Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

a


ayun.treepunosynlawën
arëyinterjectioninterjection of painpagsinti ta salasiit tung tinanguni na,Arëy durug kasalasiit tiing tinanguniu.Pag̓arëy yang maëpët ang pagsiit yang kulu na.
abaaexclexclamation indicating surprise and concernsang klasing pagpaintindi ta pagkabiglabulalas ng pagkabigla o pagaalala.Abee, nabërëngaw ta duru natëtëngëd tung balitang naang durug liwag.Oh no, I was very surprised because of this news which is so difficult.Abaa yang nuyung atia, baliskad.Oh no, that (near hearer) which you (sg emphatic) are-saying , it's backwards!
abawinterjectionexclamation indicating displeasure or sadness, surprise, sadness **bulalas ng pagkasiphayo o kalungkutan. pagkabigla.Abaw narangga ra ilëm yang ubraw. Oh my, my work just got ruined.Abaw, bëlag da pariyu yang timpung naa tung timpung ipinagdakulu ay durug sadya tii.Oh my, this (near spkr) period-of-time is not the same as the time when I was-growing-up because it was very happy then.Yang taung naa pakdulanu ra ta aw̓ël ang matitinlu. Abaw kunsipilit da rin yang isip nang magrisibi.As-for this (near spkr) person, I was going to give him very nice clothing. Sad-to-say, he was in two minds whether or not he would accept it.
abkaadjThere-are people whom you (sg) cannot order-to-do-something, even-if you say-to-them, "Do not eat that (near hearer)." He/she will eat it anyway. May tau ang indi mu malalangan, maskin aningën mu ang indi mu panganën tiya, talagang panganën na ka ëngëd.May taong hindi mo mapagsabihan, kahit sabihan mo na huwag mong kainin iyan, talagang kainin niya pa talaga. Abkang pisan yang aruman ta, maninga tung indi nag̓atag̓am ta anën.Our (incl) companion is extremely gliuttonous, you (sg) could say of him that he is not able to eat any rice. Durug abka yang tau ang naa, makakaëyak indi ra mag̓uman yang ug̓ali na.This (near spkr) person is very glutonous, it-produces shame (in others), he/she will not change his habit.Yang kaabkaana yay pagtuw̓ul tung anyang magtukaw ang mamangan.His greediness is what commands him to eat before others.Yang taung maning tiya, kung indi matabtab yang ug̓ali na, magluang kuari panaalënsën tung sari-saring bag̓ay.A person like that (i.e., greedy), if his habit of-his is not cut-off, he will-become like someone who-hoards a variety of things. Yang taung maning tia, lipat tung isip na yang riglamintu nira tung pamalay-w̓alay.A person like that, he's forgotten the rule of their home. syntakabtakabkimpurdaluksibakantpurmal
abëë1exclexclamation indicating surprisemidyu tung nabërëng tung naita na, ubin nagngël na,damdaming nagpapahayag ng pagtataka.Abëë kadarakul yang mga maya-maya ang nagtundi tung aruman ta.Wow, how large were the red-snappers that were-taking-the-bait (on the fishhook) of our (incl) companion.Abëë, yang pëla pala, kaging da! Wow, surprisingly the low-tide is already dry.Masapung tung yaklung bukid, anday duma, numanyan bandawëna si ti Bakuku, abëë, pinaw ang pisan ti Bakuku.When it (refers to a deer) was-able-to-reach the top of the second mountaain, there was nothing else (to say), then it looks-into the distance for Tortoise, (and says) wow, Tortise is so absolutely tiny there in the distance.
abëë2Wow!Abee, nabërëngaw ta duru natëtëngëd tung balitang naang durug liwag.Wow, I was very amazed because of this (near speaker) news which was very difficult.
