Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tumarto-apply-a-penaltydisiplinaën yang mulang pagkamali,Tumaran ang lag̓i ta disiplina yang mulang pilyu.Yang tumar tung tau ang atiyang nanuntukan, mag̓ubra ta tulung kaldaw tung plasa.The penalty for that (near hearer) person who ??? he will-work in the plaza for three days.
tumawv.increase fraudulentlysubrang tubu, u ganansia;Subrang patumaw na tung utangu, atiya mapupud ka ilëm yang nigusyu na.He fraudulently increased the amount of my debt. The result (will be that his business will just decrease.Pinatumawan na ra yang pagbilang na yang kinatakwalan na, ag̓ad tanya damay ka ilëm.He fraudulently increased his calculation of the bride-price (for his daughter) in spite of the fact that as-for-himself, it was just a damay ceremony (i.e., there was no brideprice involved).tumaw: tumaw: Yang taung nangutang tung may tindaan, yang tindadur durug daya. Yang utang ang kagëg̓etëy ilëm, pinatumawan yang nagpautang tung anya ta dakulu. The person who had a debt to the owner of the store, the storekeeper was very devious. The debt which was only a very little, was fraudally-increased big-time by the one who had allowed him to have a debt.synsubraantdayaamlukmakinitsuapang
tumbafall-downBëlag̓an asintadu yang kërëng na, purisu nalaw̓a.Nagtumba ra yang ayung dakulu ang pinëlad ni Tawaku.Indiaw këmdëng tung dulung yang barutu tumbaaw tung këtël yang kamyan.synkapwalawa*këtanglampës*
tumpiv.to-pile-upsang kalasing pagkamada yang paray ang patëbas tung taranëman,Dakulu yang natumpian yang paray yamën numaan.The place where we (excl) happened-to-temporarily store our (excl) rice was large.Tumpiyën mu ilëm asan yang lingët ang atiya, muya ra sirukay tung apun.Just pile-up those (near hearer) weeds there (near hearer), later-on in the afternoon it-needs-to-be-burned-up.Sang kalasing pagkamada yang paray ang patëbas tung taranëman,One way of stacking the rice harvested in the rice-paddy.syntumpuk
tumugbecome-soddenTumug̓un da yang kasku yang mutur ang naa malëmëk da.The hull of this (near speaker) motorized-boat is already in the process becoming-sodden, it's already soft.Tumug da tung kuran yang katëp yang balayu.The nipa-shingles of my house are already sodden by the rainantmabakëd 2matëgas
tumuyresult valueanday pinakawut na;Anday tumuy na yang miting ang atiya.That (near hearer) meeting had no result.Anda kay katumuyan na ti Tuto ang magbitala.When Tuto speaks it has no value.tumuy: Yang taung atiya, durung isturiyana, piru anday tumuy na ay pulus bukli.As-for that (near hearer) person, he has many stories, but they do not mean anything, because they are all lies.synkuinta
tunawdissolve, meltsasang bag̓ay ang matëgas din ang pagkatapus nag̓ing wai ra, ay binusug da tung lata,Taklëw̓an mi yang kasin muya masaatan ta wai, matunaw.Natënaw ra yang asukar ang nadëmël ta wai.Sasang bag̓ay ang matëgas din ang pagkatapus nag̓ing wai ra, ay binusug da tung lata,Sopmething which used to be hard, afterwards it became watery becauseantmatëgas
tunayv.become embeddedgamit ang kuminëët da tung matëgas ang bag̓ay; ubin tënëk ang natunay tung kakay, may dëmët,[LA: dëmët?]Natunay ra yang kutsilyu tung kapungul yang ayu.The knife became-embedded in the trunk of the tree.Natunayan da ta tënëk ta kawayan yang kalimaw.My hand happened-to-get-embedded with the bamboo thorn.Natunay ra tung isip na yang bitala yang arumana, indi na ra mapasinsia.What his companion said happened-to-get-embedded in his mind, (and so) he will not be-able-to-forgive (it).Natunayan ta duli yang tarampakan yang kakayu.The sole of my foot had embedded (in it) a (fish) bone.
tundiwhen a fish takes the fishhookMatundi yang bisugu.The bisug̓u-fish is-bitngAnday tundi tung law̓ii.There-are no bites at night.Yang siw̓ak yang bisugu yay puirti,As-for the biting-on-the-fishook, the bisug̓u-fish is very-active (lit.,powerful)synsiw̓ak2
tunuksoft and shinyMalinang da yang bua na tung langis.Duru rag tunuk tung langis yang buwaw.My hair is very soft and shiny manageable from the oil (which was-applied to it.)Tutunukun da ta kuw̓an yang kulu mu. Malaka ra yang lag̓ëm.Your head is already covered by gray hair. There are (only a few) black-ones now.syntagmaantmakëkbëllangu
tunulsoundmaktël ang busis ta tau, ubin ginla ta duma pang bag̓ay;Paknulun mu kang magbitala, indi magngël yamën tani.Make (your voice) stronger when you speak, we (excl) cannot hear you over here.Pagpatunul yang makina na ti Timis.Timis is-making his engine sound.
