Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tuluquantthreetatlo
tupin vhaircutsang klasing ubra tung bua yag tupiay ta gunting,Tupiyan mu kanay yang buwaw.Please cut my hair.Tupiyana yëën, maskëaw ang magtupi.I will cut your hair, I know how to-cut-hair.
turicircuncizesasang parti tung tinanguni ta lalii, yag bëlakay yang ulit yang kutin na,Turi ra yang kutin yang mulang naa.Anday kaulug̓an yang pagpaturi kung indi pasadiyang ubra ilëm tung tinanguni ta lalii.synbëlak*antmusmus 1
turun.male water buffalo or cowturudamulagDurug këtël yang karabaw ang turu ang gumuyud.A male water-buffalo is very strong in pulling (things).Magpakastaw ra yang bakaw tung sasang turu ang para magmatung.I am-going to cause my cow to mate with a bull so that she will get pregnant.
tusunotoriously powerfulsasang sistima ta tau ang durug kamantas ang manakaw, sasa ra ka asan yang bawalyan ang kanënëngan,Tusung takawan yang taung atia.Tusung bawalyan ti Labuyo.Labuyo was a shaman who was notoriously powerful.India magsëra ta bag̓itan, kamëmëg̓at ang tusu.Don't eat bagitan as-a-viand, it's notorious for causing begat sickness.antpurmalmatandës
tuudthe place where the thigh joins the lower-legYang tuud yay sugpatan yang paka may yang bisit ta.tuhodMasiit yang tuuru ang pamësëg̓an.My knee which has a boil on it is painful.Yang tuud yay sugpatan yang paka may yang bisit ta.The knee is the place where the thigh and the lower leg join.
tuunto coincide withsaktu ang pisan tung panawu;Natuun tung makuran yang kumbira ni Sosima.The marriage-celebration of Sosima coincided with the rains.tuun: Indi nadayun yang paubra tung plasa ay natuun tung pagkapatay yang mëpët,The work on the plaza was not able-to-continue because it co-incided with the death of an old-person.tuun: Tung pamasyar duun tung duwaling baryu, yang pisan ay natuunanu yang pagkaw̓ut ni Mayor.Whjen I was taking-a-stroll there to the village on-the-other-side, it was exactly the same-time that the Mayor arrived.syntagbuantlampasliyas2
tuw̓usugar caneSang klasi ta luak mag̓ubraën ang kalamay; u, asukar;Nagluakaaw ta pira pang kapungul ang tuw̓u tung tëpad yang balay yamën.Kadarakul yang tuw̓u tung balay.Yang tuw̓u mag̓braën ta kalamaySugar cane is used to make
tuyuv.to go towards something of interestNanuyu ti Don Juan tung gira.Don Juan went off to war.Yang mga iskwilang mga lalii namanuyu tung kayam.The boy students got-invoved in a game.syningayaw
tabasv.to shape s.t. with-a-sharp-toolPagtabas ta layag na tung barutu na.He is-cutting his sail to-size for his dugout.Tabasan mu kanay ang sapsapan yang pamalung yang mutur.Please shape the prow of the motorized-boat by shaving-it-to-sizesynkurtipitik 1
tabilv.a child who is talkative and speaks as if he or she is an adultsasang tau ang madaldal ang magbitala, ubin, puiding aningën ang biw̓u,Durug tabil ang magbitala ti Bulug, maskë rang rumasun.Bulug is very talkative, she knows how to reason.Tabilan yang nganga mung atiya, muya binakbaku.That (near hrr) mouth of yours, maybe you would like me to tear-it-apart?synlapsakanlampuwakanmadaldalantnëëman2dëmënan1
tablalumberyang sintinsia yang mga mamaëpët tung duruwa ang nagsuayan pantay-pantay pariu yang aplit,Tablang pisan yang sintinsia tung kasu nira anday nagdinëg̓ay.Tabla yang aplit tung numyu para anda magpalain.synpariyupantaytëpëng2tupuantpinilikan
tabuk to traverse a channel between the two islands duruwa nga lugaran ang nagtinalungay yang tung kaknga nira trabisya, yag pagtinindakay,Binëngbëng da yang këtël yang aruman ta ang napatabuk tung banwa.Our (incl) companion who crossed the channel and reached Banwa was hit by a strong storm. Patabukaw andamal tung Banwa.Tomorrow I will-cross-over to Banwa.syntangadtindak2laktëd
tabunto cover-overëyak ta baw̓ay ang narangga yang dëngëg na dapat tumbasan ta tinanguni ta tau,Kung indi mu simanyan tabunan yang dëngëg̓u, idimanda yëën tung Ustisia.Yang kabui mu duduy indi matabun tung ëyaku, patayëna yëën kung indiya mag̓unung.Young-man, your life cannot cover my shame, I will kill you if you do notKung midyu may nabuwat ang sasamg makakaëyak yang aruman ta, tabun-tabunan ta ra ilëm ang para indi maluwa tung publiku.synsapay-sapay
tabusv.to-pass-throughTabus da ilëm tung bintana yang palët, durug këtël.The wind just passes-through the window, it's very strong.Indi tumabus tung trapal yang kuran.The rain will not leak-through the tarpaulin.Tabus yang bala tung duw̓ali(If someone shoots a rifle at a piece of lumber), The bullet will go through it to the other side. tabus: May sasang mëpët ang pagtulduk , "Mga anaw, mamatiyamu ka tung yëën. Indiyamu ka magsinupladu ug̓ud anday lain ang mainabu. Purisu ay kumu durug katetëg̓asën yang mga kulu mi, yang mga bitalaw tabus-tabus ilëm tung mga talinga mi.Yhere was a certain old-person who is-teaching his children, "My children, listen to me. Do not be-stubborn so that nothing bad will-happen. Therefore since your heads are very hard, my words just go right through your ears."synlapustag̓asantlampassapyatdaplis
