Tagbanwa Calamian - English
a
apuglime is made by heating-up a tridacna-shell then pouring water on it until it becomes a powder; it is used by those who chew betel-nutapug ta bëlëk ang kiniaw tung apuy ang asta nagkaw̓u ra, ya ray gamitën yang pamagmamak ang nag̓iapug tung buyuApog ng kabibi na sinunog sa apoy hanggang nag-abo na, ito na ang gamit ng mga nagnganganga inaapog sa buyo.Durung apug ang pinagba yang tag̓a banul.There was much lime made by those from Banul.Nag̓apug da tung apuy yang kiniaw ang atiang daing, indi ra nakinawangan.That (near hearer) dried-fish which was-roasted became-lime on the fire, it can no longer be-of-use.syntëmëkpurbuspugpugkaw̓u2pinu 1pagbaantbarag̓al
apunafternoonhapon
apuyfiresasang impurtanting gamitën tung pagbuat, durug këtël yang kinit na maniruk ta maskin unu pa ilëm pugdaw̓ëna, sasa pa kung anday apuy anda ra kay malutuk ta pamangan,isang mahalagang gamit sa pagluluto. Napakalakas ang init niya makakasunog ng kahit ano, kaya papatayin. Isa pa pag walang apoy wala na ring maluluto na pagkain.Tapaan mu tiyang iyan asan tung apuy para malangu.Roast that (near hearer) fish there (near hearer) over the fire so that it becomes dry.Indiamu pagkayaman tiyang apuy, masiruk yang balay.Do not play-around with that (near hearer), the house may be burned up.Yang apuy, sasang impurtanting gamitën tung pagbuwat, durug këtël yang kinit na, maniruk ta maskin unu pa ilëm pugdaw̓ëna, sasa pa kung anday apuy anda ra kay malutuk ta pamanganAs-for fire, it's (something) important to-use for cooking, its heat is very strong, it burns whatever-there-is, turning-them-to-ash, one-more-thing
aralgo-to-school, learnyang mga mamula yay nag̓augyatan,ang mga bata ang tinuturuan.Mag̓aralan yang mga mamula ang mamagsulat yang aran nira, may magbasa.The children are-learning-together (how) to write their names and (how) to read.Nakaw̓ut da yang maistra mi may aral mi ra.Your (pl) teacher (female) has already arrived, (so) you will-have-school now.syntulduk 1
arannamekada tau may aran na para mailala kung tinu pa tiyang tauay,bawat tao may pangalan nang makilala kung sino nga siya.Tinupay aran ni tatay mu?What is your (sg) father's name?Yang aranu ti Baksër.My name is Boxer.
aras1monetary part of the bride pricekinaugalian tung yamën kung yang mulang baw̓ay panukmaan, yang lalii bilangan ta aras atia kuarta, may mga kinatakwalan katulad tung mga bëyëd mga aw̓ël may duma pa,kaugalian sa amin kapag ang batang babae tatanungin, ang parte ng lalake iisa-isahin ang bigay-kaya na pera, at meron kabuuang iba gaya ng mga bigas, mga damit at iba pa. Kadakul yang aras ang ibinilang tung namanukmang nakaa, puira pa yang kinatakwalan.Malaki ang bigay kaya na kabilang sa mga nagtanong na iyon, hindi pa kasama ang kabuuan.Aras ilëm sam puluk ang liw̓u.Just the monetary part of the bride price was ten thousand (pesos).
aras2kind of grass/weed growing in rice paddiessang klasi ta ilamunun tung taranëman ang pagtubu, marabung ang arabubwat, yag tagbasay ang pagkatapus akwatën tung binit baklu ra tanëmay nira,isang uri ng damo sa taniman na tumutubo, malago at matataas. Tinatabasan iyan at pagkatapos hahakutin sa tabi bago pa nila taniman. Yang tukaw yang taranëman ang atiyang tung Buri tangkëb pa ta aras piru numaan anda ra.Long-ago that (near hearer) rice-paddy at Buri-palm, it was-covered with aras-grass, but now, there is no more (of it) Yang gamitën yamën ang pagtagbas yang aras ya ra yang karit.What we (excl) use to cut-down the aras grass is the curved-instrument.syndaat
araw11to-fetch burning firewoodyang gustu nang ianing mangkël tung dumang balay ta apuy,ang ibig niyang sabihin kumuha sa ibang bahay ng isang gatong na may apoy.Mangarawa ta apuy duun tung mga aruman ta.Kumuha ka ng apoy duon sa mga kasama natin.Pangaraw ta apuy yang mula.Kumuha ng isang gatong na may apoy ang bata.
