Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

s


sakul1fr. var.sakun' type of fish 'Sang klasi ta ian ang dakulu ang lag̓ëm, dilikadu pagpanrutus ta barutu.Yang mga aruman tang nagbila rinitus yang sakul.Dakulung sakul mamakta ra ta tau.synsakunfr. var. ofsakul1
sakul2n.one way to cook cassavaKung magbuwata ta balaling ang sinakul, maning taa yang pag̓urubraën. Primiru yang baslaling upakan, tapus mangkëla ta lata ang bëlakën ang lubut-lubutan ta lansang ang para duun mu ikidkiray yang balaling, tapus salug̓un mu tung palanggana tapus ipabtang da tung bagul baklu mu ipalg̓ud tung kaldirung may waing pagbukal. Takëpan yang kaldirung ipatëg̓ën tung langën. Elat-ëlatan mu ta pira pang minutu ang asta malutuk da. Kung malutuk da nganing, baitën da. Atiya simpan dang panganën.If you (sg) will-cook (some) cassava was sinakul, like this is what is-done. First remove the skin of the cassava, then get a can to-be-split-in-two making holes in it with a nail. in-order-that there will be the place where the cassava needs to-be-shreeded, then you drain it into a large-basin, then it is to be put in the pot in which the water is-boiling. Cover the pot, putting-it over the fire. You (sg) wait for a few minutes until it is already cooked. When it is already cooked, remove (the pot) from the fire. Then it is already to-eat.sakul: Mag̓aning yang lalii tung kasawa na, "Durung balaling ta, purisu magbuwata ta sinakul ang ipaalang mu tung mga aruman ta ug̓ud may kuwarta ta ra ka.The husband said to his wife, "We (incl) have a lot of cassava, so cook it in the sinakul way and sell it to our (incl) companions so that we (incl) may also have (some) money.sinakul:
sakul3a very big fidharan ta ian, tung tëëb,Tung alauran ang alalawid, pagpaltaw yang sakul.In the open-sea far-away, the sakul-fish makes-itself-float.Yang sakul maisëg ang iyan, pagpanrutus.As-for-the sakul fish it is aggressive, it goes-after (other fish)synsakunfr. var. ofsakul1
sakunfr. var. ofsakul1kind of large fishDurug dakul ang sakun yang nanrutus tung yamën.Very large was the sakun-fish which pursued us (excl)Mamakta ta tau yang sakun, pagnasirtaan na.The sakun-fish will-eat a person once its able-to-spot-it.Sang klasi ta ian ang dakulu ang maisëg, pagpaltaw kung linaw ang pagbandaw tung ulit yang tëëb yang kulu na yag këkdëng ang maninga tau tëgka tung alikalik na yang tëëb, dispuis pagpanrutus kung masinti ta barutu,A kind of big fish which is fierce, when it is calm, it will-surface to-scan the surface (lit, skin) of the ocean with its head standing-up like a person reaching-up to its gill-fins, In-addition if it senses a dugout-canoe, it will chase-it-down.synsakul1
sakuyto-mentionSakuyan mung sambitën yang mga pinagkërësënan ta tan taa pa ang ipadëmdëm tung nira.Mention what we discussed-together in the past, letting them remember it.Yang nasakuyan yamën ang nagkërësën ya ra yang kuntrubusyun ang gamitën tung kumpirinsiya.What we (excl) recalled discussing was the contribution to-be-used for the Conference.Sasang nainabung nabuay rang nagtaklib piru nadëmdëman pa ka ëngëd kung unu pay pinagkërësënan.Something which happened after a long time had passed, but it was still remembered regardless what was discussed.sakuy: Kung maimu ilëm mga putulu, yang nainabu tan taa tung baryu ta ang durug kalain, dapat indi ta ra sakuyan ang kërësënan. Lipatën ta ra dayun. sakuy: If it's only possible for you to do, my siblings, as-for what happened in-the-near-past here in our (incl) barrio which was very bad, let us (incl) not talk-about (it) to discuss-it-with-each-other. Let us (incl) forget it dayun (mng in final position).synsambit
sadurhoegamit ang nag̓ipagtadyal yang tanëk para malëmëk ang luakan,Pablësay kanay yang sadur mu.Please let-me-borrow your hoe.Sadurun mu ilëm para manlëmëk yang tanëk ig yang mga ilamunun maëklan.Just dig-it-up with a hoe so that the soil will-become-soft and the weeds can-be-gotten (this way).ouly
sag̓ëpcatch, especially to accompany the singer of the Dumarakul epic at a death wakeManag̓ëpita muya tung magdumarakul tung baktal.In a little while let's sing-along with the person-who-will-sing-the Dumarakul-Epic at the death wake.Yaway mamatbat muya tung suw̓u, yami yay sumasag̓ëp.In-a-little-while, you (sg) will sing-the-Dumarakul-epic at the death-wake (and) we(excl) will-sing-along (with you).Tung pamagdumarakul, sam bilug yay pamatbat, yang duma yay mamanag̓ëp.For those-engaged-together-in-singing-the-Dumarakul-epic, one will be the main singer, others will-accompany-him (lit., catchsynsarëpusuytunutamyagsinggapThis word literally means to catch something, especially those who sing the Dumarakul epic along with the main singer (batbat) at a death wake. Usually they are a second or two behind the main singer.
