Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

a


abwatlong, tallisang paraan ng pag-alam ng sukat ng lawak, taas, haba, lalim o tagal ng mga bagay-bagay o kaya naman paghahambing sa dalawa o mahigit pang mga bagay o tao.{Kabuay ang mapukis yang bitala na; ita rag takaay ta pamati}.How long it is before his speech can be-cut; we (incl) get tired of listening.Durug abwat yang ugtulun ang atia.That (near hearer) tale is very long.Kung abwat yang layug na, ay atii matandës ka, maskin gësyë.If its flight (of an airplane) is high, then it's smooth-going, even though it (the plane) is small.synagbuslagwaymuuglargulagwistadlëng
abyarvpersuadeisang ugali ng tao na magaling kumausap sa kasama niya at pumayag sa sinasabi niya.Pangabyar ta tau.He persuades people.
akbalv.become-detachedkalas: umuga; natanggal;Nakbal da yang batung kinamada ang nalikdanu.The rock which was (part of a terrace) became-detached when I stepped on it.Durug dakul yang batu ang nakbal duun tung tandul ang kulu-kulu atiing pagbalyu ra yang Yolanda.How huge was the rock that became-detached there (far) at the headland (called) Kulu-Kulu when the storm (called) Yolanda (hit).
akbay' to drape over something 'Pagpailala ang matinlu yang barkadaan yang duruang atiya ay pirming kabidbiran ang pamagpanaw, Nagpapakilala na maganda ang samahan ng dalawang iyan kasi palaging magkaakbay sa paglalakad.Inakbayanu tung palda na yang daralang atii.I draped (it) around the shoulder of that (far from both spkr and hearer) young woman.Yang tuwalya sakbayën mu asan tung dikël mu.As-for the towel drape (it) there (near hearer) around your (sg) neck.synkabidbidsakbay
akbikadjburning painyay nag̓asinti ta tung tian ta kung midiyu tung timpranu mamanganita ta kaklëm.Yan maramdaman natin sa tiyan natin kapag tuwing umaga kumakain tayo ng maasim. Makbik yang tiyanung namangan yang makaklëm.My stomach has a burning-pain having eaten (something) sour;Durug akbik yang lukaw ang nalëg̓ëran ta katumbal.My wound burns, having been rubbed with a hot-pepper.synakdësangkal
akdëk know Anday nataluk tung anya ang indi na naintindian.Walang naitago sa kanya na hindi niya naunawaan.Akdëk na yang bitalaw tung anya.He knows what I said to him.Anday nakdëk yang pinamtanganu yang bulawan.No one knows where I put the gold,synintinditultulpëtët
akdësadjpepperyisang uri ng pagkain o bagay na kapag nakain o napahid sa isang parte ng katawan ng tao ay parang napapaso o kaya ay nahahapdian. Ang iba ay natataranta at gustong uminom agad ng tubig.Yang katumbal durug akdës ang malëg̓ëd tung biw̓il mu.The pepper is very peppery when it is rubbed on your (sg) lips.Makdës tung mata yang taw̓uk.The smoke causes a burning-sensation in the eyes.synmakbikmangkal
aklagv.be startlednagulat; sindak; gulantang
aklësto pull towards one with both handsnag̓abtëng na ra yang mga ana nang magtinir da tung tëpad na ay pagmaëpët da,hinila niya na ang mga anak niya na tumira na sa tapat niya ay tumatanda na.Aklësën mu tani yang mga pinggan ang atia, ay nani kulang pa.Pull those (near hearer) dishes over here (towards spkr), for over here (stationary position near spkr), they are still lacking. Aklësën mu asan yang dumang sëra, bastanti ra tani.Pull the other viand there (near hearer), there-is enough over-here (near speaker). [RAPA] Iaksyun mu. synguyud
akmawv.' to vigorously shake up sliced kurut in a sack with one's hands to hasten dissipation of poison into the ocean 'Sasang ubra tung kurut ang ilimbay ra tung tëëb, impurtanti tung sëlëd magapun dapat maluklukan ta malimang bisis baklu ra dalutay.Isang ginagawa sa kurut ay ibabad muna sa dagat. mahalaga sa loob ng maghapon kailangan alugin ng limang beses bago iahon. Akmawan mu yang kurut para makaling malutuk.Shake-up the kurut so that it will soon be-ripe. [RAPA: Unu pay lagpakana yang mga bitalang "para makaling malutuk"?Maapat dang akmawanu, maayën da tia.After I have shaken (the kurut) up four times, that (near hearer) is already good (ready for the next step).An action (done) to kurut which has already been-made-weak in the ocean. It is important that throughout the afternoon (the kurut) be shaken up five times (in the sack) before drawing it out of (the ocean).synakuy-akuyulag̓-ulag
akpëyv.to take a short restindi nabuay yang ëlëk na,hindi nagtagal ang tulog niya.Nakpëyaw ilëm ang naëlëk.I only had a short time of sleeping.Pakpëyaw kanay ang maëlëk ta gësyë masyadu ra tiing puyatu.I will just take a short rest, I am so sleepy.
