Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

l


lata1v.to sense kung tëlëngan mu ta tëdëk yang tau ang nagbuat ta kamali dëëp mu ka panluspad,Nalataw ka, ërël da yang busis na ang nag̓asukmaw.I was also able-to-sense-it, (because) when I was-questioning him, his voice was already shaking.Kalpës ang malata mu yang tau ang may kasalanana, indi magtëlëng ta diritsu.It's quite easy to sense the person who has sin, he/she won't took straight at you.Kung tëlëngan mu ta tëdëk yang tau ang nagbuat ta kamali dëëp mu ka, panluspad,If you look stedily at the person who made-a-mistake, you also know (lit.,catch), he/she turns-pale. synsiman
lata2v.to put food in another's mouth with your fingersIpalata yang anën tung nganga na.Take the cooked-rice (in your fingers) and put it in his mouth.Ipalata mu tiyang tinapay tung nganga yang ari mu.Take that (near hrr) (piece) of bread with-your-fingers and put it in the mouth of your younger sibling.
lata3n.tin canPira pang latang naëklan mung sardinas ?How many cans of sardines did you get?
latin.cresent moonA cresent moon signals the beginning of the moon's waxing stage
laukto go through something and come out the other sideliag ianing lapus tung sambëlak yang isi yang panakDurug këtël yang panaku, laukan na yang kapungul yang punti.My (shooting my speargun) is very powerful, it will go right-through the banana (stalk)Indiya pagbëkas-bëkas taa yang tumatik, muya lumagsik, laukan yang aruman mu tung sambëlak.Don't be-playing-around here with the locking-mechanism of the spear-gun, it might-fly-out and go-through your (sg) companion (standing nearby).lauk: Alimbawa may tinag̓arung bsw̓uy, Yang bangkawu lauk tung sam bëlak ang tinangunu na. synlapus
laudnthe place in the sea where there are no islands where it faces.ya ra yang ampir tung anda ray banwa ang panalungaan,lautKung yang barutu ibëëk tung ampir tung alauran, anda ray banwang panampëtan na.If the dug-out is will-be-drifted towards the open sea, there is no more land where it will-end-up-at.Pinaw ang pisan yang barkung atii tung alauran.That (far from both spkr and hearer) ship in the open sea is absolurtely tiny.syntrabisiasëlangander.kalalauran
laugadjdescribes a certain person who does not stay long in his own location so people call him lantuwagsasang taung anday tadëng tung sadiling lugar na, purisu yang pangguy tung anya lantuwag.Yang mga manuung duma naglaug da, taa tung katalunan.As-for others of my chickens, they already took-off, here (near spkr) into the forest.Ay ra kaya yang mga aruman ta, naglaug da?Where ever are our (incl) companions, did they synladap
laumn vto mistakenly-think-somethingakalaYang kalaum yang aruman ta indiaw masarang ang mandilëm.Our (incl) companion mistakenly-thought that I would not be-able to-find-a-living.Yang kalaum yang mga aruman ta naplëkaw ra, ay buay ra indiaw ra nag̓aita nira.What our (incl) companions mistakenly-thought was that I had-gotten-lost because it was a long-time that they had not seen me.synlamkupintulëpësantpalandaw
laun1adj, vagedNalaunan da yang sultirus ang atiya, baklu ilëm nangasawa.That (near hrr) unmarried-young-man has already aged (and) he just recently got-married.Yang paray ang atiya naistak da ta pira pang takun, kung lëbkën mu, ang buwatën tung kaldiru ang lug̓awën, indi ra manlapnëk. That (near hrr) rice (unhulled) which was stored for several years, if you pound (it in a mortar) and then you cook it with a good amoint of water so that it results in very soft rice, it will not make rice gruel.synluun22aged ricebuay rang pagkasultirus piru anda pay planu nang mangasawa, katulad da ka tung paray ang luun ang bayën da yang bëyëd na kung lëbkën,Ti Bad laun dang pagkasultirus.Bading's status as a single-man is already a long-time.Laun da ka yang paray ang naa, indi ra magtubu kung itugda.synluun1 1lausantsupang
lausadjto go and return the same daysang kalasing pagsaraayën ang madasig yang ulag, ay gustu na mulik kang lag̓i tung kaldaw ang atia,Taa ra ka tii yang namanuut, laus ilëm tii.The ones-who-went-to-gather-edible-birds' nest will be here shortly, it's just a same-day-round-trip.Namanlaus da ilëm yang mutur ang atii, indi ra nanakluy, mag̓ëlëd ang malaw̓iian. That (visible but distant from spkr and hearer) motorized-boat just went-and-returned-the-same-day. They did not stop-by (here), they were-afraid (that) night would overtake them.
