtaspëngpëngapilasëngsëngantlirung
apin2when one's breath appears-to-have-receededapin, Kumbulsiyon, pangingisayNaapin yang linawa yang mulang atiyang inusbungan yang kinit, ya dig̓uway tung wai.That (near hrr) child's breath receded when he suddenly was-hit by a fever, he needed to-be-bathed in water.Ag̓aapin yang linawa nang paggalwak.Her breath appears-to-receed when she screams.Yang taung atiyang paglaru naapin yang linawa na nungayna.
apitshellfish which attaches to mangrove treesYang apit manipis ang kalungun; maita mu tung mga katëtënglan., bilang tung mga kakay-kakay yang tëngël.The apit is a thin shellfish; you can see it in the stands of mangrove trees, that-is on the feet-like-roots of the mangrove-tree.Mangrove trees grow in the ocean and have a root in the soil and also the kind which is visible
aplaclimb a tree by grasping it with both feet and with both arms around it and then shinny one's body up.sang klasing pagtakwal ang yag kipitay yang duruwang kakay ta yang ayu ig itag kakaw̓ëd tung tinanguni yang ayu, pagkatapus ya kay apla tang pabwat,isang paraan ng pag-akyat na ipitin ng dalawang paa natin sa puno at umakap sa katawan ng puno, pagkatapos ay gumapang ng pataas.Aplaën mu ka yang burak yang kapayas.Shinny-up (and get) the fruit of the papaya-tree.Yang bayawak pag̓apla tung ayu.The chicken-lizard is-shinnying up on the tree.sang klasing pagtakwal ang yag kipitay yang duruwang kakay ta yang ayu ig itag kakaw̓ëd tung tinanguni yang ayu, pagkatapus ya kay apla tang pabwat,One kind of climbing (something) is by having to grasp the tree with both feet and and with both arms around it and then shinny one's body up.syntakwal1kapyatkaplaimputantlampud
apuk1to wash out fine-dirt from clothes quickly without using soapSang klasing pamunak ang kalit ilëm,isang paraan ng paglalaba na madalian lang.Apukanu ra kanay yang lambungu.I will wash out the fine dirt from my shirt.Apukan mu kanay yang tarualu asan tung wai.Please wash my pants there (near addressee)synbunak*kësëtan
Tagbanwa Calamian Dictionary © 2020 SIL International®