sag̓ibn.dance partnertung mga kasadyaan u kumbira man yang lalii may baw̓ay ya kang lag̓i ay pagparia tung talëkYamung magkasawa yay magsag̓ib.You (pl) married-couple will-be-dance-partnersYang magbinalay yay papagsag̓iw̓ën ang magtalëk.The engaged-couple, let them-become-partners in dancing.
sag̓idv.brush up againstNasagid tung bisitu yang iraw ang nagkaap.The snake brushed-against my leg as (it) was-creeping-along.Nasagid yang mula yang basu, purisu nabugsu tung daktal, pësëk da.The child happened to brush up against the drinking-glass, so it fell to the floor (and) was smashed.
salak' sin, fault 'tau ang nabitala ta sayud,Salak mu tiya tung Dios, nag̓aliwak mu yang aruman mung anda taa.That (near hrr) which you did is a sin against God, you are saying-negative-things about your companion who is not here.Nasalak ka si tung ni nanay mu ay bëngëlang tuw̓ulun.You (sg) sinned again against your mother because you are-playing deaf when being ordered (to do a task).
salbato-speak-tabooed wordslain ang bitala indi puidi tung mga biag̓i tung mga alalaw̓id ang lugar, yay pag̓irintindiën yang mamaëpët makali unu ang dalpëtan yang tau ta laru, u disgrasia tung laud,Salbang mamagbitala yang mga mamulang naa, anday kumpas nira mga linambang da tia.Apu india si manëlëng-tëlëng nagkarainëm da yang mga apu mu, purisu salba ra yang bitala nira.Kung uras da ita magsaay, yamung mga mamula indiamu magbitala ta salba. Muya masalaita ra.When it is time for us (incl) to-take-a-journey, as-for you (pl) chidren, do not speak-tabooed-words. Later-on It could-involve us (incl) in-a-bad-experience.
salbuv.experience something unexpectedly difficultPuirting diskusyun ang nasalbuwanu tung duw̓ali, yuu ra ilëm palaksu.There-was a huge disagreement that I unexpectedly came-upon, As-for me, I just ran away.Yang mulang atiya nasalbu ra tung malain ang anday kalalabtënaAs-for that (near hrr) child, he suddenly experienced something-bad with-which he had nothing-to-do.
salëpfor sun or moon to fade frm viewSasang laksu ta timpu kung apun da simpri anda ray kaldaw nalingëb da tung bukid, yang magdasun amat amat dang mangiklëp ay lawii ra.Salëp da yang kaldaw tung bukid, mag̓ubra mu ra ta iapun.Yang pagsalëp yang bulan tan lawii yuu pag darawal.antkalintug3tëla
salidto-transferpariu tung mga baw̓alyan, may asan ang ëyang yang pagkabaw̓alyan na, may asan kang tinapunan ilëm yang pagkabaw̓alyan na,Salid ilëm yang pagka bawalyan ni Labuy.Labuy's shamananistic-abilities were merely tranferred-to-him-from-another-person. Indiaw saliran mu ta utu, anday utu na tiyang kuluuDo not infect me with (your (sg)) lice, that (near hrr) head of mine does not have any lice.Isalid mu tung mga ana mu yang kinatakwanan mung paglabra ta mga kaskuIndiyamu maggamit yang kasangkapan ni tatay mi, pariyu tung mga pinggan, mga basu, muya masaliranamu yang laru na.Do not use the utensils (used) by your (pl) father, like his plates (and) his glasses (for drinking), later-on, you could be-infected with his sickness.Papagmaëpëtën mu yang anaung naa ang ya ray manubli tung kinatakwananung naa.Dilikadu yang larung TB pagpanalidPreviously during the time of the elders, this was their way of transferring their ability to their childrensynumidantkinatauëyang
salinv.transferkapariu tung asukar kung punuk da tung sambilug ang garapun ilaktëd da tung dumang parabtangan.Yang wai tung lata isalin mu tung salud.The water in the can transfer (it) into the bamboo-water-container.Isalin mu ka tung Tinagbanwa yang bitala mung Ënglish para maintindiyan ka yamën.Translate your (sg) English word(s) into the Tagbanwa language in-order-that we (excl) can understand (them).antmaliwag
salitto-be-bent; for teeth to be unevenpariu tung isi ta kung mabingaw ra ngani pagsëlëran da. Nalupit da yang isi yang talapang ang suminakëp tung batu, bëlag pantay. (lupit)The prong of the talapang is already bent because it hit the rock, it is not in line.Salit-salit pala yang isi yang mulang naa ang pagtubu.The way this (near spkr) child's teeth are coming in is surprisingly uneven.Salit da yang ilisi, purisu maluw̓ay ra ang maglaksu yang mutur ay napiluk da yang sam palad yang ilisi. (Nasalit da tung isiyu yang karni.The meat (Iate) got-stuck between my teeth.synsëlag̓ënbiigantsënsën
