Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

a


akunv.' to remove from container by pulling it out with both handsSasang bag̓ay ang liit tung adalëm yang kartun ang nag̓ipagpalua nira.isang gamit na galing sa ilalim ng kahon na inilalabas nila.Akunun mu tiyang asukar asan tung adalëm yang saku, muya lëmpak.Remove-with-your (sg)- hand that (near hearer) sugar (encased in a plastic bag) there (near hearer) in the bottom of the sack, (otherwise) it may split-open.Inakunu ra yang kamuti tung pinggan muya madunut.I have already removed the sweet-potatoes from the plate, otherwise they might become-soft.
akuystiryay sasang pag̓abuat tung ubrang atiang simintu para indi magtëg̓as, katulad ka tung pagbuat ta anën,ang isang ginagawa sa trabaho ng pagsimintu para hindi magtigas, kagaya ng sa pagsaing (ng bigas).Indi mu ra akuyun, lutuk da ka siguru.Don't stir-up (the rice being-cooked) it's probably already cooked.Sigi-siging akuy-akuy mu yang simintu ug̓ud indi magtëgas.Keep-on stirring-up the cement so that it won't get hard.syntiyulukay
akuy*fr. var. ofukayv.stir
adlainvite someone to eat with youyay sang kalasing pag̓imbitar tung pamangan, adla,itoy isang uri ng pag-anyaya sa pagkain, anyaya.Adlaën mu pa tiyang aruman mu ang papanën.Invite that (near hearer) companion of yours (sg) to-be-fed.Indi ra nangagdla ay muya indi mabial yang tiyana.He did not invite (them) because it-may-be-that his/her stomach could not be sated. {does not seem to make sense}He/she was not invited-to-eat because maybe he/she is not able to become full (lit. his stomach can not be full).synimbitar2bëtëng1 1tawag2aw̓ang
adluunspec. var.niyuyadjskilled in climbing.May tau ang sanay tung takwalan madasig, purisu indi ilëm buay ang kumapyat tung iyuy.[RAPA: kumapyat=umakyat ??]May tao na sanay sa akyatan mabilis, kaya hindi lang matagal kapag umakyat sa puno ng niyog.Madlu yang aruman ta, piru yuu indiaw maku.Our (incl) companion is-skilled-in-climbing, but as-for-me, I am not skilled-in-climbing.Our (incl) companion is-skilled-in-climbing, but as-for me, I am not skilled in climbingSarang-sarang kaman yang mulang atia talagang madlu.Kayang-kaya nga naman ng batang iyan, talagang batikan.That kid is indeed pretty skilled, he is really skilled in climbing.synsalagyawan 3mantaskanënëngantusukamëmërësansikladansiyanuantig̓u*anadantpulug̓u
agma*endure-painya nag̓aabir tung baw̓ay ang adsënan ang mangana,ganyan nangyayari sa babae na nahihirapan nang manganak.Puirting siit ang mag̓agmaan yang mulang atiyang pangana.Great pain is-endured by that (near hearer) child who -is-giving-birth (to a baby).Naagmaw ta pabitalang duru tung ni nanay.I was-able-to-enduresynbalunbunpagsintitigbak
agsaa way to borrow with a contractsasang pablës ang may kuntrata, [katulad tung baw̓uy, ubin baka, kung mamutu suw̓ung yang butu, yang katëngaan yëën da, yang inaën may katëngaan yang butu ibalik da tung may anya.isang pahiram na meron kasunduan, kagaya sa boboy, kaya baka, kung manganak, hati sa anak, yang kalahati akin na, ang inahin at kalahati ng anak ibalik na sa may ari.Agsan mu ra kanay yang baw̓uyu, partiita ilëm tung mga butu na.???????????????????????????Pag̓agsaw ta taranëman tung Borac.I am............. a-rice-paddy in Borac.synbakasambag1sagpun
