Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tansu1become detachedKatulad tung pagbila indi naëklan yang ian ang naniwak ay napuklut da tung bila.Natansu ra yang iyan tung bila ay bëlag asintadu yang pagkasabit.The fish was-detached from the fishhook because its being-hooked-into-the-fish was not firm.Natansu ra yang gëëd tung kuluwan na.The bolo-knife became detached from its handle.tansu: Ag̓aaningaw tung mga anaw, indiyamu ra maggamit yang gëëru ay pagtansu ra tung kuluwan na ang pagpuklut.I told my children, do not use my bolo because its handle is already becoming-loose and becoming-detached.synpuklutantmabakëd 2asintadu
tansu2become-detachedsasang bag̓ay ang nakuat da tung kulwan na, katulad tung isi yang bangkaw may gëëd,Natansu ra yang kulwan yang gëëru.The handle of my bolo became-detached already.Tansuw̓ën mu yang kalburadur yang makina ang limpiuw̓an, para indi magbara-w̓ara yang andar na.Detach the carburator of the engine (and) clean (it) so that its running will not be-interrupted.
tansu3n.brasslanduk ang tansu: Naang tansu ang gamitën tung ihi yang makina, matinlu rin ay indi kalatën. Ug̓aring yang prublima kung maplan da yang mutur, makaling mapiluk.This (near speaker) brass which is used for the drive shaft (connected to) the engine, it would otherwise be good because it does not rust. However the problem is when the motorized boat is already grounded, it (the drive shaft) will quickly become bent.
tantu11as-long-asyang gustu na magdiktamu yang matuud, ang anday buklian,Tantung taanaw pa, mag̓arala yang ugtulunu.As-long-as I am still here, learn my folktales.Tantung anda pay gamitën tang mag̓ubra, magpaënay-ënayita ra kanay.As-long-as there is nothing for us (incl) to use in working, let us rest for a while.tantu: Alimbawa pagpista yang sasang mulang nasalak, numaan binista yang sasang mëpët. Piru yang nag̓ituw̓al na pulis bukli. Purisu inaning yang mëpët ang "Magtantuwa kung yawa ang matuud ang nanakaw."For example a certain young-person who had sinned was-participating in a religious-meeting. Then he was questionede by a certain old-person. But his answers were all lies. So the old-man said to him, "You tell the truth if it's true that you stole (something).synmagprangkamintras2for as long asTung tantung kabuay ra, anday katapusan yang ubra.For a very-long-time now, there-has-been no cessation of the work.
tantu2v.to-tell-the-truthyang gustu na magdiktamu yang matuud, ang anday buklian,Magtantuamu kung magnunutamu; kung indi, mabutwanamu ra ilëm taa.Speak up if you (pl) will-be-going-with (us); if you are not going, you can just remain here.Nagtantu ra yang mulang sam bilug, ang indi na ra unu umanan ang dëëg-dëëg̓an yang ari na.One of the kids spoke the truth, saying that he would never again take-sibling a hard time.syndiktaugtul
tanusadj.straightsasang ayu ang anday likëg-likëg nang pisan,tuwidTanus ang pisan yang nalang naa.This (near spkr) nara-tree is perfectly straight.Durug pisan agkatatanus yang mga ayung naa.These (near spkr) are absolutely straight.tanus: Yang ayung naang talutu, durug katanus ang anday mga sanga-sanga na tung aranëk, pulus tung abwat pagkatapus indi mapakakinaw̓angan ay durug katupuk. As-for this talutu tree, it's very straightsyntadlëngtuklidantlikëg-likëg̓an
tapalto-apply-fiber-to an ailment, e.g., a boil.mga ulit ta ayu ang yay kayasën ang iputus tung këlad ta punti pagkatapus ipakinit tung apuy ay yay itapal tung panlimbag̓a, ubin tung panaw, tung sëlbë,Ti nanay mu mangkël kanay ta tapal, tapalanu rin yang tuurung naang panlimbag̓a. (function of kanay)Your mother will get the poultice I would like to apply it to this (near speaker) knee of mine which is-swelling.Tapalan mu tiyang bësëg mu ta bulaklak yang gumamila para lëmpak da.Topically-apply the hibiscus flower on that (near hearer) boil of yours so that it will open-up.Mga ulit ta ayu ang yay kayasën ang iputus tung këlad ta punti pagkatapus ipakinit tung apuy ay yay itapal tung panlimbag̓a, ubin tung panaw, tung sëlbë,Bark of a tree which is-shaved-off and wrapped in a banana leaf, then it-is-heated in the fire because that is what-is-applied to a swelling or tung an-area-affected-by- panaw, or to a jammed joint.