abëtnkind of small jellyfishsasang madalit tung tëëb ang nag̓ibëëk, yang kulay na lakët tung tëëb, kung tëlëngan mu maninga pinggan ang butilya yang klasi na purisu indi madipara agkali.isang makamandag sa dagat na inaanod, yang kulay niya nakahalo sa dagat, pag tinignan mu akala mo parang pinggan na botelya ang itsura niya kaya hindi mapapansin kaagad. {Ungkuy, If we compare the meaning of Tinagbanwa ’maninga’ and the meaning of Tagalog ’akala’ do you think that they share the same meaning?Indiamu magdirig̓u tung tëëb, muya masaw̓ëranamu yang kayumut yang abët.Don’t you (pl) bathe in the ocean, it-might-be that you (pl) will-experience (having) the tentacle of a jellyfish wrapped-around you (pl).Nasaw̓ëran yang kayumut yang abët yang bisitung naglanguy tung tëëb.My lower leg had the tentacle of a jellyfish wrapped-round-it when I was walking in the ocean.synlaw̓ung-law̓ungkasisindëtlabtug
abir1vhappenmaabirmangyari; maganap; magkataon May asan pang maabir tung numyu.There is still something that can-happen to you (pl)May naabir ang lain tung banwa ta, ti manung unung Frëd anda ra.There was something bad that happened in our (incl) village, it's-said that older-brother Fred has-died (lit., is no more).
abir2interjLet's-see (implies a challenge)sasang tau ang may gustu nang maita, ubin may nag̓atuldukana, ubin pagpatulduk,isang tao na may gusto siyang makita, o kaya natuturuan niya, o magpapaturo.Abir, kung maptëtan mu.Let's see if you (sg) can hit (it).
abriv.open something which is closedabriyan yang sasang siniraduwan buksan ang isang may takipAbrian mu yang lata, durug tëg̓as.Open the can, it’s very hard (to open).Ipaabri mu yang butilya tung ni manung mu.Let your (sg) older-brother open the bottle.May mga bag̓ay ang may mga siradu na, katulad tung garapun ubin kaldiru, bëyëran ang lata, may duma pa,open something which is closed {There-are things which have ways of-closing-them like jars or cooking-pots, a can used to store rice (husked), and there-are still others.}Ang kaisan may mga lata ang yang takëp na kakalatën da. Purisu matëg̓as ang abriyan.Sometimes there-are cans whose covers are already rusted. So (they) hard to-open.antsiradu
abukadjtalkative person who mixes the truth with lies/ slick talkerSasa kang ërëtëkan ang magbitala ang yang matuud nag̓alaktana ta bukli. pag ug̓ali ka ta tau ang ërëtëkan ang paisturiën mu piru katëngaan tung mga bitala na bëlag matuud, kung indi, yang sadili na yay nag̓ipalandaw na ig kadaklan tung isturia na bukli,isang ugali ng tao na maraming kuwento pero kalahati ng mga sinasabi niya ay hindi totoo, kung hindi pagmamayabang sa sarili niya at saka marami sa kuwento niya ay kasinungalingan.Durug abuk ang mag̓isturia yang aruman ta, ita ra ilëm agpusaw̓ay na yang bukli na. Our (incl) companion is very bragadocious when he tells-stories, we (incl) are the ones he just has to-gratify with his lies. [QTA: meaning?] [talkative person who mixes the truth with lies]Pagbalita si yang kaabukan na yang putul ta. Our (incl) companion is again reporting (to us (incl)) his bragadociousness.ug̓ali ka ta tau ang durug kaabuk ang magbitala. Kung pamatian mu talagang midyu matuud da kaman, piru bukli pa ka, ig kung may matinlung ubra, mag̓ambuw̓ën nang tanya yay nagpaëtad u nag̓ubra.The custom of a person who is very bragadocious in speaking. If you (sg) listen (to him), it seems to indeed be true, but it-is still a lie, and if there-is an excellent job, he will-claim-it (saying that) he was the one who gave-advice or did (it).synlabwakambug1pasaktarpalandawbug̓al*pilyuantdëmënan1purmal