agwa1adj, na sewing needle favored by older people because of its large opening which makes it easier to be threaded.ang pantahing karayom gusto ng matatanda kasi meron itong malaking butas na mas madaling ipanahi.Iyalang mu ta tingway nang agwa ti nanay mu, yay dakulu yang puyuk na tung buli na.Buy your (sg) mother her own sewing-needl- with-a large-opening, it is (the one) whose opening is large at the end of it.Yang agwa yay ipaniik mu asan tung taruwal ang maung, para indi mabarik.The large-holed needle is what you (sg) use to sew the thick pants made of maung cloth so that it may not break.syntingway
agwa2v.to no longer be in the place where it used to be; to disappearagwa: Kung may kaparing sang kapungul, kung indi ra ali-aliyën, maagwa rang mapatay.If there-is a single kapari root, if it is not ever dug-up, it can-be no longer there (and) die.Naagwa ra yang tanëk ang napanpan tung binit yang suba.The soil which became-detached from the side of the river is no longer there.synparëng
ag̓akadj breathe hardSasang linawa ta tau ang nag̓aliwag̓an da ay tung apu nang subra.Isang paghinga ng tao na nahihirapan na dahil sa hinihingal nang sobra.Mag̓ak ka yang linawa ni manung Bon ang pagpaparada yang mga sinakung kasuy na.Manong Bon is breathing-hard as he lines-up his cashew-nuts which-have-been-put-in-sacks.Mag̓ag̓ak yang linawa yang bayawak ang dakulu ang nag̓aita tung mga piak, ay tëkbën na rin.The breathing of a large chicken lizard is heavy when it sees baby chicks, because he would want to maul (them).synag̓amës
ag̓ap1v.to prevent something bad from happeningmay lain ang dapat dipinsaan ta bulungun, katulad tung mga laru para indi ra dumayun may problema na kailangan agad na lunasan, kagaya ng mga sakit para hindi na lumala.Ag̓apan mu ta bulung yang luka mu muya magngadngad.Use medicine as a preventative on your (sg) wound, (otherwise) it might get-worse.Yamung mga darala, mag̓ag̓apamu ta panapat tung lëmay; yang mga sultirus asan mga kanlëlëmay.You (pl) young women, use the charm against love-magic to prevent it from happening to you; the young men over there (near hearer) are those who-regulaly-use-love-magic.synpanapinsulangsaw̓ungdipinsasaklawtapalsëmpë
ag̓ap2v.encircle with one's armsNËËD ËX
ag̓ayn vlandslideyang tanëk kung puirti yang kuran panlëmëk, purisu maning da tia yang pakaw̓utuna magdalag̓an da,ang lupa kapag malakas ang ulan lumalambot, kaya ganyan din nga ang mangyayari matitibag na. Yang tanëk tung kakasuyanu pag̓ag̓ay.The ground in my cashew orchard is-shifting.Nagag̓ay ra yang tanëk ang pinantag yang aruman ta.The ground which our (incl) companion levelled-off has shifted already.syntimpakibradakankandalag̓an
ag̓ësadj, vseparatedmay ana ta ka kung kaisan ang nag̓ablag ta pangitsura tung dumang mga putul na,may anak tayo na kung minsan ay naiiba ng mukha sa ibang mga kapatid niya.Naag̓ës ta pangitsura tung mga putul na yang anaw ang naang sambilug.Nawalay ng pagmumukha sa mga kapatid niya ang isa kong anak na ito.Nagpaag̓ës da yang aruman ta.Humiwalay na ang kasama natin.synsimang 1askinablaglipattalang1lampas
ag̓udto treat fishing line made from the abaka plant with the bark of a mangrove treesasang ubra ta mamaëpët tung bënang ang nag̓ipaniik, aprusan ta taru para indi mag pirit.isang ginagawa ng matatanda sa sinulid na pantahi, pahiran ng dakta para hindi magpulupot.Ag̓urun mu tiang ulit yang tëngël yang mali mu para manlag̓ëm.Treat your (sg) fishing-line with that (near hearer) bark of the mangrove so that it will-become-blackAg̓urun mu ta taru yang bënang ang para bëlag saw̓unutan.Treat the thread with bees wax so that it would not become thready (?)syndampulaprus-aprus2The former kind of fishing line was made of twisted abaka fibers. But before using it, it needed to be treated with the bark of the mangrove tree to make the line last longer.