tapascut-down the stalk of a plant, e.g., corn, sugarcanepamanapas da unu ta mais,Tapasën da pala yang mais mi.Surprisingly your (pl) corn will-be-cut-downPagpatapas yang tuw̓u na, ay magkalamay.He is having his sugar cane cut-down because he is going to make block-sugartapsën ta yang mais baklu lapikay yang pusukLet's cut down the cornstalks before we break off the ears of corn.synpaspas5kurtipukis
tapayto-petmaklas purisu nag̓apaalam;Tapayën mu yang kiru ta para mangalam.Pet our (incl) dog so that itTapay-tapayën mu yang kirung atia para indi mangëg̓ët.synapay-apay1
tapëlpurplemalag̓ëm-lag̓ëm yang kulay na;lilaTapël yang pangguuy tung kuwing atia, ay malag̓ëm-lag̓ëm yang kulay na.Purple is what (we, incl) call that ubi-root, because it's color is somewhat black.Nag̓ilakët tung mga tinapay yang kuwi ang atiang tapël.That (near hearer) ube-root is-mixed with bread (pl).
tapikadj, vflat, flattenbatung tapik, ubin natapik na yang suntuk,Pagpakaldaw ta kurut tung batung tapik.He/she is-sunning the kurut-root on the flat rock.May duruwa nga tauan ang magsuntukan. Yang binwat yang sam bilug tinapik na yang kalima na tung palda yang sambilug. Purisu indi ra nadayun ang nanuntuk ay binëlang da tinapik da yang aruman na tung palda na.[[Redo tapik does not fit.]]There were two people who were-going-to-have-a-fist-fight. What one of them did (was) totapik. Ag̓aaning yang mga taung pamagpanaw tung talun kung maita ra nganing nira yang batung tapik, ang maninga lamisaan, ya ray gustu nirang karungan ang mamaënay.The people who were-travelling in the forest, if they happen to-see a flat rock, which you would say looked-like a table, that is what they want to-sit-on as they rest.
tapil1to-cast-for-fishsang klasing pangguy tung pagbila, yag ilanggiray tung alaw̓id yang bila ang may paan na para siw̓akën ta ian,Yag bubdung tung batu yang aruman tang pagtapil tung tandul.Our (incl) companion who is-casting (for fish) at the headland is-standing on a rock.Tapilan ta yang talu siguru manundi yang sisiyan na.Let us (incl) cast (for fish) at the submerged-reef, probably the sisiyan-fish will bite.synlanggidpëlëk1 1.1tampil
tapil2to-castsang klasing pagbila ta ian;Pagtapil yang aruman ta tung sabang.Matundi yang tapilën tung talu.synlanggidpëlëk1 1.1tampilanttaluntun
tapil3v.blockMag̓aning ti nanay nira ang panuw̓ul tung mga ana na, "Lëbkën mi yang paray tung lusung, tapilan mi ta linu ug̓ud indi maglagsik yang paray tung tanëk.Their mother ordered her children, saying, "Pound the rice in the mortar, block it with a winnowing-tray so that the rice will not fly-out on the ground.Tapilan mu ta linu yang lusung ang panlëbkan ta paray.Block the mortar where the rice is-being-pounded with a winnowing-tray.synsalag̓a
tapliv.nudgeNatapliyu yang kalima nang may bitbit nang sëra tung mangkuk purisu nabugsu, yuuy may kamaliI happened to nudge his hand with which he was holding some viand in a bowl, so it happened to fall, it was me who was at-fault.Matapli mu yang mula tung aldan, muya mabugsu.If you happen to nudge a child on the ladder, he/she might-fall.tapli: Natapliyu yang basu tung lamisaan purisu nabugsu tung simintu, pësëk da.I happened to nudge the glass on the table so it fell on the cement-floor, it was shattered.synkaigfr. var. ofsp. var. ofkig̓akiilsaplidsiyëg3tandëg