akakv.to-cough-up-bloodmidyu tung may aluwang tung dikël ang pagsambër,para bang meron sipon sa leeg na nakabara.Kung indi iyakak yang aluw̓ang ang naa, indi ra makuat ay pagpudlut tung dikël ta.If this (near spkr) mucous is not expectorated, its thickening in our (incl) throat connot be-removed.India pag̓akak, pamamangan yang mga mamaëpët.Do not expectorate, the old people are eating-together.syntëlkaksukasilwad
akaddig May sasang nag̓ipakdëng ang adili ta balay, ubin mga pusting nag̓ipagpalg̓ud tung inakaran.May isang itinatayong haligi ng bahay, o kaya'y mga posteng inihuhulog sa pinaghukayanAkaran mi yang panlug̓uran yang adili, padalëmën mi.Hukayin ninyo ang paglalagyan ng haligi, palalimin ninyo.Pamag̓akad ta balun yang mga tau ang atia.Naghuhukay ng balon ang mga taong iyan.syntangkad2lubut 2bangbangbulsupësëkbulwatwangwang
akamv. to deliberately clear one's throat in order to announce one's presence pagpasinti purisu minakam para masapët ka,nagpaparamdam kaya nag-eehem para pansinin din.Mag̓akam kung maita ta darala yang sultirus ang atiya, pagpasapët tung mga darala.If that (aforementioned) young-man happens-to-see a young-lady, he will clear his throat, getting the attention of the young-ladies.Yang aruman ta baklu magbitala, mag̓akam pa.As-for our (incl) companion, before he speaks, he will clear his throat.
akasquickly consumedSasang bag̓ay ang katulad tung pitrumak, ubin makina durug dasig ang gumastus tung gasulina u gaas.isang bagay na gaya sa petromax, o makina, ang bilis na maubos ng gasolina o gaas.Durug akas yang kingking naa.This (near spkr) little-kerosene-lamp consumes a lotMaakas tung gaas yang pitrumak ang naa.This (near speaker) pressure-lantern uses a lot of fuel.synmagastusantkinutpatpat
akbuadjhighmataas; matayog; matarikMakbung tungulun yang bukid yang Luminandaw.Luminandaw is a high mountain to-climb.Ya ka yang Darala kaakbu kang tëlëngan, ya ray kaabwatan ang bukid tung Kabanwaan.It's the same for Darala (mountain), it's also very high as you look-at-it, it's the highest mountain in Kabanwaan.Pariyu tung bukid yang Luminandaw may yang Darala, ya ray mga bukid ang arabubwat ang tëlëngan tung laud.Like the mountain (called) Luminandaw and (the one called) Darala, they are the highest mountains seen from the open-sea.synabwatantlëpëk
akëpTwo hands made-to-meet so that much can-be-gottenduruay kalima ang papagitaën ang para dakëlë yang maëklan,Dalawang kamay ang pagsalikupin para marami ang makuha.Yang aruman ta ya ra akëpay na yang anën ta dakulu, maninga magkalawan.Our (incl) companion, he has to go and scoop-up a big hunk of rice, you (sg) might say that he is snatching (it) away. (The actor is afraid that he may not get any.)Akëpën mu yang paray tung kalima mu.Scoop-up the rice (unhusked) with your (sg) hands.syngamalkalmutantpisikpidyut
akës' belt 'sasang bag̓ay ang sangkap ta lalii yay pag̓isuut na tung awa yang tarual yay pag̓ëlët tung awa yang mga lalii,Isang bagay na gamit ng lalaki na isinusuot niya sa baywang ng pantalon niya at hinihigpitan ang baywang ng mga lalaki.Ugkal yang awa yang tarual mu mangalanga ta akës mu.Maluwag ang baywang ng pantalon mo, bumili ka ng sinturon mo.Akësan mu yang awa yang tarual mu para indi mataktak.Sinturunan mo ang baywang ng pantalon mo ng hindi malaglag.