lawa*to-fall-flat-on-the-groundsasang bag̓ay ang nalawa katulad tung ayu, ubin tau man nag̓alawa ka kung magmintira yang pagparanaw̓ën na,Nalawa ra yang ayung dakulung pag̓apëlad ni manung Tawaku.Tinëgbak yang brasuu, nalawaw tung tanëk ay nasapyat yang kakayu.
law̓av.1for something to fall-flat-on-the-groundsasang bag̓ay ang naktang, katulad tung ayung punukis,Nalaw̓a ra yang ayung dakulung pinëlad.The large tree which was cut-down fell-flat. synpalukëtang2to hit the head of someone with a flat piece of wood. (??)Law̓aan mu tiyang kulu na, durug bëngël ang tuw̓ulun.Hit him upside that (near hearer) head of-his, he's very deaf when being-ordered (to do something).Yang sasang pandisiplina tung mulang bëngël, law̓aan yang kulu na.One way of disiplining a child who is deaf (does not listen to his parents) is to hit him upside on the head.
layadried up from the heatyay sasang nag̓ainabu tung mga paray kung puirti yang kinit, yang burak na pagkaapën, kadaklan këpës ay indi ra inisian, katulad ka tung burak yang punti nag̓alaya ka tung kinit,Laya yang burak yang paray tung puirting kinit.Indi mu ra kanay pusukan yang punti, indi pa nag̓atapus muya malaya.synkuyapësantbusur
lëëbto-be-softened by fire/to-be-bruisedkëlad ta punti yay ilëëb tung apuy ang palëmëkën ay pamutusan ta anën,Lëëw̓ën mu atiyang daun yang punti tung apuy yay pamutusan ta yang anën.Soften that (near hrr) banana leaf over the fire, it will be what is used to wrap up the rice (cooked).Lëëb yang binit yang mata yang ari mi ang nadësmë tung tabla. nanlag̓ëm da.The side of the eye of your (pl) younger-sibling is bruised from slamming into the lumber. syndarang
lëëkncoveSasang lugar ang napaliktuk ta adalëm, kubring pisan tung këtël.Palëëk kita ra kanay asan tung duw̓ali yang tandul, ya ray limbëngan.Let’s get ourselves for-a-while there (near hearer) into the cove on the other side of the headland, that will be sheltered from the wind.Yang Kurung durug dalëm ang lëëk ig may kënay na kang kulit.Kurung is a very deep cove and it also has white sand.synrikudulëlë 1anttandul
lëëpcovered withyang kuma ta lëëpën ta mais,Yang kumaaw lëëpënu ta purus mais.Nalëëpu ra ta kasuy yang bukid.antminuskulang
lëëtv.to-spawnsasang grupu ta ian ang panëng katulad tung turingan, pati yang kalungun katulad tung samung pambat ka,Naglëët da yang gunu tung kënay yang Binangkawan.The gunu-fish have laid-their-eggs on the sandy-bottom at (the place called) Speared.Lëët yang samung ang naa.These (near spkr) samung-shells have-spawned.Abëë, linëëtanami ta durung samung. Pamagpurun-purun tung mga binag̓ëng. Ingkasu yang mga aruman yamën namagginla ra purisu yang tëëb naglaw̓uk da. Gulping naparëng. Maning pa tung nag̓aëptan da ta dimuniyu.Wow, we (excl) have-been-surrounded by many samung-shells. They are-gathering-together among the brain-corals. The only problem was our (excl) companions were-making-much-noise so the ocean became-murky (and) all-of-a-sudden they disappeared. It was like they were-being-cared-for by demons. Sasang grupu ta iyan ang panëng katulad tung turingan, pati yang kalungun katulad tung samung pambat ka,One group of fish which group-together like mackerel and like the shell-fish like the samung they also group-together.Linëëtanam ra rin ta durung samung. Ingkasu yang mga aruman yamën namagginla ra. Purisu yang tëëb nanlaw̓uk dang nandiklëm. Purisu yang mga samung gulpi ra ka ilem ang naplëk.Yang mga gunu paglëët tung daraw̓anˌ pamagpurun-purun ilëm, pamagpalibri tung indig siw̓akën ta mga iyan ang darakulu.The gunu-fish are-laying-their-eggs at the water's edge, they are taking-precautions so that they will not be-bitten by the bigger-fish.syntumpukantwasag