tapuk' fine dust 'Sasang bag̓ay ang indi ra nag̓aita ay tinaluk da ta mupia para indi matultulan.Yang nuyung mga gamit ang ay ra ilëm itapukay mu.Ang ay ra nga tapuk yang gëërung gësyë.syntaluklambënantbistu 1
tarkav.to-lay-claim-to-something-ahead-of-time Sasang bag̓ay ang natag̓ana ra tung tau;Indi ra mapalangu yang punting atiya, natarkaan da yang anaung dakulu.I can no longer sell those (near hrr) bananas, they have already been-claimed by my oldest-sonTarkadu ra yang tëw̓ang naa, indi ra mapainëmu.This (near spkr) coconut-toddy has already been-spoken-for, I am not able to-allow (anyone else) to drink it.
tarëmadjsharpDurug tarëm yang gëëd ang naang baklu.This (near speaker) new bolo-knife is very sharp.Matarëm yang urung yang kiru.The nose of the dog is sharp [fig of speech=metaphorspecdalupitsynmatanglastarawisantbug̓ul*
tasarto-set-a-priceprisiu yang mag̓alangën ang bag̓ay;Pira pa yang tasar mu tung baw̓uy mu kung ipalang mu?How much is your stated-price for your pig if you were-to-sell it.?Karanëk yang tasar mu, malug̓iya.How-low is your stated-price, you can-lose-financially.
tatak' to hack off branches of trees felled in swidden to aid drying process 'Mga ayu tung kuma ang liniri; kaministiran tëktëkën para anday dulukun na kung sirukun da.Tatakën mi ta gëg̓ësyë yang mga sanga-sanga yang mga ayu ang atiyang pinanumba para malangu ra.Hack-off the branches of those (near hrr) trees whic-were-felled so that they will dry-out.Tatak ang pisan yang mga sanga-sanga yang mga ayu tung kumaaw.synpëta-pëtatëktëk3
tatayn.fathertatay
tatutn.coconut crabkumang ang puklu ig anday balay na;Yang tatut kumang ang puklu ang anday balay na.Yang baw̓an-w̓aan yang tatut Diw̓atak may Dëlian.The places where there are coconut-crabs are Diw̓atak island and Dëlian island
tawag2to-callsasang bitalang durung nag̓a lagpakan na, katulad tung nasalak, may kasadyaan ang pasakpan na, ubin may paubra, u may lain ang nainabu ang pariu tung napatayan,Tinawag ta pulis yang tau ang nanaksak tung aruman na. The person who stabbed his companion was-summoned by rhe police.Tawag̓ën mi ti nanay mi duun tung pag̓ubraan na, mamanganita ra.Call your (pl) mother there (far from speaker) at her place of work, let's eat now.synguuy
taw̓ak1n.vto-get-stung by a stingraytënëk ta ian ang tukug;Durung galwak yang mulang nataw̓ak yang tukug.There was much screaming by the child who got-stung by the tukug-kind-of-stingrayKadakul ang luka yang sinakëp yang taw̓ak.How big was the wound where the stinger hit.antpalantukugpali2yang palan yay may tawak na tung ikuy na,Matëw̓ëka yang tawak yang pali.Durung inisiak yang mula ang nagpëla, ay nataw̓ak yang tukug.syntëw̓ëktënëkantpalanpali
taw̓alforced-outtaw̓al: Pariyu tung duruwa nga tauan ang pagsuway, singkël na yang arumana tung dikël ang asta nataw̓al da yang dilak na.It's like two who are-fighting-each-other, he grabbed his neck with two hands around the neck of his companion until his tongue hung-out.