Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

l


lag̓isv.trim sharp thingsYang mag̓ubraën ang tuwang-tuwangan, ya ra yang kawayan ang binlak, yay lag̓isan ta matinlu, mga san dëpa ilëm yang kabwat naThe way to make a pole-to-suspend-weight, it's kawayan-bamboo which-has-been-split, that-is-trimmed-nicely, it's length only about one-arm-span.lag̓is: Lag̓isan mu atiyang gëëd yang mga daktal ang atiyang mga kawayan baklu mu idaktalay, ay durug katatarëm yang binit na. Trim with a bolo those (near hearer) 9pieces of) bamboo flooring before (you) need to-use them as flooring because their edges are very sharp.
lalayn.cock's comblalaypalong
lalidbutress of a treeya ra yang laskaw yang ayu ang lutaw, pagkatapus tung tukawana baklu ra patëgdang tung adlëm, atia manipis yang lalid na bëlag madamël,Durung lalid na yang ayung atiyang karil.That (near hrr) karil tree hasmany buttresses.Naitaw ta kapri tung lalid yang ayung atiya.I saw a kapri-spirit in the buttress of thatOnly certain trees have buttresses like the dungun tree and the amug̓is tree. synlaskaw1
lalisfo something to failIndi maglalis yang bitalaw basta yang mula supladu ngani, maning tiya yay pakaw̓utun na.My word will not fail, provided the child is talking-back, that (near hrr) is what it will-result-in.Ipalalis mu ra ilëm tung isip mu yang bitala ni tatay mu, pagmaëpët da.Just let the words of your father pass-out-of your mind, he is already acting as-an-old-man.Indi lumalis yang bitala yang maëpët ang atiya, siguradung mainabu.The words of that (near hearer) old-person will not fail, for sure it will-happen.synlampastaklib 1kamali
laluyto-go-ahead-and-do-something you were wondering about doingliag ianing tia laluy ra yang planu nang magsaay,Malaluyaw rang magsaay midyu linaw ra.I will-go-ahead now to-take-a-trip-on-the-ocean, it seems that it's calm now.Pagpailaluy yang anaw ang gësyë atiing pagsaayu ra.My small child wanted me to take him/her with me when I got-on-the-boat already. [means that the Actor did not take his little child with him on his voyage. [CK grammar of the prefixes pa- and -i-.laluy: May mga taung kuminaw̓ut tung balay mu pagkatapus duun da ilem pamagkërëngan tung luwa. Pagkaita mu tung nira, aningën mu ang "Indiamu ra magkërësën asan tung luwa, palaluyamu rang magdayun tani tung balay.There-are people who arrived at your house, then they were just standing-together outside. When you see them, say to them, "Do not converse-with-each-other there (near hearer) outside, come-ahead this-way to the house.syndayun
lamakn vliquor given as a favor by the buyer to the gatherer of edible birds' nests at the time of saleUngkuy ipinatimbangu yang balinsasayawu tung Insik. Linamakanaw ka anya ta sam butilya yang Enibra.Friend, I had my edible-birds' nests weighed by the Chinese (businessman). He favored me with one bottle of gin.
laman1vto-divineYang ipanlaman nira asakanWhat they use-to-divine is a whetstone.
laman2n vSomething used to catch small fish (which run in schools) like gunu or tiw̱u-tiw̱u.sasa kang gamit ang nag̓ipandëëp ta ian, piru yang iyan ang gëg̓ësyë, katulad tung gunu, tiw̓u-tiw̓u, atia may puyu na tung sintru na, bali yay lambuyut na para makarga,Ti apu panlaman ta gunu.Grandfather is using-the-cast-net (to-catch) the gunu-fish.Ti tatay pag̓ëët ta laman.My father is mending a cast-net.laman: Yang maëpët pag̓ëët ta laman ang yang palëbat na ya taang kalungun ang pasyak.The old-man is mending the cast-net with its weights being pasyak shells.