aksipaccepttung mga taung pamanukma yang nag̓asinti nira tung sadili nira ang muya palisën tanira,[RAPA: palisën??Sa mga taong umaakyat ng ligaw ang pakiramdam nila sa sarili nila ay baka mabigo sila. India ka ilëm aksipën ta arumanung baw̓ay.You (sg) just will not be-accepted by my fellow woman.Inaksip ka yang mga aruman tang namanukma.Our (incl) companions who made-arrangment-for-marriage were accepted (i.e., by the parents of the young lady).synsuwirtiantpalyadupalis
aktibactivesasang tau ang midiyu anday këlba nang magbitala tung publiku.isang tao na medyo walang kaba siyang magsalita sa publiko.Talagang durug bibo yang mga ana ni Kantël.Talagang napakabibo ng mga anak ni Kantil.Aktibaw ka rin piru dinakëpaw ka ëngëd ta ëyaku.Bibo ako din nga pero dinaig din talaga ako ng hiya. synbiw̓u2bilyakudilantianttalaw1ëyak
aktuladj.to-be-greedy
akuriv.1to help someone who is having a difficult time physically.tulungan ang isang tao na nagdaranas sa oras ng kahirapan sa pangangatawan.Akurian ta yang putul ta, naapin da yang linawa na ang nagulpian yang kinit, may malaria na kang lag̓i.Let us (incl) help our (incl) sibling who is in a crisis, his breath has withdrawn when he became-overcome with the heat. He had malaria from the beginning.Inakurian ang kinalaw tung kamatayën yang aruman tang atiya.That (aforementioned) person was-helped-in-a-crisis (and) snatched from death.syntag̓umun taw̓ang12to have a hard time thinking about something or someoneNag̓akuriyanita ta pag̓isip tung mga mamulang naa ang indi ra maklëran ta bitala.We (incl) are having a hard time thinking about these (near spkr) children who do not obey us (lit., who can not be entered by a word).Nakuriyanaw tung ubrang naang mamakan ang linëlë, indi pa ëngëd naskëanu.I had a hard time making this (near spkr) betel-nut-pouch of the linele style, I still do not really know-how-to-do-it.synliwag
akwatremovepag̓akwat ta ayu yang tau,naghakot ng kahoy ang tao.Pamag̓akwat ta tabla yang mga tau.The people are removing the lumber.Akwatën mu yang lingët ang iplëk.Remove the trash and throw it away.synëëpankariyada
akyupadj, v' to close up tight, to be enveloped within 'Katulad tung law̓ii kung kumaw̓ut putus ang pisan ta makiklëp yang intirung magdamal.Gaya ng gabi kapag dumating balot ng dilim and buong magdamag.Durug dikmël, akyup ang pisan ta ambun yang banwa.It's very dark, the place is totally enveloped in the fog.Akyup ang pisan ta lingët yang dalan ang panganing tung Cabugao.The trail to Cabugao is totally closed by detritus.synpënëngtampëksungkutkuklunkiputpëyëng1antmaliwaymasadlaw
adëëm1interjectionnot-truesasang pag̓ampalar na tung aruman na isang pagsaway niya sa kasama niya.Adëëm india magrisibi atia, yawa ilëm agtutiay na.It is not true, do not receive it, you are just being-played-with by-him. Do not accept that (aforementioned), he is just falsely giving it to you (sg)Adëëm india manangëd, yang aruman tang atiya bukliën.It is not-true, do not believe (him), that (near hearer) companion of ours (incl) is a liar.Do not believe (it/him), that (near hearer) companion of ours (incl) is a liar.Adëëm india mamati yang balita yang taung atiya, durug bukli.It's not true. do not listen to what that (near hearer) person shares-as-news, he is a big liar.synmaskin12interjnot-truesasang pag̓ampalar na tung aruman na,isang pagsaway niya sa kasama niya.Adëëm india mamati yang balita yang taung atiya durug bukli.It's-not-so, do not listen to what that (near hearer) person shares-as-news, he is a big liar.Adëëm yang mulang atia yay nagtukaw tung aruman na ang nanuntuk.It's-not-so, that child was the the first to box his companion.
