Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

m


madëgdëgthe custom of a person whose love for his spouse and for his children is lackingug̓ali ta tau ang kulang yang gëgma na tung kasawa na may tung mga ana na,Sayud ang sistima ta tau tiya madëgdëg tung baw̓ay.May asan kang tau ang bëlag̓an ka madëgdëg.synpigsamaparasmaisëgmadëgdëëgantmaayënamumu2nëëman2
magastusexpensivemadasig ang mamangan ta gaas yang pitrumak ang bugsuk,Tama ra tiang karamal yang amëk ang atia magastus ta gaas.Durug gastus yang kapi indi mapatpat.
mainggitPROBLEM: difference between iw̱eg and inggit.may sistima ka tau ang maning tia,Yang tau pag mainggit ngani maiw̓ëg ay yang gustu na tanya ilëm ay magkaayënan.Mainggit yang aruman ta, pakigsuay ang pirmi yang nag̓adilëm na.syniw̓ëg1bangismairilmadëëlmaisëg
maiyanënadj.Place where there is plenty of fish
malabyatweak, slow-movingklasi ta tau ang bëlag biasa tung ubra purisu bistu tung ulag na ang durug luw̓ay ang kumalyëk yang tinanguni na, maskin tung pangita talagang luspug,Malabyat yang tinanguni mu tung ubra.When it comes to work, your body is weak.Malabyat ang matapus yang ubra ta ay bëlag pariyu-pariyu yang ubra ta ay may madasig ig may tamaran.Our (incl) work will take a long time to complete because the way in which we do it is not the same because there-are people who work fast and (there-are people) who are lazy.synluspugpulug̓umaluw̓ayantmantas
maladmadv.to get one's bearings after waking upBaklung napuaw yang sasang tau, ya rag kalang-kalangay. Bilang yag pagmalamad, baklu ilëm ngaskëay na kung unu pa.(When) a person has just woken-up, he xxxxxx. That is he is getting his bearings before he can know what is going on.
malagana1adjto-lose-one's-motivationnaplëkan da ta kursunada na ëkël tung nabuay ra ta pag̓ëlat,Malagana ra yang isipu ang mag̓angay duun tung mga aruman ta, muya malawiiyanitang mulik, apun da pa man. {da pa man} =?I have no motivation (lit, my mind has already low motivation) to go there (far) to our (incl) companions; we (incl) might be benighted in returning home, indeed it's already afternoon.Pagmalaganaw rang magpadayun muya anda ra asan.I'm already losing my motivation to proceed, they might no longer be there.synsulitbëtëng2duwa-duwamalasëbasantdunurtëdëk2disididubilug 1bug̓us
malagana2to-lose-interest-insasang tau ang binuatan ta malain tung isip na ang ya ra kay nag̓atig̓aman na,Nagmalagana ra yang isipu tung magkasawang atiya.I have already lost-interest in that (near hearer) married-couple.Namalaganang mamangan yang baw̓uy ang naa.This (near speaker) lost-interest in eating.malagana: Yang taung atiya pirmi pa rin ang pamasyar tung kamalay na. Numaan malagana rang mamasyar ay nagduma ra yang isip yang kamalay na.As-for that (near hearer) person, he always used to-stroll over to his neighbor. Now he has already lost-interest in doing so (taking-a-stroll) because his neighbor's mind has-changed (lit., become-different) (towards him.synmalasayanttigbak
malagkëtadj, n one-kind-of-hulled-rice (from unhulled-rice-to-be-cooked as the-confection (called) suman.Sang klasi ta bëyëd ta paray ang maglutukun ang suman.Manlëw̓ëkamu ta paray ang malagkët, magsumanita.(You (pl) pound the (unhulled) glutinous-rice, let us (incl) make-the-confection (called) suman.Yang bëyëd ang naa malagkët ang buatën.This (husked) rice is glutinous (and) is-to-be-cooked.
malagwayadj.very long
malanubuadj.fast-growingMalanubu ra yang luakung balaling.My cassava plant is already fast-growing.Yang mulang atiya, durug kalanubung dumakul ay pirming lumpiyu yang tinangunu na maskin mga aw̓ël na, pirming lumpiyu.As-for that (near hearer) child his growing-up is very fast because his body is always clean even his cothing is always clean.can be applied to both plants and people where amlu can only be applied to people.