lamkuto-look-down-upon-otherssasang tau ang pagpaabuat tung sadili na, yang pagpabëtang na tung aruman na aranëk.Yang tau ang atiya mapinaglamku ay yang gustu na tanyay tëlëngan ang landaw.That (near hrr) is a despiser (of others) because what he wants is the he will be-looked-at as high-status.Yang lamku anday kuintang sistima, panliitan ta suruayën.Numanyan pag̓arëg̓ës ni Kalasiaw ti Bakuku tung karira ay ag̓alamku na ang dëëg̓ëna ti Bakuku natëtëngëd diriput yang kakay ni Bakuku.Now then Deer is pressuring Tortise to (run) the race because he looks-down on him (thinking) that he will defeat Tortise because Tortise's feet are short.synpalandawantbug̓al*
lamënblindsasang tau ang naplëkan da ta panëlëng na,Lamën da yang mata na indi ra maita.His eyes have-become-blind, he cannot see anymore.Yang mga lamën puirting mansikanta.Blind people sing lustily together.antbuskad
lamësto squeeze out liquid from something edible so that it will be properly prepared to cooksasang pag̓urubraën ang yang wai yang sasang paranganën yay ëklan,Nalamësu ra yang kinudkud ang niyuy.Lamësën mu ka yang tinanguniyu masalasit.Yang gata yang niyuy ang maglamësën, yag tuw̓uray tung palanggana.The gata {xxxxxxx} of the coconut which is-squeezed it needs to-be-collected into a large basin).synpëg̓a
lamëtv.to-be-enthralledsistima ta tau ang maginamënën tung isturia ang anday kapulutan,Nalamët da tung kësën-kësën yang aruman ta, asta malawianiita ra.Our (incl) companions has-become-enthralled with discussing (things) with-the-result that we (incl) can-be-benighted. -implies that the discussion was about minor things.Malamët nganing tung ubra, ubra ra ilëm.lamët: Yang aruman ta nalamët da tung isturiya, purisu nalaw̓iian dang minulik.Our (incl) companion got-enthralled with (listening), so he was overtaken by darkness as he returned home.syngamën1
lamidnfolds of fatLamiran da yang mga tian nirang namultit da.Their stomachs are distended, becoming fat.Yang lamid yang anaw luminadyak da.The stomach-folds of my son have sagged.
lamig1adjcoldlamigMalamig yang ëyëp yang palët.The blowing of the wind is cold.Durug lamig yang wai kung timpranu.In the early-morning, the water is very cold.Yang wai sasa kang impurtanti tung tau, mag̓igmën ta, nag̓ipaglutuk ta, may nag̓ipagdig̓u ta, ug̓aring kung subra ra ka yang lamig na, indi ra ka sarangan yang tinanguni ta.Water is something important for people; we (incl) drink-it, we use it for cooking and for bathing; but if its coldness is excessive, our bodies are not able to-stand it.syntugpudamul2v.grow-coldManlamig da yang kapi mu, igmën mu ra.Your (sg) coffee will-get-cold, drink it now.synamëyantkinit
laminv.to-dig-up-the-roots-of-the-balw̓al-vineYay sasang pangguuy tung pangali yang laskaw yang balw̓al, ubin manlaamamu tiyang laskaw yang balw̓al.Manlaminaw ta laskaw yang balw̓al, ipamalw̓alu andamal.I will-dig-up the roots of the balw̓al-vine, I will use-it to-stun fish tomorrow.Indi mi ra kanay laminën yang balw̓al, bëlag pa marabung.Do not dig-up (the roots) of the balw̓al-vine for a while, they are not yet matureYay sasang pangguuy tung pangali yang laskaw yang balw̓al, ubin manlaamamu tiyang laskaw yang balw̓al.That is the way to-refer-to digging-up the roots of the balw̓al-vine.synlaam
lampiv.attach an edge on a woven object,Paglampi yang aruman ta yang sag̓upit ang inubra yang kasawa na.Our (incl) companion is-attaching-an-edge on the woven-container made by his wife.Paglampi yang sag̓upit na.He is-attaching-an-edge to his woven-container.Yang nganga yang tampipi yay aglampiyan ta bugtung ang inalutan ang para indi magmaymay.mawaswas.The mouth of the woven-container, it is-edged with rattan which was-made-into-a-strip in-order-that it will not fall-apart.