lëëyto-wiltNalëëy ra yang këlad ang kinintan.The leaf which was-heated already wilted.Ag̓alëëy yang luak ang baklu tung kinit.A new plant can-become-wilted by the hesat.antmakëkbël
lëlën1a place along the coast sheltered from strong winds even-if it's the high-velocity northeast-wind, it's calm regardless because it's shaped-like-a-covesasang lugar tung binit ta ugbayan ang limbëngan tung këtël maskin burasga yang kamyan linaw ka ëngëd ay napalëëk,Indi ita ra palëlë asan, manggëtësita ra ilëm tung tandul ang atii.Let's not go in the cove there, let's just go-straight towards that (distant) headland.Durung pagdëës tung Lëlë.Many are preparing-root-crops at Lele.anttandul2Place name of a large cove3cove-like-area-within-a-cave.Manuuta duun pa tung sa nga lëlëan, ay mangoronita.Gather-edible-birds'-nests there (far and out of sight) at one of the cove-like-areas, because we (incl) will-go-to-Coron (to sell the nests and then buy supplies).
lëpë*adjclearLimpiyung pisan yang langit ang anday lëpë na.The sky is absolutely clear with no ?May mga bag̓ay ang masadyang tëlëngan basta limpiyung pisan ang anday palëpë na,)There-are things to-look-at which (make us) happy provided that they absolutely clear without anysynlaw̓uk
lëtav.to-expandNanlëta-lëta ra yang tiyan yang mulang atiya.Nanlëta ra yang linugaw̓ung daw̓a.The millet which I cooked-with-more-water has already expanded.Atiya ra yang namu, nanlëta ra ang kuminëg̓ët tung kawala mu, duru rang nasëyëp nang dug̓u mu. {mng of ꞌ atiya ra yang namu = "there is a mosquito" Is this constuction the same as an existential clause intro-ed by may? Does this imply that the mosquito is near the hearer?} It has already sucked-out a lot of your blood.There-is a mosquito , it's already expanded, having bitten your forearm, it's already sucked-up a lot of your blood.synulbuukadalsa
liag1to-wantkatulad tung mga mamulang mga baw̓ay simpri baklu ra iaksipay ta lalii kung midyu nag̓atëlëngan ta ra kang may idad na ra, ig tanya kay kaministiran ang magdisisiun.Siguru yamu ray balang magpasinsia indi pa iliag̓u, yang anaw ang atiya, mula pa.Liag mung ianing indiya magpasakëp tung kumbiraaw.What you mean is that you will not attend my weddingsynaksiprisibisuwirtiasiktar2antpalispalyadu
liag2desiresasang disisiun ta tau kung gustu na u indi, katulad tung mga mamulang mga baw̓ay kung panukmaan tanira mismu yay nag̓apadisisiun kung gustu na ra, durung kamtangan na yang bitalang atia,Indi unu malëlyag ang magnunut tung numyu yang mula.Reportedly the child does not want to-accompany you (pl).Nalëlyag̓anu yang barutu yang aruman tang atiya.I liked the dugout of that companion of ours (incl).syngustukursunada
lig̓ione kind of reef-shelf which stands straight up, sometimessang kalasing ligpi ang yag këkdëng ang pisan, kung kaisan pasig̓uuk da ang padalëm, ang indi ra maita yang sinangkad na ay tung kadaralëmën na,Indiamu magsipara tung lig̓ing atiya, pagpasagpiyan ta rumping dakulu.Do notMatinlung pag diabanikuwan yang liging atia, sari-saring ian na ang pagtaklib kung apun da.antpëlaan
lig̓uv.to-go-around, looking to meet one's needssasang tau ang pagsagyap yang kaministira na, katulad tung kapi, mamakën may duma pa,Lig̓uu ra yang bariu ta sagyap ta mamakën, pisan anday may mamakën. I have now gone-around our (incl) village looking for the components for chewing-betel-nut, (and) there is absolutely no-one who has the components.Maninga panlig̓u yang aluwang ang naa tung mga mamula.You (sg) could-say that this (near spkr) cold is-making-its-rounds among the children.synliw̓ut 1tëyëblikus