Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


talayblossomyay sasang durug tinlung tëlëngan tung mga ugbayan yang mga talay yang mga sampaga,Puirtig banlu yang talay yang sampag̓a.Pamagdapu yang mga kalibangbang tung talay yang mga bulaklak.
talëkn va woman and a man are-matched-up to-dance. Besides that it is done formally with the man being far from the woman, the only thing seen is (their) artfulness.yang talëk tung yamën baw̓ay may lalii yay pag̓atuuwan ang magtalëk, dispuis purmal alawid yang lalii tung baw̓ay arti ilëm ay maita.Durug tinlung tumalëk yang taung atiya.That (aforementioned) person is very good in dancing.Ipalw̓a ta rang papagtalëkën yang magbinalay.Let us (incl) bring-out the engaged-couple (and) let them dance.
talibv.grasp with clawsyay ubra yang lamlam ang atiang sikdët yang mga manung piak yay usam nang baktaën,Nag̓alw̓us da yang mga piak ang gëg̓ësyë ta pag̓atalib yang sikdët.The small baby-chicks are-being-consumed from being grasped by the hawk(s).Yang kanug nanalib da ta ian ang kambaw̓alu.The eagle grasped the kambaalu-fish with its claws.
taligtrustsistima ta tau ang anday ëlëd mung paëklan,Talig̓u yang tau ang atiang paëklan, indi magdaya.Kaministiran bilug yang mga isip tang magtalig tung Ampuan ta.antduwa-duwamalagana2
talnato-initiate a conversation ??sasang pagsapët tung tau para indiita aningën nang palandaw̓ën,Ag̓aëyakaw ang pagtalna tung tau ang atia indi pa mag̓ailalaw.I am-ashamed to initiate-a-conversation with that (near hearer) whom I do not know.Makakaëyak ang talnaën yang aruman tang atiya inding pisan manapët.To-initiate-a-conversation with that (near hearer) companion of ours (incl) produces a feeling-of-shame (within us) (because he/she will not pay any attention to us.May pagtalna tung sasang ungkuyu ang mag̓aning, "Ungkuy, durug tinlu yang manu mung atiya, matinlung ibulang. Kung puidi mung ipakdul tung yëën.There is someone initiating a conversation with one of my friends, "Friend, that (near hearer) cock of yours is very nice, it's good for cock-fighting, if it's possible for you to give it to me.synbugnu1
taluk' hide 'sasang buat ang lain, purisu pag̓italuk na,Yuu indiaw pagtaluk tung mga putulu, yang prublimaaw nag̓iprangkaaw.Italuk mu yang gëëd ni tatay mu muya gamitën si yang mga mamula.
talunforest, jungleyay sasang pangguuy tung mga kayuw̓an ang indi pa nag̓akuma;gubatMalapad pa ka yang katalunan ang indi pa ka magsakpën ta kuma.Bawal tung riglamintu yang gubirnu yang talun ang sirukun.
talup1n.vganta measureTalupan mu rang lagi ta tulung gantang.Right away measure out (for them) three gantas.Talupun mu yang bëyëd ang atia kung pira pa ay naëpëd.Use the ganta measure (to remove) that (near hearer) rice (unhusked) (from the sack) to find out how many gantas are left.2Liag ianing pakdulan mung sëkëw̓an ta mapangan nira ay anda ra unu ay bëyëd na.
