Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

l


liisdangerousmaisëg yang panyaan ang naa sigun indi nag̓apanaw-panaw̓an,Durug kaliis yang panyan ang naa.Yang panyan ang atia indi mi intrimisën, durug liis.antpilyumaisëg
liitleaveya ray sistima ta lalii ang kamumutwan,Yang laliing atia liniitan da ni kasawa na ay durug paras.As-for that man, his wife left him because he is veryNagliit da yang putul ta nungay na pa.antbëlag2butwan
lilapeople who pronounce "d" instead of "r"Yang magngël mu tung taung lilang pamitala, yang pamëngat na yang "rꞌꞌ ya ra ag̓aningay nang ˈˈd".Lila pa yang mula ang baklung pag̓aral ta bitala, bëlag pang matandës.Tha child who is newly learning the language,still pronounces "r" as a "d", he is not fluent yet.Yang mulang atia lila.antmatandës
limaquantfivelima
linu1n.winnowing traysasang gamit tung balay ang pagkaapan ta bëyëd,Pag̓ubra ta linu yang kasawaw.My wife is-making a winnowing-tray.Rangga ra yang tutuy yang linu.[RA: unu pay tutuy ta linu?
linu2n.linen
linu3v.when the teeth feel overly sensitiveKung mamanganaw ta pumangang ilaw, manlinu ra yang isiyuWhen I eat a green manggo, my teeth wiil feel very sensitive
liricut-doen-trees-to-make-a-swiddensang klasi ta ubra ang yag liw̓ayay yang talun, pamukisën yang tanan ang mga kayuw̓an asta mga ilamunun luw̓us ang sapsapën ang yang ayu ipadat para paglangu ra baklu ra sirukay,Pangaw̓ang ta mga taung mamanliri tung kuma na.Lirian mi kanay ti amëy mi.Yuu ra ilëm ay pagtapus ang panliri yang kumaw, ay anday mapapanu tung mga tau kung magpaubraw pa.It's just only me finishing cutting-down-the-trees in my swidden, because I do not (the wherewithal) to-feed the people if I were to have them do the work.antubra
lisun.Plantable seedmga similyang liit tung sari-saring burak ta ayu, ubin tung mga kalabasa my kapayas.Yang lisu yang kasuy ëëpën mi ra.As-for the seeds of the cashew-nut, gather them up now.Yang lisu yang kalabasa tuw̓urun ming iluwak asan tung kuw̓ul.As-for the seeds of the squash, collect (them) to-plant there (near hearer) in/at the kuw̓ulYang mga luwak ang lisu na, ya ra yang kasuy, kalaw̓asa, lumbuy, bisbis, banayusay, aranga, ukbanPlants with lisu: kapayas, kalaw̓asa, banayusay, lumbuy, bisbis, kaw̓uyaw, kasuy (?) synkukbang *
liunn.lionleyon
luka' wound 'luka tung kakay natukud.Nalukanan yang kawalaaw.Lukang dakulu tung kulu.synbangraslatlat
luki' for a snake to coil up in preparation to strike 'yang iraw basta nanluki ra indiya ra palëmgët ay manumpit da tia,Naglikin da yang tinanguni yang iraw ang nanluki, pati ikuy na ibinëgkës na ra tung ayu.Dilikadu yang iraw pag nanluki manumpit da tiya.A snake is dangerous once it coils-up, that (near hearer) will- strike.synëlnëk
lug̓ito-lose-financiallybëlag tamang partian, may naglandaw̓an,Nalamang yang aruman ta tung parti, nalug̓iaw.Our companion happened-to-make-a-mistake in the way he divided-up (the proceeds of a sale), I got-less (than I expected). Nalug̓iyaw tung takun ang naa yang kumaw, minus yang patëbas na.I received-less this year from my swidden, what it produced was less (than it could have been).Tung takun ang naa, nalug̓iyaw tung patëbas yang kumaw.In this (near spkr) year, I came-up-short regarding the harvest of my swidden.Maning taa yang pagkalug̓iyu, ay yang parayu durung namagdistrusu ang pariyu ka tung baw̓uy, may bakës, may ambë. The way I suffered loss was like this, my rice had many who collectively-destoyed it like the wild-pigs, the monkeys, and the rats.synpirdisiunminusantmatinlu
luluv.to-become-separated-from the kuut (sheath)lulu: Nagkaralulu ra yang pasi yang paray tung kuut na ang ginëyëk yang mula.The kernals (of) rice have successively become separated from straw which had-been-threshed by the child.syntaktak
lunav.become softmalëmëk da yang aluw̓ang na,Nagluna ra ka yang aluw̓angu. Durung lemëk ang iyunglus.My mucus has now become soft, (a signal that it will dry up. It's very soft to-spit-out.Nagluna ra ka yang mata yang bësëg.The "eye" of boil has already become-softsynlëmëkmalmu2antëlët2tëg̓as1
lusun vthe most or the bestbëlag matinlu kung may ana mung ipalusu tung tanan ta gëgma mu,Bëlag̓an pariu yang pamarti na tung mga ana na, yang dakulu yay pinalusu na ay yay nag̓agëgman na.His dividing of (his inheritance) to his children, it was the oldest who was the one given the most because heshe was the one he (his father) loved.Yang aruman tang mamarti sayud, tanya ray nalusu ang ya ka ilëm magnunut tung yatën ang nanuut.Our (incl) friend who shared-the proceeds is-bad. He (emphatic) was-the-one-who-received the most even though he just accompanied me. (the one who did the work of gathering the EBN.Yang gustu yang baw̓ay, panginlusu tung luray yang duma ay bëlag kuntintu tung isip na yang parting nag̓arisibi na.The desire of the woman, she was wanting to get more of others' edible nests, because she was not content with the share she had-received (from her father) May mag̓arana ang ti tatay nira naëkël ta san sakung bëyëd ang pagparti-parti tung mga ana na. Mag̓aning yang bitala na, "Mga anaw, ti monung mi dakëlë ka yang nga ana na purisu lusu ka ta parti tung numyu."There-is////// their father, got one sack of rice (and) who is-dividing-it-upforhis children. He says (to them), "My children, your (pl) older-brother has many children, so his portion will also be greater than yours."synlandawlampasantlug̓i
luuktearsYang bag̓ay ang atia ya ray pagpailala ang durung kaildaw ta tung aruman ta ang nag̓aliwag̓an, kung kaisan tigbak tung kastig̓u, may duma pa ka.Naildawaw tung mulang pinagkastig̓u ni nanay na, naturuk yang luuku.I felt-pity for the child who had been punished by his/her mother, my tears flowed.Yang luuk yang aruman ta naitaw ya ra nga turuk, atiing pagliit ta ra.I saw the tears of our (incl) companion flow when we (incl) left him.
