Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

l


luwa2go out
luwa3v.emergekatulad tung tëëb tung paglauran kung kaisan luptën yang pamagbitala ta darakulung ian, pariu ka ilëm tung takas ya ka may pagluput kang mga dayamdam katulad tung iraw ang darakulu,Luwaën mu ra yang mula pagsagyap da tung nuyu.Go-outside now to the child, he is looking for you now.Linuwaw ta kapri tung luwang ang pamugtunganu.synluputluwa1
luw̓in.vpiece of ripe coconut used as a kind of shampoo
luw̓u1n.edible core of a plant like a banana-stalk or coconut-treepinakamalëmëk ang parti yang niuy ang alëngët tung pangurukan. Luw̓u yang punti pamangan ta baw̓uy, piru yang luw̓u yang iyuy tung tumbung na panganën ta tau.Luw̓u yang punti pamangan ta baw̓uy, piru yang luw̓u yang iyuy tung tumbung na, panganën ta tau.The inner-core of the banana-stalk is food for a pig, but the inner-core of a coconut-tree at its topmost-part is food for people.Yang kapungul yang punti yang luw̓u na, mag̓umpisa tung kapungul na paabwsat dunn tung pangurukana, bilang ya ray pinakasintru na. As-for the trunk of a banana-plant, its center begins at its trunk and goes-up to the place where its young-leaves are-located, meaning to say that it is it's most-central-part.synkuw̓ud
luw̓u2v.wrestlesasang kayam ang pag̓itulduk yang mamaëpët tung mga mamula, para magmaskë tung pandëëp kung ya pa ag̓aring ipatumba mu yang aruman mu.Pamagruluw̓u yang magpurutul ang baklung barag̓as.The siblings who have newly met-each-other are-wrestling-with-each-other.Magtëlëngita yang luw̓u yang duruwang magputul, kung ay pay dëëg̓ën.Let us (incl) watch the wrestling of the two siblings to find-out which-one will-be-defeated.synpuyat
luw̓u3nthe topmost part of a mountainNaaw̓ita ra tung luw̓u ta bukid.Here we (incl) are at the top of the mountain.Ag̓aaning yang sasang tau, "Ungkuy, manungulita tung bukid ang atiyang abwat ang asta duun tung luw̓u na ang mamandaw tung mga datal, tung mga balay, may tung tëëb.A certain person said to his friend, "Friend, let's climb-up that (near hearer) hight mountain until (we reach) its top to view (at a distance) the land, the houses and the ocean."
laang*n vto snare an animalpinli yay gamitën ang ipandëëp tung baka,Nalaang tung kakay na yang manu.The chicken got-snared around his feet.Nalaang ni Timis ta baw̓uy ang talunun.Timis happened-to-snare a wild pig.Maning taa yang pagbuwat ta laang. Mangkëla ta pinli ang yang tumbung na ikëdkëd mu tung tamsing abwat ang bëlag̓an ëlët. Ya ray buwatan mu ta maninga lungag na ang budburan ta paray. Kung malikëd da yang manu tung lungag na, gulpi mung bëkrasën yang tamsi ang para malaang da.Like this is the way to-make a snare. Get some string whose end you tie loosely to a piece of a long mono-filament. That is what you use what you might-call a circle within which some rice is-scattered. When the chicken steps into the circle, you suddenly yank the monofilament in-order-that it-may-be snared.synpakul
labas2n.freshlabassariwaMandilëmaw ra kanay ta iyan ang labas.I am-going-to-look-for fresh fish.
labatto do something unintentionallybëlag̓an ëngëd na Labat yang panuntuk na, indi nabantay yang pagbëlang kapurisu yay sinakëp.His punching was unintended, the one-who-was-breaking-up-the-fight did not watch-out (for it) so he was the one who was hit.Kaw̓awa ka yang manu, nalabatu ra kang nabatu, patay.Too bad for the chicken, I happened-to-unintentionally stone it, and it died.labat May durua nga tauan pagsuntukan ,may sam bilug ang napalëngët tung duruang ya ray nalabat nang nasuntuk.There are two people who are boxing each-other, there is another (person) who happens to draw-near to the two of them, he was the one who was accidentally punched.synlagpatantëngëd 1
labawextend-abovemidyu tung subra ra yang wai na yang tinula, ubin kung kaisan may kamtangan na ka tung dumang bag̓ay,Labaw tung kulu yang aruman ta yang sakan na.What our (incl) companion is carrying-on-his-shoulder reaches above his head.Labaw tung yëën yang paray ang naa yang kabwat na.The height of this (near spkr) rice (in the field) reaches above me. synlampas
lakan' lightness of weight 'Sasang bag̓ay ang anday timbang na, sampabitbit ilëm.Saknën mu yang sakung atia tutal malakan ka ilëm tia anday lëbat na.Malakanaw ra anda ray lëbatu, pagmaëpëtaw ra.synanda2
lakayadj'for different varieties of rice seeds to be mixed together 'Sarisaring klasi ta binik ya ray naglalakëtan, indi ra napuru.Lakay yang binik ang naang itinugda nira, purisu kukbilan da yang bëyëd na.This (near speaker) rice-seed which they planted-by-means-of dibblesticking-it were a mixture of different types of rice. Matinlu arayën mi yang paray ang naa, duru rang lakay na.(It would be) good (if ) you (pl) separate-this (near speaker) unhusked rice (paray), it has manydifferent-varieties-of-rice-seed synlagbatkukbilanantpurupinig
lakbujumpsang klasing pagparanaw̓ën ta ayëp katulad tung talipaka yag paglukbu,Nalakbu tung baay yang sambilug ang iyan, bui pa kang lag̓i.A single fish happened to jump into the basket, it was still alive (when it happened).Nalakbu tung dumang sanga yang bakës ang binatuu.The monkey which I hit with a stone was-able -to-jump to another branch.lakbu seems to have the same meaning as lukbu.synlukbu
lakëtadjmixedmga kalasi ta paranganën,Nagralakëtanami ra ilëm yang bakës ang pamukis yang mais.We (excl) just joined the monkeys in cutting-down the corn (stalks)Lakët yang paray ang naa ta kamurus.This (near speaker) rice (seed) is mixed with the kamurus (seed).synlagbatlakaysampuraduantpinigpilik
lakniv.cut off a small part of somethingLakniyan mi yang kamalay ta ta karning gësyë.Cut-off a small-piece of meat for our (incl) neighbor.