takaa' locative demonstrative. near, out of sight 'sasang bitala ang pagpaintindi ang bëlag̓an alawid piru indi pa nag̓aita yang tau, u, yang sasang bag̓ay ang napabtang ang nag̓asagyap.Takaa yang aruman ta tung sambilug ang balay.Takaa pag̓ubra tung kapuntian yang kasawaaw.synanda2ay paay raantasanatii
takab gluttonous yang mula basta anad da tung pabial yang tian na, pagluwa rang daluk.takawTakab yang mulang atia indi ra mag̓ëlat ta ipapaan tung anya.That child is a glutton, he will not wait for food that will-be-fed to him.Kastigwën mu yang kirung atia durug takab.Punish that (near hearer) dog, he is very gluttonous[need better word]synsibakdalukantpurmalnëëman2matandës
takas1n vThe takas is the edge of the land near the beach where sea-going vehicles are drawn up and must include some loam or clayYang takas yang binit yang kalaparan yang tanëk ang alëngët tung bakayan ang pagbaraan yang mga saraayan tung tëëb ug̓ud indi ibëëk yang sëlëg yang tëëb tung kalalauran.Patakasa ra, tamaana ra ta lamig.Get to shore now, you (sg) will soon be feeling the cold.Ipatakas mu ra yang kurut; siguru maayën da tiya, linagyanu ra.Draw the kurut-root up on the shore; most-likely that (near hearer) is already safe (to-eat), (i.,e., the poison in the kurut is already leached out into the ocean), I already sampled it. Magpatakas da yang mga tau ang nansilampud tung barutu ang simanyan mamagpanaw tung tanëk ang magpatëëm tung sug̓ud yang kadatalan.The people who have-stepped-down off the dugout will go-ashore and then will walk-together over the ground to go-away-from-the-shore to the inland-area of the flat land.This is where the land begins.antlëblëb2ërëm2
takas2n vto-escape Lain ang tau liit tung kalabusan, napalaksu ra.May puganting natakas ang liit tung kalabusan asan tung Coron.There is a fugitive who was-able-to-escape from the jail there (near hearer) in Coron.Nabiyag da yang mga pulis yang takas ang napalaksu.The police were able-to-catch the one-who-escaped (and) fled.synlaksu
takaw to steal sayud ang buat, karawkaw̓an yang kalima na bëlag̓an anya ëkël da ilëm.Takaw̓an yang taung atia, ingkëlan na yang maskin bëlag̓an anyang gamit.Takaw̓an yang kirung atiya, tinakaw na yang daing ang ipinakaldawu.synsaparantraidursalbaiantmatandëspiyadu2katalig̓antakawannthief
takëd1attach sasang anday malay ang takëd yang wair yang iliktrik yay tuw̓ulun nira.Indiaw magtakëd yang wair, indiaw maskë.I will not attach the wire, I don't know how.Takëran mi kanay yang balayu ta kaas na.Please hook-up my house with a light.synbëtang*
takëd2adjlimitedyang isip yang mamula indi pa mapapariu tung isip yang mga mamaëpët puiding aningën tang diput pa u, kapëpëng,Takëd yang isip yang baw̓ay ang naa, indi na pa kaw̓utun yang nag̓apabtang tung isipu.The mind of this (near speaker) woman is limited, she is still not able-to-reach what can-be-put imto my mind.Yang mula takëd pa yang isip na, yang nag̓askëan na pangan pa ilëm.As for a child, his mind is still limited, what he knows is only eating.syndiputkiputkapëpëng 1kitidpulpul1purulpulug̓uantpriskuabwatmawayang
takëd3adj. limitedYang mulang atia, takëd pa ka ilëm yang isip na tung pamangan, tamaran tung ubra.That (near hearer) child his mind is just still limited to thinking about food, he's lazy when it comes to working.takëd: Yang taung takëd yang isip gësye ilëm ang bag̓ay, masilag da.As-for the person whose mind is limited, even-if it's only a little thing, he can get-angry right-away.syndiput
takëlto-breathe-hardMaglëbatan yang taung atia, ya ra ag̓apuay.Ag̓apanakël yang laliing atiya ang nag̓agngël tung galwak ni kasawa nang pangana.That (near hrr) man is-breathing-hard because he can-hear his wife's screaming as-she-gives-birth.Pagtakël da ti tatay mu, siguru nag̓asuw̓uk da.Your (sg) father is breathing-hard, (he is) probably hungry already.synpësngaanttigbaksuw̓uk
takën' attach by affixing to another object 'Sasang bag̓ay ang yag̓itakënay yang pinli ang sakbayan yang mga aw̓ël.Natakën da pala yang balayan yang balay ang atiya.Surprisingly, the part called "balayan" of that (near hr) house was-attached.Itakën mu yang duyan ni duduy, maëlëk da.Attach the swing of Duduy, he can-sleep now.urubraën-- pariu tung pagpakdëng ta balay yag̓itakënay yang mga kasangkapan na tung abwatIt's the same when a house is-built, the pieces for the parts (to-be-placed-above) need to-be-attached.syntakëd1