Matsigenka-Castellano Dictionary


a
ch
e
g
i
j
k
ky
m
n
ñ
o
p
s
sh
t
ts
ty
v
y

a


antsutsaitakero V. tsutsaitagantsi.
antyavígari adj.sust. ayahuasquero, chamán verdadero. ◊ Se usaba este término antiguamente para referirse a los chamanes muy poderosos.
ao ao ao onom. voz del ave atatao. V. ároni.
aokagantsi vt. {yaokakero} preparar achiote aokari. Narori teratyo nompirinivagetumatae kogapage naokavagetaera potsoti nompotsovagetaempara, omirinkatyo nantavagetake. Impo chapi noatuti pinatoku noneakitirora ario noneakero aokavagetakera ovashi nonevitakero ompakenara kameti nashintaempara naro. Nunca tengo tiempo libre para preparar mi pasta de achiote para pintarme sino que todos los días trabajo. El otro día fui a visitar a mi cuñada y la encontré preparando su pasta de achiote, por consiguiente le pedí que me diera para tener yo también mi achiote.
aókari adj.sust. preparado/a en forma de pasta (achiote). ◊ Mayormente son las mujeres las que lo preparan; se lo usa para pintarse, pintar la cushma, etc.
apa m. am. mi padre, mi papá. bm. mi tío (hermano del padre). • También voc. Las otras personas son: piri tu...; iriri su ...de él; iri su...de ella; avirine BU, viriegine AU nuestro(s) (incl.)....
apamankagiteakero V. pamankagiteagantsi.
apamankakero V. pamankagantsi.
apameraaka V. pameraagantsi.
apápani f. esp. de sapo. ◊ También se refieren a esta especie con el término pororonti por su canto pororororo. Para comerlo, primeramente se bota la cabeza y todo el cuero por ser venenoso; se le prepara en patarashca.
aparaataka V. paraatagantsi.
aparataka V. paratagantsi.
apáshiro páshiro f. esp. de camaleón. [‣ Es más grande que la iguana kempanaro; es de color muy verde, tiene espinas y sube bien alto en los árboles.]
apataaka V. pataagantsi.
apatinkoakaro V. patinkoagantsi.
apatsantsaakari V. patsantsaagantsi.
apavatsaaenkataka V. pavatsaenkatagantsi.
apavatsaaka V. pavatsaagantsi.
apavatsaashinketaka V. pavatsaashinketagantsi.
apavatsaenkataka V. pavatsaenkatagantsi.
apevokiaka V. pevokiagantsi.
apiananekítene V. irapiananekítene.
apiátene inan.pos. la otra quebrada. V. apítene, óani.
apikarakítene inan.pos. el otro pedazo; la otra mitad (p.ej. de un tronco o del telar después de haber sido cortado por el medio). V. apítene, okaraki.
apinakítene inan.pos. el otro espacio (p.ej. dentro de un hueco, un frasco, una botella, un cuarto, una cueva). Noshinto, atsi makena apinakitene nogovite. Hija, a ver, tráeme mi otra olla. V. apítene, onaki.