adëëyinterjectioninterjection of painpagsinti ta masiit tung tinanguni na,nakaramdam ng masakit sa katawan niya.Adëëy kinupitaw ra yang karawat tung tulduku.How-painful-it-is, my finger was-clamped by a crab.Pag̓adëëy yang tau ang atiyang kinitën, masiit unu yang kulu na.That (near hearer) person with a fever is-expressing-his-pain, he says his head hurts.
adubuv.to-cook-meat-with-soy-sauce, vinegar, lasuna, onions, and pepperadubu: Yang karning atiya adubuwën mu ang para masabur. yang mga timpladang gamitën mu asan tauyu, langgaw, lasuna, sibuyas, may paminta.As-for that (near hearer) meat, cook-it-with-spices so that it will-be-delicious. The (things) to-use in-that-regad are soy sauce, vinegar, garlic, onions and pepper.
adyusexclintroduces a sudden turn of eventsalam mo ba!; ay naku!May duruwang magkasawa. Adyus may sasang kaldaw unu mag̓aning unu yang lalii tung kasawa na, mag̓aning "Kasawaw, midyu pag̓apartiaw ra numanyan sipurki mag̓aning pag̓iw̓ëlaw ra ta tau.There was a married couple. Unexpectedly there was a certain day when the man reportedly said to his wife, "Wife, it seems-like I am already becoming-different (from other people) because I crave human flesh."Adyus, duun si nagdulang yang kasilag yang maëpët ang pinagtag̠amana ra ta rutus ti Bakës.Then that is where the anger of the old-man increased again, he tried to chase Monkey.
agbasunspec. var.tagbasto clear an area of vegetation with a sharp instrumentyang lingët tung kaluakan yay liwayan,Ang sukal sa taniman dapat ng hawanin.Agbasan mu yang dalan durug lingët.Clear-off the trail, it is very overgrown.Indi pa nag̓aagbasan yang kaluakan, sungkut da tung lingët.The crops have not yet been cleared by-cutting, it is already overgrown with weeds.syntagbasunspec. var. ofagbasarawassapsap1sakdipkariptabasantliway
agbusadjlong in timehaba tagalDurug agbus yang isturia mu makatatakang pamati.Your story is very long, it is-boring to listen-to.Yang tau ang atia kagbus ang magdiskursu, mabuay ang mapukis.As-for that person, when he gives-a-speech, it's lengthy, it-takes-a-long-time (for him) to-stop.synmuuglagway
agkul' loose fitting 'yang awa yang taruwal ya ray nagwayang da ang asta ya rag puklut-puklut.ang baywang ng pantalon, yan ang lumuwag na hanggang sa nahuhubad na.Basin agkul yang sapatus tung kakay na siging suut.Kahit maluwag ang sapatos sa paa niya siging suot.Agkul da yang awa yang taruwal ang naa.Maluawag na ang baywang ng pantalon na ito.synlug̓akugkal2alugmawayangantpiyët3gëtëkëlët2
agdawreduce heatpamagbuat purisu nag̓apabuinan da yang apuy,nagluluto, kaya pinahinaan na ang apoy.Pagdawan mu ra yang pagkal yang kaldiru muya makagtung.Reduce the heat (under) the pot, (otherwise) it-might-become Inagdaw̓an nang gulpi purisu nag̓ilaw yang anën.He reduced the heat so the rice became (only) partially cooked.synparaanbuwin2antdabdab