lamukadjgreedymasamuk, masyadung magbantay tung pamangan, durug suang,Durug lamuk yang mula ang naa tung taung pamangan.This (near spkr) child is very-much-inclined-to-be-greedyKalamukamu tung ari ming pamangan, asta muya indi ra ilëm bialan.How greedy you (pl) are towards your (pl) younger-sibling who-is-eating; it might result in his just not being-satisfied.syntamyaksamuksuwang1
lamutn vrootNalamut da tung isipu yang baw̓ay ang atii.That (distant but visible) woman has taken-root in my mind.Ipalamut mi yang bitala yang Dios tung mga isip mi.Let the word of God take root in your (pl) minds.lamut: Naang kamuti yay durung lamut na ang nag̓ikaap na tung tanëk.As-for a sweet-potatoe, it has many roots which it-cauises-to-crawl on the groundlamut are smaller than laskaw in size.synlaskaw1antlampastaklib 1
lanagskin-disease-of-the-toesMasyadug atël yang kakayu ang maglanag̓ën.My feet which are-suffering from the skin-disease-of-the-toes are extremely itchy.Lëëw̓ën mu ta apuy tiyang lanag mu para indi mag̓atël. Piru indi magmaayën ang pisan, magbalik ka ilëm.Heat that (near hearer) skin-ailment of your toes in-order-that it will not be-itchy. However, they will not totally get-well, the itchiness will just return.Yang lanag kung pirmia rang pagpanaw tung tanëk ang malaw̓utuy, makali rang lanag̓ën yang kakay mung mag̓atël.As-for the-skin-disease-of-the-toes, if you are always walking in mushy soil, your feet will quickly become-infected-with-the-skin-disease, becominh itchy.Yang atël tung kakay nag̓adikan tung tanëk ang malaw̓utuy yay pagbakta unu,Itchiness of the feet originates from muddy soil, that is reportedly what eats (fig., affects) them.
landito-glance-offyang sasang bag̓ay ang katulad tung basu kaministiran amlig ta ustu para indi mablak ay tia mabanggil ilëm talagang bëlak,Nalandi yang tuuru tung batu.My knee happened to glance-off the rock.Yang mulang naa muya ilandiyu yang kulu na asan tung adili, durug bëngël ang tuw̓ulun.As-for this (near speaker) child it may happen that I would glance his head against the hous-post, he is very deaf when he would be-sent upon an errand.synsaplid
lanësto-become-rottenLayës da.Layës da yang mga daun tung kinit.synlëëylumpayënglayësantmakëkbël
lanitadjtoughmga kalasi ta pamangan ang matëg̓as, katulad tung karni, kugita, may duma pa,Durug lanit yang pagtula mi yang tëkbëkën.The way in which you (pl) made-soup of the octopus made it very tough.Indi ra dumlut yang isiyu tung karni malanit pa yang pagtula mi.My teeth can no longer cut-into the meat, the way you (pl) made-soup (of it) is still tough.synlunitantmalmu2malëmëk
lansi1fishy-smell/tastemga uwu ta mga bag̓ay ang ilaw pa, katulad tung karni, ian, may dumang bag̓ay ang ilaw pa,Sinëpsëp da kang lag̓i yang mga kalimaw ta lansi. My hands were-penetrated right-away by the fishy-smell.Magdig̓uwa malansiya ra.Take a bath now, you already smell-fishy.Subakan mi tiyang gulay ta tulung bilug ang daing, para may lansi na ka yang sëra.Add that (near hrr) vegetable to three (pieces of) dried-fish in-order-that the viand will also have fishy (taste).
lanutn.fiber which can-be-twisted-into-ropeyang sang klasi pang ubra yang mamaëpët yag pamagpinli ta lanut ang malëmëk.Another kind of work of the old-people, they make-rope from the soft lanut.Yang lanut yay buw̓uatën ang pinli.
languadj, vdrysasang bag̓ay ang pinakaldaw tung kinit, katulad tung aw̓ël ang dëmël, ubin pariu ka tung tëëb ang nag̓apla pati bag̓unbun nag̓alangu,Langu ra yang pëla.Langu ra yang kurut ang ipinakaldaw̓u.The kurut which I had-dried-in-the-sun is already dry.anttalpu