talusv.to-complete-an-actionIndi natalusan nira yang planu nira, namagbukli ilëm.They were not able to-complete their plan, they just lied (to us).Indi ra talusanu yang tininggaw ang aw̓ël, durug abwat yang prisiyu na.I will not follow-through (on buying) the clothing whose price I had checked, its price was very high.synkumplitu
tamadlazyya ray pag̓intindi ta tau tung tau ang anday ubra na,Katamad yang mulang naang tuw̓ulun.Siguru yamu ray nagpatamad tung yëën ang magpanaw rin.antmadasig
tambasomething beginning to emergenalput da yang isi yang mula,Ya rag tatamba yang isi yang mulang gësyë tung lasi na.The teeth of a little-child are now coming-up through its gums.Ya rag tatamba yang kulu yang iraw tung anas na.The head of the snake snake is now emerging from its hole.Sasang linwak ang baklug tatamba tung ulit yang tanëk yang tubu na.Something planted newly sending-up a shoot through the surface of the soil.synluputluwa1
tambin vto be side by sideYamig pagtarambi ta kuma [na] yang mga aruman ta.We (excl) are-positioned-side-by-side in (our) swiddens together-with our (incl) companions.Tarambiyën mi ra ilëm tiyang mga amëk mi, para malapad yang ladlad mi.Just lay those (near hearer) sleeping-mats of yours (pl) side by side so that (the) place of laying them down will-be wide.syntërëpadirigkit
tambubamboo-shootsbaklung sibil ta kawayan, ubin punti may bagtu,Yang tambu yang kawayan ni Pandak tinambu ra nira.The bamboo-shoots of Pandak, were-taken by them.Piru mas matinlung gataan yang tambu yang baitu.But it's better to cook-with-gata the shoots of baitusyntubuuruktarbus
tampibe-struck-with-a-sicknesspagpaaplay-aplay ra yang kamyan;Pagsampi-sampi ra yang kamyan ta malaka.Midyu makaliaw ang tampiën ta malaria, ay kada apun maglamig-lamig̓anaw.It seems that I will soonsyndalpëtkaw̓utunsayëpampayangyabanttag̓am 1.1sunda1 1
tampun vsudden stormya ray sistima ta abag̓at kung kaisan kung kumuran ngani ta magnëk pakëlag-këlag ya ra tia kumuran tudung lag̓i ig kanunut ta këtël ang magtabukan piru indi ka ilëm buay magpuas kang lag̓i bëlag ngënngën,Tinampuanami tung talung dakulu namunduami ra ilëm.We (excl) were hit by a quick-storm. We (excl) just anchored.Nagtukawaw ra, mag̓ëlëraw ang tampuan.I went ahead (of you). I was afraid of being hit by a quick-storm.
tanakv.to cover an areaTanak ta luka-luka yang tinanguni yang mulang nakaa.The body of this (near-actor,but out of sight) child is covered with open wounds.Tanakën mung luwakan ta kasuy yang tanëk ang atiyang pinagliwayanu ang para magdakël yang burak na.
Plant that (near hearer) ground which I have cleared with cashew-nut-trees so that its fruit may increase.
tanak: Pariyu tung pëse-pësa yang tinanguni yang mula, tanakLike chicken-pox on the body of the child, it's completely covered.Yang bulung tung pësa-pësa maning taa. Yang mga luluy kikiyawën ang kilëmën pagkatapus ipabtang da tung mangkuk. Pagkatapus yang kanus yang salëng ya ray isawaw tung luluy ang tinëmëk. Laktan da ka ta kamudla baklu ipaigmay ra tung mula. The treatment/medicine for chicken pox is like this. Worms are burned and charred then they are put into a bowl. Then the soot of the burnt sap-of-the-salëng tree that is what is what is-used-to-moisturize the crushed worms. It is mixed with oregano-leaf before it is given to the child to drink.
antmalaagMedicine for chicken-pox (pësa-pësa), they gather lug̓ay worms then burn them, burn some salëng sap so that the black-smoke of it is mixed with a little water in a dish mix with kamudla then given to the patient to drink. once should be adequate.