tungav.for the prow of a boat to-rise-to-meet-the-wave.Atiyang tumunga, gësyë pasubsub da tung adalëm.When it (the boat) rises-on-the-waves, it's almost like it dives-down to the depths.Kung may mutur ang ag̓aulik da, sungsung da yang palët, darakulu ra ka yang mga lakun. Purisu kung magpaduw̓ali ra tung Dima, pagtunga ra yang mutur ang sasaayan mu.When there-is a motorized-boat on the way-home, the wind
tupukadj, vweakMatupuk da yang mga kasangkapan yang balay ang naa.The structural-parts of this (near spkr) house are already weak.Indi mu ipalëblëb tung clorox yang aw̓ëlu, muya mag magtupuk magtupuk.Do not soak my clothing in Chorlox, they might-become-weakened.syngaw̓ukanttëg̓as1mabakëd 2
turiln vcattle pen ubin taragtangan,Turilën mu yang mga baka mu, para indi maglasug.Confine your (sg) cows in the pen, so that they will notIdësël mu yang mga baka tung turil.
turnuassigned worktaung pinakdulan ta pudir,Turnu mu numaan ang magbuat.Your (sg) assignment noiw (is-to) cook.Yang turnuu maglista yang kinadakël ta.My assignment is to-make-a-list of our (incl) number (of people).
turpiadjbad custom to act unacceptablysayud ang ug̓ali;Turpi yang taung atiya durug bug̓al.That (near hearer) person is one-who-acts-in-an- unacceptabe-manner, he brags excessiblyTurping mula taa, ya ilëm ay pangguuy ta aran ta maëpët, anday galang na.(This) child here (close to speaker) , he just calls the name of older-people, he does not repect (people).syntarantadubuwin-buwin2kabusantmatandësmaayën
turuk to drip waing napatak ang liit tung abwat, ubin tung lubut yang katëp paglapus da yang kuran.Pagturuk da yang katëp yang balayu.Pinaturukan ta bulung yang mataaw ang magkamëtëkën.antpënënglirung
turulgiveSasang bag̓ay ang libring pakdul ang anday bayad.bigayPakdulan mu ka yang ari mu ang pagdawat.Give (it) to your yunger-sibling who is asking (for it).Indi mu ipagpakdul yang mamakën ni Nanay mu, muya ginlaana anya.Do not give (to others) the contents of the betel-nut-chew of your mother lestmagpakdulv.to givetinukdulan*t<in>ukdul-an' monthly gift to fiancee '[ from turul give ]Yang tinukdulan mu tung bulan-bulan tung ni binalay mu indiya magpaltar para indiya masukut tung kumbira mi.As-for your (sg) monthly gift to your fiancee, do not fail-to-do-it so that you won't be dunned for it at your wedding-celebration.Yawa baw̓ay yang tinukdulan ni binalay mu amlig̓an mu ka.As for you you (sg), girl, you should take good care of the monthly gift from your fiancee.The monthly gift to be given by the young man to his fiancee begins after a pre-wedding feast called uglun.synparakdulan
tusiladjstubbornDurug tusil yang mulang naang gësyë.This (near speaker) small child is very stubborn.Tusilan yang mulang naa ang papaanën.This (near speaker) child is stubborn when it comes to eating.synsupladuantnëëman2matandës
tutalafter-allya ra yang katëgkan yang lëbat yang ian na,Tutalën mu yang nagastus ta tung Coron.Yang katutalan yang ian mu ya taa.synkantidadbultutimbangkabilug̓an
tutubbag of watersdisprinsia tung mamulang nag̓ipangana may pagkëtëg tung kulu na,May tutub na yang mulang naa, purisu yay pagpaatrasadu tung pagluwa na.Durug siit yang mula ang may tutub na.tutub: Yang baw̓ay ang pangana, kung yang mula may tutub na, mabuway ang maluwangan.As-for the woman who is-giving-birth (to a child) if the child has a tutub, it will-be-awhile for (his mother) to-give-birthtutub: Ag̓aaning yang partida, "Mabuway ang maluangan ay may tutub ang indi pa nag̓apsëk ang yay pagsangkëlana."he midwife says, "It will be - awhile (before she can-be-delivered )of the baby because the bag-of-waters which has not yet burst which is what is barring-the-way."
tutudv.to set on fire by using something that is already burning, like a stickTuturan mi ra yang kumang tagtag̓an tung sampa. Light the small lamp, we (incl) will experience-darkness.Tuturan mu yang lingët ang tinumpuk.Set on fire the weeds which have-been-piled-up.When firing a swidden, it must-be-started at the top edge. Then when the fire burns-down-half-way, then it needs to-be-repeated at the lower edge. Then the fire will not spread into the surrounding area.
tutuy1call-name of a little puppypangguuy tung payëndëng ang kiru;tutaTutuy pa yang kirung atia, muya indi pa malayun.Tutuyun mu yang kiru ang ipakayaw tung bakës. [TA iaksiun mu ra kanay. antpayëndëng1
tutuy2n.corner of a woven instrumentKaministiran yang linung nag̓agamas ta bugtung ang inalutan yay ipatëyëb mu tung linu. Pagkaw̓ut mu tung tutuy na, lëëw̓ën mu yang bugtung ang pilukun ang para mapausuy mu tung binit na ang asta mag̓ita yang mga tumbung nira.It's necessary that a winnowing-tray which is-being-edged with stripped rattan, that is what you make curve around the winnowing-tray. When you get to the corners, heat the rattan, bending it in-order-that you can make it follow it edge until the ends (of the rattan) meet-each-other. synkantu-kantu
tuungv.uncover-a-lieDurug bukli ti Tawako, tuungunu tiyang bukli na.Tawako is a big liar, I will-uncover that (near hearer) lie of his.Pati yuu nag̓idamay na tung bukli na, magtinuungay yami tiya.Even me (emph) he is-implicating me in his lie. We (excl) will-uncover-it to-find-out who is-lieing and who is not lieing.Tuungunu yang bukli ni manung Tawak.I will-discover/uncover the lie (told) by older-brother Tawak.