saltavgo-ashoremga tau ang pamansisalta ang liit tung mutur.Pansisalta ra ka yang mga tau tung barutung baklung kaw̓ut.The people in the dug-out-canoe which just arrived are also going-ashore.{Saltan mi ra asan tung dulung para lumtaw ra, ug̓ud maguyuran dang paranëk tung bakayan yang mutur.}??Mamansisalta yang mga tau tung daraw̓an.The people will go-ashore towards the-place-where-ocean-and-dry-land-meet.Progressive stages of going ashore: daraw̱an, takas, atemansynlampudantsaaytakwal1karga
saltuloosenlug̓akan yang laskutaSaltuwan mu ra yang laskuta ang palpasan ipatalunga ta yang barutu tung palët, para ariaën ta ra yang layag.Loosen the halyard letting-go-of-it, let's make the dugout face-into the wind in-order that we will-unfurl the sail.Saltuwan mu yang sëkëd yang baw̓uy, atia ra nagsaw̓ëd-saw̓ëd tung tukud.Loosen the pigs rope, there-it-is wrapped-around the stake.Yang laskuta salyuwan mung palug̓akan ang para mabuwinan yang këtël yang palët. As-for-the-halyard loosen it, letting-it-become-slack in-order-that the strength of the wind can-be-diminshed.anttringkaduëlët2
saludbamboo container of water and of unhusked ricesang klasing tarabuan ta wai ang tukaw tung mamaëpët kawayan ang binulsuwan yang bungkuk na.Yang kawayan yay salud yang mga mamaëpët ang tukaw.Masabur yang wai tung salud ang baklu ay maamut.The water from a bamboo container that has been newly made is delicious because it smells-good.Before using the buluk-bamboo to make-a-hole inside the kawayan-bamboo, the buluk-bamboo is first measured by putting it alongside the outside of the kawayan-bamboo, notice is taken about where it comes to the mouth of the bamboo. Once it is measured, then they will ream-it-out until reaching the place marked on the buluk, then it's the correct length for the last section of the bamboo cannot be reamed-out (which would ruin the whole purpose of a container for things.)
salugto-drain-water-into-a-containerYang wai ang panliit tung tiktikan salug̓un mu tung dram.As-for the rain-water coming-off the edge-of-the-roof., drain it into the drum.Nasalug̓u tung kalimaw yang bayaw̓as ang lutuk ang ibinugsu yang mula.I was-able-to-catch in my hand the ripe guava which the child dropped.synsarëpsinggapantpuslutpuklut
salyamove s.t.may mga bag̓ay ang pag̓aubra nira, pariu tung tablang liit tung abwat nag̓ipagpadalag̓an nira tung aranëk.Isalia mi ra kanay ang tanan tani, bakluamu ra paranëk.Isalya mu tani ang itulud ta gësyë atiyang kartun, indi pa kaw̓utun yang kalimaw.Move that (near hrr) caron by pushing (it) a little-bit it cannot be-reached by my hand.Isalya mu ra tani yang mga ëkël-ëkël tung kaklëran.syntulud2
samadadjdestroyed/to-be-in-a-bad-situationsamad yang paray tung bakës,siraSamad yang mais ang binakta yang bakës.The corn was-gorged upon by the monkey is destroyed.Samad yang bukuu ta këg̓ët yang namu.My back is in bad shape because of being-bitten by mosquitoes.
samayadjlook-aliketunung pisan tung aw̓ël ang kulit yang kakulit yang ulit na.Yang taung atiya samay ang pisan yang aw̓ël nang kulit tung kakulit na.Indi mu ra maita yang tingway ang nabugsu tung kënay, nasamay ra.You will not be-able-to-see the needle which fell on the sand, they look-alike.samay: Yang mga aw̓ëlu nasamay ra tung dumang mga aw̓ël purisu indi ra mailalaw agkali.My clothing has gotten mixed with other (clothing) so I wll not be-able to-recognize (it) quickly.Nagsinamay yang tamsi may yang tëëb, sinaglakëtay ta kulay.The monofilament-line and the ocean have the same color, each-onesamay: Kung maglalakët-lakëtan da yang mga lalii may yang mga baw̓ay, indi ra mailala natëtëngëd pagsaramayay ëkël tung nga aw̓ël nira ang parariyu. If males and females are mixed-together, they cannot be-distinguised because they look-alike due to their clothing which is the same.synlakëttunusampiritantsampuradu
samëtdescribes a fast-moving salekatulad tung paninda madasig ang malw̓us,Masamët yang mga bartër mung gulay ang alangën.Durug samët yang tundi yang bisugu.
samittaste, samplebaklung pisan ang lutuk purisu yag tag̓amay kung masabur,Samitanu rin yang burak ang nakaa, ug̓aring indiaw maaku ang manakwal.I would like to taste this (near speaker but not visible). However I am not skilled in climbing.Samitan ta yang punting naa.Let us (incl) sample this (near-speaker). banana.syntag̓am 1