araw2command word for karabaw to stop.sasang bitala ang panangërën yang karabaw kung patadëngënisang salita na pinakikinggan ng kalabaw para pahintuin.Araw, yang karabaw ang naa bëndël ang patadëngën.huu!, and kalabaw na ito matigas ang ulo na pahintuin.Makaling manangëd kung araw̓ën yang karabaw ang naa.Madaling makinig kapag inuhuu ang kalabaw na ito.
arayone tasksang klasing ubra tung paray ang magbinikën kaministiran yag pilikay para indi malagbatan,isang klasi ng trabaho sa palay na ginagawang binhi, kailangan iyan pliin nang hindi mahaluan.Yang binik ta arayën mu para piyur ang kamurus.As-for our (incl) seed, separate (the different varieties of rice seed) so that it wiil be purely kamurus.Inaray nang pinilik tung mga aruman na.Ihiniwalay niyang pinili sa mga kasama niya.synpilikpinigbëlag2antlakët-lakët2lakay
arku1a bamboo house part designed to hold the ends of nipa shingles to protect them from the wind.atia sasang kasangkapan ta balay ang yay banggaan yang katëp ang nag̓ilëblëbYan ay isang gamit sa bahay na pantakip sa nipa na ibinububong. Kawayan yay binuat ang arku yang balay ang panuksukan yang katëp [nag̓ilëblëb] RA ?.Kawayan ang ginagawang pantakp sa bahay na sinusuutan ng dulo ng nipa.Asan tung arku isinaatu yang sakbat.Diyan sa takip ng dulo ng nipa isinusuksok ang kutsilyo.2archYa pa ag̠aring ubraën yang mga arku?How are arches made?bamboo arches representing boundaries for weddings
arukabdomen expands from gasyang tian yay pag̓aruk ay napangan ta kuntra,ang tiyan ang lumalaki kasi nakakain ng bawal.Ya rag pag̓aruk yang tiyan ta ang pagpangan yang mga ilaw ang pamangan.In eating raw food, our (incl) stomach expands (with gas).Pag̓aruk pa yang bayawak ang pag̓apalu yang mga mamulaThe chicken-lizard's (bayawak) abdomen is still expanding as it is being-struck by the children.synlëyablungkab
arus*almost allarusun tung lëbat yang mamula,halos-lahat ng bigat ng mga bata.Ag̓arusun ta bakta yang baw̓uy yang kamuti.The pig almost ate all of the kamuti.Manlambunga muya arusuna ta këg̓ët yang namu tung talun.You (sg) should wear a shirt, muya you (sg) could almost be overwhelmed by the mosquitoes in the forest.Ag̓arusunaw tung mga mamaëpët ang durug kalëlëbat yang mga bitala nira tung yëën. Halos-lahat ng mga matatanda ay napakabibigat ng mga salita nila sa akin.Arus pa ilëm ang indiyaw ra magpaita tung numyu. natëtënged tung ëyaku. Mag̓agwantaw ra ilëm.Halos na lang na hindi na din ako magpakita sa inyo kasi sa hiya ko. Titiisin ko na lang.{Alos hindi na ako magpakita sa inyo/ If we compare the 2 translations of the Tgb into Tagalog, in your opinion, which would would be a closer equivalantNag̓aarusun da yang mga sundalu yang iniral ta pakiggira tung mga kalaban nira.The soldiers of the general feel-overmatched in warring against their enemies.Tung gira duun tung Marawi, naglalabanan yang mga sundalu yang gubirnu may yang mga murus. Inarus da yang mga murus alus nasupukDuring the war there (far-from both spkr and hearer) in Marawi, The government soldiers and the Muslim soldiers were-fighting-against-each-other. The Muslims were almost wiped out.syntigbaksamadsirtadutdut
asakto sharpen a dull toolhasain
asalto roast fish or thin meat on a bamboo stick over a firesang kalasing paglutuk ta ian yag asalay ang ipadarang tung kinit yang apuy ang asta malangu,isang klase ng pagluto ng isda na iniihaw na isasalang sa init ng apoy hanggang matuyo.Asalën mu yang iyan ang tayukun tung biklak ang ipatapa tung apuy.Roast the fish by [tayukun tung biklak, RA iyaksyun mu ra kanay.Yang ian ang atiang inasal yay sëraënu. Ang isdang iyan na inihaw ang ulamin ko.syntapa