malangbuadj.steady growth
malignusn.evil spirit living in the forest who specializes in changing people's thinking for the worseatia dimunyu tung talun ang indi nag̓aita ta tau, yang isip yang tau yay magranggaën na ang magliw̓ërëngën.Yang mulang atiya indi mi pagpasakatën tung talun, makaling taw̓anën yang malignus tung bug̓ang.Do not let that child wander around in the forest, he will quickly be taken off by an evil spirit to a cave.Malignus da yang isip na, napaugpu ra tung malignus.His mind has become distorted (because) he allowed himself to be with an evil spirit.synsintasyunmawanwa2
malingëtadjweedyMalingët da yang isip ta ay durung ubra ang indi pagkaratapus.Our (incl) minds are already cluttered-up because there-is much work which is not being-finished.Tagbasan mi yang kaluwakan duru rang lingët na.Clear the area covered with plants, there-are many weeds in it.Kapariu tung dalan ubin kaluakan ang anda ray liw̓ay na, pati tung painuinu ta ya ka may nag̓ainabu kang durug gamu,Similar to a trail of planted-area with there being no clearing (it), also with-regard to our (incl) thoughts it's the same, there-are-things-that-happen which are very upsetting.antlimpiu
mana-mana1v.stand alone or aparttau, ubin ayu ang yag këkdëng tung panagpanag̓an ang pagpaduyug-duyug ang anday karumanan na,Ayw̓a yang ayung atia asan pa pagmana-mana, ang sambilug da ka ilëm?Why is that tree still standing there alone, it being just one only? It ought to be just cut down and removed. It's only cluttering up the place.Yang Dios atii kanay sambilug ang yag mana-mana.At that time God was the only one who was there.synkubriantnayang-nayangkëkdëng
manangëdv.believe that something is true
manig̓iann.fishermanmangingisda
maniwangadjthinmay asan kang natural na kang lag̓ing maninit ta tinanguni, ubin liit tung disprinsia purisu napalaw̓ët ta ustu,Nagniwang yang mulang naa ang kininit.This (near spkr) child who suffered from a fever became thin.Maniwang pa yang punting atiya, sigi rang kurti.That (near hrr) banana-plant is still thin, go-ahead now and cut-it-down.Refers only to people, animals,and plantssynmaninitbalasikwanën 1matagpisantpusug
manluw̓aw1midyu bëlag masyadung akupadu tung ubra kaministiran ta ka ang mag bakasyun tung mga putul,Manluw̓awaw ka tii tung mga putul ta.Luw̓aw̓ën ta ka yang mga aruman ta.Let us (incl) also visit our (incl) companions.manluw̓aw: ā̀g̓aaning yang maëpët mangayaw kanay tung mga anaw ang manluw̓aw ang mamisita, ay nabuway ra ang indiyami ra pag̓irita, purisu pungawënaw ra ta duru tung nira. Ilyag nang iyang mamisita ka ilëm duun piru indi ka magpabuway.synmanlungaw2easy-to-understandluw̓aw: Yang maëpët ang atiya, kung pabitalaën mu luw̓aw ang pisan yang nag̓ianing na ang nag̓amarësmësan ang pisan ta mga tauAs-for that (near hearer) old-person, when you let him talk, what he says is shallow which can easily be-understo
manu-manuto-work-alonesasang tau ang yang tanan ang mga ubra na munsun na anday dumang katawang na, liag ianing panulu-sulu malbat man malakan pag̓aguanta,Sambilug ilëm ang pagmanu-manu yang taung atiya tung ubra na.That (near hearer) is just one-person working alone on his work.Kayaw ang manu-manuwën ang saknën taang san saku, maskin anday magduul.{Pagsarig tung këtël na}I am able to-carry-on-my-shoulder this one sack here by myself even-if there-is-no-one to-push-it-up (on my shoulder).synsulubugtung2 1paisanupasinawanantarumanugpu
mangaluk1viscera-suckersigun tung binuatan na ang nangasawa ta may kampiran tung anya purisu maning da tia yang pangguuy tung anya,Mangaluk ang pisan yang mulang atia, maskin pinsan na magbaktaën na.That (near hearer) child is a real witch, even his cousin, he eats him/her.Anday kuinta nang pagkamula mangaluk.synpanyasigbing1
mangaluk2n.witch who sucks out the viscera from another person, resulting in his death. [ from aluk ]Yang tau ang atia mangaluk da unu, ay pagbakta ta karni maskin ilaw ang yag dug̓u-rug̓u.That (near addressee,) person is said to be a viscera sucker because he gorges-himself on meat even if its raw (and dripping-blood.Yang paglarung atia inaluk unu ta mangaluk ang dinuuk tung pilwang purisu napatay ra.That (person of whom I-am-speaking) was reportedly sucked by a viscera sucker by-means-of reaching through a hole-in-the-floor (with his elongated tube-shaped-tongue), so (he) died.synsigbing1A përson who is bëcoming a viscëra-suckër according to thë storiës thë old pëoplë tëll, thë sourcë of it is by (his/hër) ëating raw food which has not bëën-cookëd, likë mëat which still has blood in it or uncookëd fish, it is choppëd-up into small piëcës, mixing in somëthing that is sour plus vinëgar, that is what is-ëatën-raw as-a-complëmënt-of thë ricë.mang-aluk
mapëslëg adj1over-activeYang mulang atiya durug peslëg yang kalima na. Basin bëlag kasangkapana, ëklana ra ilëm.As-for that (near hearer) child has a very over-active hand. Even-if it is not his tool, he will just get it.Bantayan mi ta mupya yang ari mi, durug pëslëg, muya mabugsu, matag̓amamu tung kalimaw ang maulikaw.Watch-over your (pl) younger-sibling well, he is very over-active, he might-fall, you (pl) may-be-able-to-feel-the-power of my hand when I can-return home. (Implies that the older children to whom she is speaking will stay home with their younger sibling)2to-feel-the-power-ofBantayan mi ta mupya yang ari mi, durug pëslëg, muya mabugsu, matag̓amamu tung kalimaw ang maulikaw.Watch-over your (pl) younger-sibling well, he is very active, he might-fall, you (pl) may-be-able-to-feel-the-power of my hand when I can-return home.
mapigsikenergeticsang klasi ta pangulag-ulag ta tau ang yang gustu na tung kayënan ang pirmi,Mapigsik yang tinanguni yang tau ang atiya.Tung timpu ta numaan ang maliwag da yang pangita kaministiran mapigsik yang tinanguni ta.antpulug̓umaluw̓aytamad
mapudyawadjpastel ?mapusyaw