akidv.' to ladle out onto a plate 'yay ubraën tung anën,yan ginagawa sa kanin.Sigi ra, akid da. Mamanganita ra magsuw̓ukunaw ra.Go-ahead, ladle (it) out. Let us (incl) eat now, I am hungry already.Paakiran mu ra kanay tiang pingganu.Please ladle-out (the rice) on that (near hearer) plate of-mine.
akig' envy of a high degree leading to immediate action 'sasang sistimang sayud ay yang gustu na tanya ilëm yay mabtang tung matinlung pagkabëtang,isang ugaling pangit na ang gusto niya siya lang ang malagay sa magandang kalalagyan.Durug̓ akig yang taung atiya, basin bëlag anya ya ray pagrisibi.That (near hearer) person is very envious; even if (something) is not his, he is the one who will-receive (it).Yang taung maakig, anda ëngëd ay pakaw̓utun nang matinlu.As-for the person who is envious, he will gain nothing good (from it).synsistiiw̓ëg1isamadëgdëëgI need to try to distinguish between envy and jealousy=iw̓ëg.. RAPA
akisv.' to cheer on contestant '{does not translate the Tagbanwa}Durug sadya yang isip ta, landaw ra kung tung mga punsiyun ig may matinlung tumalëk, puwirti yang kinakbu yang mga tau ang pamag̓akis ay tung kasadya nira.Masayang-masaya ang isip natin lalo na sa mga handaan at may magagaling magsayaw, sobra ang kapal ng mga tao na pumapalakpak dahil sa katuwaan nila.Akisan ta kang palakpakan yang mulang atiya, maayën yang pinakaw̓ut yang pag̓aral na.Let us (incl) cheer for that (near hearer) child by clapping, his studies had a good result. [akis: How is it done? verbally? If so, does the Tgl palakpakan have a verbal component? If not then Sonny needs to insert a wordDurung inikbaw nirang pag̓akis tung ni Pada ang magkasawang pamagtalëk. [pamag indicates plural Actors, but Tgl does not]Masyadong sigawan nila sa kasayahan kina Pada at asawa niyang (nagtalek) nagsayaw.synkakbukëndalgalwak1guuy
akla*'anchor ' [ rare ]Ya ra yang nag̓isuksuk tung kuluan yang gëëd para indi magsëpak.Ito na iyong isinusuksok sa puluhan ng itak para hindi mabiyak.Taklaan mu yang gëëd mu, kung iklu mu ra para indi magsëpak. RAPA: akla ~ takla? pariyu tung pundu?Ëklan mu yang akla gamitën ta ang ipundu tung buli yang lansa.Get the anchor, let us (incl) use it as an anchor at the stern of the launch.synpundu1
aktav.to be enrolled in the members' list.Yang tau ang pagpamilya ra simpri palg̓ud da tung listaan para kinasakpan da yang baryu.Ang tao na may pamilya na kailang malagay na sa listahan para maging miyembro na ng baryo.} What word tra?nslates simpri in TgbBakluaw ilëm ang naakta ay indiaw pa ka nag̓abuay taa.I just got accepted as a member (of the village) for I had not been here for a long time.Piru duru pa ka ang indi pa nag̓aakta.But there a still many people who are not yet enrolled in the members' list.synlistabilang1
aktu*v.to be found outsasa kang makakaëyak kung yang tau masëëkan ang pangarawkaw ta bëlag̓an anya,isa ding kahiyahiya kapag ang tao mahuli na kinakalikot ang hindi kanya.Kaministiran yang lalii biw̓u kung pabitalaën tung aktu, anday ëyak-ëyak.It is necessary that if a man is-to-be-made-to-speak publicly, (he) should be forthright without any shame. RAPA??Yang taung atia naktung pisan ang nangkël ta bëlag̓an anya.That (aforementioned) person was-found-out-publicly that he took (things) that did not belong to him.synparada1publikusintrusëëk4sirtaantlingëbkubri