laksu to run, run away May mga kayam ang pakuntisan yang madarasig ang lumaksu yay papaglaban-labanën nira kung timpay mandëëg yay may primiyu.Yang pinakamadasig ang lumaksu tung Batu ti manung Frëd.The fastest runner at Rock is older-brother Fred.Laksuamu tung bukid may mga malain ang mga tau.Run away to the mountain, there are (some) bad people (here).May mga kayam ang pakuntisan yang madarasig ang lumaksu. Yay papaglaban-labanën nira kung timpay mandëëg. Yay may primyu.There are games in which those who are fast runners are caused to run against one-another to find out who will win. He is the one who will have the prize.
lakub' half a coconut shell ; to cover over with a half--shell 'Sambëlak ang balay ta bëlëk u bagul ta iyuy ang sambëlak ka puiding ibalik ang itaklëb tung kabëlak na.Tiyang bagul ang sambëlak ilakub mu asan tung pinggan ang may bëtang nang sëra.Lakuw̓an mu ta aruman nang linu tiyang bëyëd tung linu muya sumpitën yang manu.Cover that (near hearer) rice in the winnowing-tray with its fellow-winnowing-tray , it may-be that it it wouild-be-gobbled-up by the chickens.Yang mga sundalu may mga lakub nira tung dëbdëb nira ang para indi madultan ta sibat.As-for the soldiers, they have a covering on their chests so that their bodies cannot be-harmed by sharp-weapons.syntaklëbantbukawasabri
lakunn,v wave tung tëëb pagkatinir ilëm ta balëd ang darakulu kung alimbawa maktël yang palët piru kung anda linaw kang pisan yang tëëb anda kay pangki-pangkiën na,Kadarakul yang lakun ang sinungsung yamën nungayna, pinanlëran yang mga arumanu.How huge were yhe waves we(ex) headed-into a little-while-ago, my companions were-afraidKung pagsaayamu indiamu pagpalëngët tung kiskis, panlakunanamu.When you (pl) are going, don't get close to the rock-face, (because) you-will-have-a-lot-of-waves.synlinawkalmadaantbalëd2akël-akël
lakuyto-speak-brieflyYang balita pasapyaw ra ilëm yang impurtanti ya ra ilëm ay sinambit ang pinalakuyan,Lakuyanung ibalita yang nainabu yang panliitu ra tung banwa.Lakuyan mu kanay muya ang sambitën yang ubra ta tung bariu.synkalit1antsulipëtsalaid
lagbadisaster provoking wordsasang bitalang lain ang lagpakan na, landaw ra tung mga pagsaraayën india puiding magbitala ta lagba ay muya maglain yang saay mi ay labyutanita unu,Lagbang magbitala yang mulang naa, linambang da tia.When that child speaks, it provokes-disaster,India ra pagbiw̓italaën, lagba ra tiya yang bitala mu.Stop talking (like that); those words of yours are already (the kind that) provoke-disaster."Kung duun ita ra tung trabisiya, indiamu magbitala ta lagba, muya labyutanita.The old-man gives the order saying, "When we (incl) are out there in the middle of the ocean, do not say tabooed words, we might get-pulled-under by a big octopus.synsalbagiradulinambang
lagticomediensistima ta tau ang mapinagpaimud, purisu ya ra ag̓aningay nira ang lagti,Talagang lagti yang mulang naa.Lagti yang mulang atiya, masyadung magpaimud.sistima ta tau ang mapinagpaimud, purisu ya ra ag̓aningay nira ang lagti,Yang taung naa durug kalagti ang magpaimud tung mga arumana.synbilyakuantpurmal
lag̓as1nsea bed made up of gravel and broken coralDuun nita mamundu tung lag̓as, may iyana siguru.Let’s anchor where there is a gravel bottom; maybe there are some fish there.Yang pagkabëtang yang lag̓as, ang kaisan nag̓abuinan yang kënay na ang kaisan pagbalik ka yang kënay na
lag̓as2vEvery morning, a rooster chases hens around.pagpanrutus-rutus yang manung kawitan kada timpranu tung mga kupa,Yang kawitan ang atiang dakulu, masyadung magpanlag̓as tung mga aruman na ang para indi maalëngët tung kupa.That (near hearer) large rooster chases his (male) companions so that they cannot get-close to (his) hen.Mag̓alalag̓as yang bayawak yang manu.The chicken-lizard is-noted for chasing chickens.
Lag̓asn.name of an island adjacent to the main island of Tala.In the recent past this island had many puka-shells which were saleable.
lag̓ëmadj, vblackitim