asanthere (near hearer)sasang bitalang pagpaintindi ang yang sasang bag̓ay ang pag̓asagyap ta naita ra,isang salita na nagsasabi na ang isang gamit na hinahanap natin ay nakita na.Asan da ka tanira tung balay nira.There (near hearer) they are in their house already.Asan da naitaw yang pag̓asagyap mu.There (near hearer) is-where I saw what you are-looking-for.synatiya*antay raay pa
asawinferiorBëlag matinlung ubra, mantinir anday bakëd na, bilang kinali-kali ilëm,Hindi magandang trabaho, pansamantala lang, hindi matibay, kung baga minadali lang.Yang balay-w̓alay yang pamangayëg tung Borac purus asaw-asaw ilëm ang ubra.The shanties of those harvesting-rice at Borac, (they) are just temporary in nature.Inasaw-asaw na ra ilëm ang ubra ay indi ka ilëm buay yang tinir nira taaHe just did it in a temporary-way because their staying here would not be for very long.synulw̓ayantkëën2asintadu
askëknowatia yay tau pagpaskë kung mamlës yang barutu, ubin indiaw maskë tung bitala mi,Iyan ang tao nagpapaalam kapag manghihiram ng bangka, o kaya hindi ako marunong sa salita ninyo.Magpaskëita bakluita ra manasa ta katëp.Let us (incl) announce-ourselves before we cut-the-leaves of the nipa-palm.Indiyaw ang pisan maskë tung bitala mi.I for-sure do not know your (pl) language.Atiya yay taung pagpaskë kung mamlës yang barutu, ubin indiaw maskë tung bitala miThat-one (near hearer) he is a person who introduces-himself if he borrows a dugout-canoe.synmalayintindi
askë*1to know, to know how to do s.t.sasang tau ang biasa tung tanan ang mga pag̓urubraën.isang tao na bihasa sa lahat ng mga gawain.Yang mulang atiya talagang ag̓askë tung sarisari pag̓ubraën.As-for that (already mentioned) child, he really does know how to do a variety of (things).Yang naskëanu tung balita yang aruman ta, andamal pa yang impisa yang siminar.What I knew from the news (shared) by our (incl) companion (is that) the beginning of the seminar will still be tomorrow (and not some other time.)synsaulusalaidbiyasatultulsunadutalastasantlipat
askë*2know how to do somethingsasang bitalang paktël tung isip ta tau ang para indi magluw̓ay, purisu prusigiran na kaman tia para matultulan na yang ubra na,isang salitang nagpapalakas sa isip ng tao para hindi manghina, kaya pagsisikapan niya talaga iyan nang matutunan niya ang gagawin niya.Indi mu ra ëldan yang ana mu tung tëëb, askë na ra yang tanan ang bag̓ay tung pagsëlëm.Don't fear for your child in the ocean, he already knows everything about diving.;Sigi askë mu tia, malpës ilëm.Go-ahead, you (sg) know-how-to-do-it, it is quite easy.syntultul
aski*take the wrong pathnaligaw, nawala, naiba ng daanYang tukaw, durung mga kandidatu ang kuminaw̓ut tung BD. Numaan mansisablay tung Cabuggao. Tung pagpanaw nira, indi nangausuy tung tamang dalan, kung indi duun da nangaski ra tung suba. Nuong una, maraming mga kandidato ang dumating sa Banwang Daan. Ngayon naglakad paakyat sa Cabugao. Sa paglalakad nila, hindi nasundan ang tamang daan kundi duon na naligaw sa may sapa.Naski ra yang kërësën.Yang discussion took another path (another topic)
asëlundercooked ricePagbuat ang bëlag ustung pagkalutuk basël,Nagluto na hindi masyado ang pagkaluto, hilaw.Asël ilëm ang nalutuk yang anën ta ay anday pagkal.Our (incl) rice (cooked) was just undercooked because there was no????Asël ang magrabung yang grupu ta.Our (incl) group is slow to-becomeantlutuk
Tagbanwa Calamian Dictionary © 2020 SIL International®