luudv.kneelpagpailala ang tanya pagparanëk da tung ni ama na ang indi na ra dublian yang pagbatuk na,Pinaluud na yang ana na tung tanëk para indi na ra dublian yang pagbatuk na.Pamagluud tung katalungan ni Maal ang Bërg̓in ang pamag̓ingaluk ta ana nira.synpangakusukuampupatawadbawas1buwin2
luugstore up for the futuresang klasing palaksu ta tau tung pagpangabui na, mintras pandilëm midyu kung bastanti yang nadilëman na yang duma mag̓iluug na ra ay simpan tung dumang uras,Yang mga aruman ta pamaglarip ta kapari, luug nira tung abag̓at.Yang putul ta yay durung paray ang luug na taa tung abag̓at yay indi masuw̓uk.syntalukistak1 1
luun1v.1for the soul of a person facing serious-illness to lay-heavily on top of a person who is sleeping potentially causing him to die.inarudua ta taung nag̓atalungaan ta tinanguni nang lain, ang yay pagtambak tung taung ëlëk. Mangimatay ta tau ang mangunung tung kamatayën na.Linuunanaw rin tan lawii yang inarudua ni maëpët Mata.Last night the soul of old man Mata almost laid on top of me.India mag̓ëlat tung luun, alawid pa magbungkarasa ra, ubin sipaën mu ra.Don't wait for a soul to pin you down, while still at a distance, get up right away or kick it.syntambak3sëkëlthe soul of one who is facing a serious illness which could be fatal leaves him and pins down another person who is sleeping. It will murder that person so he will join the other in death. In order to avoid this, a person needs to sense that it's about to happen and rise up from sleep.2a feeling of overpowering heaviness during sleep, caused by the spirit of someone already dead or about to die. It wants to take the sleeper with him. Can cause death. Tagalog equivalent: banungot/bangungot.8.2.9.1pounding rice with mortar and pestle
luun2adjagedsasang sultirus ang pagmëpët dang indi ra pangasawaYang sultirus ang atia luun da, piru indi pa pangasawa.That young man is up in age now, but he is still not getting-married.Luun da yang paray ang naa, purisu bayën da yang bëyëd na. Kung lëbkën da, midyu ag̓atëmëk da kidispuwis yang uw̓u na midyu aparti ra tung bëlag̓ bayën.This rice (in the hull) is already aged so when it's unhusked (by pounding it with a pesan pang baytle in a mortar), it's kernels have changed texture and taste. (it does not clump together).Luun da yang sultirus ang atiya, subra ra tung pagkasultirus na.That (near hearer) young-man, (his age) is more than his status as a young-person.synlaun 2supanganturuk
luussquidsasang kang may pagkapatukud na piru gësyë kay tung patukud piru tung sabur ya ra ka pariung pisan,Yang luus yay matinlung paan tung pagbila.Gataan mi ilëm tiang luus.
luutto-tie-up a container whose contents stick-outyang nganga yang baay kinayatungan ta kapari, purisu ya inalaw̓urangan ta tagkës ang balag̓ën para indi magkarabugsu yang kapari na,Kuminuw̓ung da yang mga kapari mu tung baay, luutan mu ta balag̓ën ug̓ud indi magkarabugsu.Your kapari-roots have reached-beyond the lip of the basket, tie-it-up with a vine in-order-that they will not fall-out.Luutan mu atiang binik asan tung bëgyas ang dapaan ta kuut ang pinanggëyëkan, pagkatapus [ alaw̓urangan mu ta alut ang] ipabtang mu tung kaklëran yang balay. Kung mangaliya ta kapari ang pagkatapus manimpapaw ra tung baay mu, kaministiran ang mangkëla ta itgid, ang yay iluut mung ikëdkëd tung mga mata tung paliw̓ut yang baay mu. Maning tiya yang buwatën mu ug̓ud tung pagbaw̓a mu, indi magkarabugsu yang kapari mu.If you (sg) will dig-up some of the kapari-roots, and afterwards they rise up higher than (the edges) of your basket, you need to get some of the itgid-vine, tying it to the openings that go-around the basket. Do it like that so that when you put the basket on your back, your kapari-roots will not fall-off.
luuyto feel pity formag̓ëyanganita ta kaluuy ta kung maitaita ta mamulang midyu alang-alang yang pagkabëtang nira, katulad tung mga mamulang iluNaluuyaw tung pagkabëtang yang mulang atiang ilu.Yang mga aruman ta anday kaluuy nira tung dumang nag̓aliwag̓an da.
luwa1go outlabasAnday luwaan na yang ubra mung atia.That (near hearer) work of yours, it will come to nothing.Asan tung tambi, luwaën mu.Its there (near hearer) on the porch, go out and get it.synpuiraantsëlëd