ag̓um1v.experience terrible painya ray laksu ta panganang agsënan,ganyan ang takbo ng nahihirapang manganak.Yang panganang atiya durung siit ang mag̓aag̓um na, durung ginalwak na.Ang panganganak ay masyadong masakit na mapapairi ka, sobrang mapapaiyak siya. Yang aruman ta puirting singët yang pitiw̓an ang naag̓uman na.As-for our (incl) companion, he experienced-terrible-pain from the stings of the pitiwan-bees.synbalunbunagma*pasarsinti
ag̓usn.to straighten out dried pandanus leaves.para ituwid ang tuyong pandan na mga dahon.Ag̓usan mu ra tiang pandan ang nalangu; pagkatapus likinën mu si.Straighten-out those(near hearer)pandanus leaves which got dried out; then roll them up again.
alagadj.gappedpagitan; siwang; patlangAlag yang pagtala mu yang linu, bëlag̓an sënsën. Purisu sënsënën mu.The way you are weaving the winnowing-tray leaves-gaps, they are not tightly-together. Therefore bring-them-close-together.synwasak
alalto put out in the sun to dry outkung kaisan may mga bag̓ay ang mararangga kung indi ra ipakaldaw, katulad tung mga aw̓ël ang dëmël, may paray ang talpu pati bëyëd,magkaminsan may mga gamit na masisira kapag hindi na napaarawan, kagaya ng mga damit na nabasa, tsaka palay na basa, kahit bigas.Ipaalal mu yang bëyëd ang atiang natalpu, muya magkamu.Dry out that (near hearer) hulled-rice which got-wet, otherwise, it might smell-bad.Ipinalalu tung kinit yang binik, muya kaw̓ungun ang maluu ra.I set the seed out in the sun, otherwise it might-get-moldy and be no good.synbëlad
alamto-tame with pa-Tapay-tapayën mu yang kirung atiya para indi mangëg̓ët.Keep-on-petting that (near hearer) dog so that it will not bite (people).synmansu
alap1to be overtaken by sleepmag̓ampayan da ta puyat,nakakaramdam na ng antok.Indiaw magtadëng taa tung balay, muya alapanaw ta ëlëk, masirtaanaw ni Bukaya.I will not stop here at the house, it might happen that I would-be-overtaken by sleep, (and) I could-be-found-out by Crocodile.Mag̓alapanaw ta puyat ang duru.I am being-overtaken by much sleepiness.synampaysampiangëp
alap2pick fruitsasang burak ta ayu yag lamtukay,isang prutas sa puno na pinitas.Alapën mu kanay takaang burak yang kapayas.Please pick the fruit (nearby out of sight) of the papaya (tree). Indi mu alapën yang burak yang kasuy, muya ginlaana yang maëpët.Do not pick the fruit of the cashew-tree, you (sg) might be-yelled-at by the old-person.Alëngëtaw ra tung pangalapan yang balinsasayaw, nadaplusaw ra rin. Maayën ilëm, tumimpaw tung diskansu.When I was near to the place where the nests can-be picked, I slipped and almost fell. It's just a good thing that I landed on a ledge (used for resting).synutuklamtuk
alas1whisperbitalang indi magngël tanira ilëm ang duruwa ay pag̓intindian,salitang hindi marining. Sila lang na dalawa ang nagkakaintindihan.Ialas mu ra ilëm tung talinga na para anday maskë.Just whisper (it) tg his ear so that no one will-know,Pag̓alasan yang duruang atia, muya pamagliwak.Those two who are whispering, it might be that they aresynuyab
alas2a non-poisonous snakesang klasing iraw ang gësyë ilëm tia ang bëlag̓an madalit,isang uri ng ahas na maliit lang pero hindi makamandag.Yang alas pagtëkëb yang mga talëktëk.As-for (this) kind of snake, it goes-after the smaller lizards.Yang alas tanya indi mi dëëg-dëëg̓an bëlag madalit.As-for that snake, don't harm it, it's not poisonous.
alëswith difficultysobra ang bigat nito, kaya bahagya lang na makayanan.Alës ilëm yang san sakung bëyëd ang kayananu.Only with difficulty am I able (to-carry-on-my-shoulder ) one sack of rice.Ag̓alës-alësanaw tung san sakung bëyëd.I am-out-of-breath carrying one sack of riceSubra yang lëbat na, purisu alës ilëm ang sarangan,It's weight is excessive, so it is only with difficulty (that it) is-overcome.synimurasfr. var. ofsp. var. ofimuratarisgaalus1