tandan.markersasang bag̓ay ang may marka ra ta aran ta tau pagpailala ang may anya ra.tandaNaa tandaw, markanu yang aranu para indi mi ra malamangan ang mautuk yang kapayas ang naa.This (near spkr) is my mark, I will mark my name (on it) in order that you (pl) may not mistakenly pick this (near spkr) papaya.Natkaw̓anaw ra ta tau, tanda ra pala ta duma yang ayung naa.I have-been-preceded by someone, surprisingly this (near spkr) tree has a mark made by another person.t<V1l>anda-antalandaann.markerYang mga mamaëpët maskëng magtëlëng yang mga talandaan tung langit ubin tung tëëb, katulad tung kandalunga ang yag pagbusingat u pagbuskay tung tëëb maninga tia këtël ang may nunut nang kuran,As-for the-older-people, they know how to-interpret the features of the heaven or the sea like the
tandëto agree to do somethingsasang imbitasiun ta sasang putul maliw̓ag ka kung indiita ra ka pauyunan,Yang aruman tang inimbitaru nagtandë ka rin piru kung ay ra kaya tii?Our (incl) companion whom I invited sort of agreed but where could that-one (at a distance) be?Tama ra, nagtandë ra yang mula indi na ra unu umanan yang kapilyu na, tëlëngan ta.Its okay now, the child already agreed saying that he would never repeat his naughtiness, let's (wait and) see.
tanduv.for one's head to-be-bumpedyay sasang nag̓abir tung tau kung indi nabantay;Yang mula ya ra nga tandu ang pinaklag̓an yang aruman na.As-for-the-child, when he/she was-startled by his/her companion, she/he bumped his head. Yuu ra ngatandu ang nakëg̓ët yang katiti yang bukuu.When I was stung by the wasp (katiti) on my back, I (emphatic) hit my head (on something).synbaktultingku
tanëk' ground , earth 'yay sasang matinlung magpakëën yang tau ang magluwak tung tanëk para indi masuw̓uk,lupaLunsan ang tanëk yang banwang naa, matinlung kumaën.This place has good soil, good for making a swidden.Surubliën yamën tung ni tatay yang tanëk ang naa.This (near spkr) land is our (excl) inheritance from (our) father.
tanëd1to-work-alone on one's swiddensam bilug ang pag̓ubra tung kuma;Anda pay gastus purisu yuu ra kanay agpagtanëd.There-is not any yet have wherewithal-to-pay-others, so I will work-alone-on-it for-awhile.Tanëran mi ra kanay yang kuma ta.Please keep-on-cutting-down-trees by-yourselves in our (incl) swidden.antpakumaanpalidyan
tanëd2n.cluster of coconuts linked-togetheryay matinlung klasi ta pamurak ta niuy,Durug tanëd yang burak yang niyuy ang atiya.There are many clusters of fruit on that (near hearer) coconut tree.Bëlag matanëd yang niuy ang naa ang mamurak.This coconut tree will not produce much fruit because it does not have any clusters.synbulidpuyutpungpungtugdun1antmalaag
tanëd3n.to-work-alonesang klasi ta pag̓urubraën ang indi pag̓ëlat ta aruman na, magbugtungun na ra ilëm yang ubra na,Tanëranu ra kanay ilëm yang kumaw ay anda pa kay mapapanu tung mga tau ang mamag̓ubra.I will just work-alone on my swidden, because I do not yet have anything which I can (use) to feed the people who will work.Malapad da ka yang kumaw ang tinanëranu.My swidden which I alone worked-on is also wide. (Maybe he is boasting.)synbugtung2 1antpasulug
tanëltunnel for mining mangganeselubut ang pinagmangganisan,Duru rag dalëm yang tanël yang mangganis tung Borac.The tunnel for manganese in Borac is very deep.Kadaralëm ang tanël ang pinagpamangganisan yang mga Apunis.How deep are the tunnels which the Japanese mined-for manganese.synbug̓anglubut 2
tanëmto-plant-ricesang klasing panuldukan ta maëpët ang kaministiran yang bitala maning pa tung yag̓ilwakay ta isip ta, katulad ka tung pagluwak ta mga similya,Pamagtanëm yang mga binik ta paray tung taranëman yang putul ta.They are-working-as-a-group planting the rice seeds in the rice-paddy of our (incl) siblingPamagtaraw̓ang ta tanëm purisu indi buay matapus yang ubra.They are-helping-each-other to-plant (rice) so it will not be long when the work can-be-finishedsyntëdëk2