Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


takëpn v'cover, to-coverSasang gamit ang nag̓isuklub tung nganga yang mga bëbtangan para indi malignaan,Yang mag̓abuat mu takëpan mu, muya malignaan.Takëpan mu yang kaldiru muya mapakpaan ta ukuk.Cover the pot, later-on it could-be-landed-upon by a cockroach.Sasang gamit ang nag̓isuklub tung nganga yang mga bëbtangan para indi malignaanIt is something used to-cover the mouth of a container so that it cannotantbukawas
takësfr. var.sakëtsp. var.sakëtv.exact-fityay sasang gamitën tung pagsurukatën tung mga balay,Yang mata ta yay takësan tang pamilik yang kaministiran tang aw̓ël ang masuut ta.Our (incl) eyes that is what we (incl) use-to-measure (and) choose the clothing which we (incl) wear. {suut=wear}Takës ang pisan tung yëën, yang pinilikung taruw̓al.(It) fits me exactly, the pair-of-pants I chose.takës: Ag̓aaning yang sasang mëpët, Duduy, ipakasawa ra yëën tung baw̓ay ang atiya. Takës ang pisan tung pagtëlëngu. Durug kanëëman ang baw̓ay, durug kaginalangën. A certain older-person said (to his son), "Laddie, I will get you married to that (near hearer) girl. She is absolutely fitting (to-become-your-wife) in my sight. She is a very kind woman, (and) very respectful.
taksa' to predict future, guess '; ' to discover what another is thinking ' by provoking a response 'split into taksa 1 and taksa 2Sasang karkulasiyun ilëm tung ubra ang indi ra buay, matatapus da.Yang taksaw tung ubra mu matapus mu tung sëlëd san Linggu.My prediction about your (sg) work (is that) you (sg) will-be-able-to-finish (it) within one week.Yang taksaw tung bëyëd ang atiya mga 30 kilus indi magsubra.My estimate of that (near hearer) rice (hulled kind) is that it's not more than 30 kilos.Ag̓apataksa na yang baw̓ay.He is trying to provoke a response from his wife.taksa: synkarkulupintupatëng-patëng1bana-w̓ana2anttama1siguristasaktu
takun' year 'Tung takun ang magdasun manliitaw ra taa.Takun-takun indi mag̓umintu yang pagkabëtang ta ya ra ka ilëm.Siam dang takun yang anaaw ang kapus.synanyus
takuyto-cheat-in-gamblingdurug kalain ang ubra tung tau,Yang tau ang atiya pirming pagdëëg tung sugal ay durug takuy tung mga arumana.As-for that (near hearer) person, (he) is always winning in gambling because he is very deceptive in cheating his companions.Kung indiaw magtakuy, ta pirdiënaw ra nira.If I do not cheat, they will defeat me.karikrus: Kung ipalukbu mu yang sintabus ang duruwa, tëpa tung tanëk parariyung tau, yang gustu nang iyaning, pirdi yang mga aruman mung namagtaya. Kung parariyung agila, pirdi yang nagpalukbu yang sintabus.If you cause two sentavo-coins to-be-flipped-up (in the air) when they hit the ground, if they are both (showing the image of) a person, what it means is that your companions who have made-a-bet have lost. If they both turn up to be eagle images, the one who flipped-up the centavos loses.takuy: para tung sugal. may daya.: Kung magkarikrus yang aruman tang atiya,pirming pandëëg ay pirming pagtakuy. Yang sintabus pariyung tuminig̓ayaan yang tau may tau. yang sintabus yay tung sagpaw. Numaan, patibungbung na lëpëk ilëm, tëpa tung tanëk indi masydung maglukbuk tung tanëk. Purisu yang sintabus pariyung tumi8gayaan ang tumimpa tung tanëk, tempa tung tanëk pariyung tuminagayaan ang yang pariyungtaut tung sagpaw. Kapurisu tanya nandëëg ëkël tung takuy na. Purisu yang tanan ang atiyang tinaya luw̓us ëklana.If that (near hearer) companion of ours (incl) will-play-the-game-of carry-cross, he is always winning because he is always cheating. The centavo-coins
tagbuto-be-in-the-correct-positionkatulad tung pamagsaay magtandaan nira kung ay ray tëpëng nira,Pagtagbuwaw ta sëra tung pamagbila.I am-putting-myself-in-position to-get (some) viand from the-ones-who-are-fishing-together with-hook-and line.India patagbu asan tung niuy muya mabugsuw̓ana yang burak nang langu.Do not put-yourself-in-position underneath the coconut-tree, it-might-happen that you (sig.) might-have a dry (coconut) fall-down-upon you.Pariu tung tagbu yang tiktikan para indi madëmël yang sirung, kaminisriran may kanal na.Like the place directly underneath the edge of the roof so that the soil underneath the house can not get wet, it's necessry that there be channel (for it to run in).
tagmaadjsomething which is very wetsasang bag̓ay ang dëmël ang pisan ta wai, katulad tung aw̓ël,Tagmang pisan ta ulas yang lambungu.My shirt is absolutely saturated with sweat.Tagmaën mung pagbënyag yang mga bulaklak.Saturate the flowers when (you) are-watering (them).Matagmang pisan, midyu nagdig̓u ra.Absolutely saturated he/she as-if he/she had-taken-a-bath already.Abëë, durug kakasin yang daing ang naa, pinatagmaan mu ra kang pagkasin. Tung dumang uras, indi mu patagmaan ang pangasin.Wow, how salty are these (near speaker) dried-fish, in the future do not salt them too much.Tagma ta dug̓u yang tinanguni na pati yang aw̓ël na ay durug dakul yang luka na tung kaw̓ala na.His body is soaked with blood including his clothing because the wound on his forearm is very large.syndëmëltalpu-talpu
tagyuv.nudgeyay mag̓ubraën tung taung matanëng yang ëlëk na yag tandëg̓ay para mapuaw,ganyan ang ginagawa sa taong mahimbing ang tulog niya kaya kinakalabit ng magising. Tagyuw̓ën mung puwawën yang ari mu mamanganita ra.Nudge awake your younger-sibling, let's eat now.Matagyu mu yang kapiyu tung basu, muya mailas.If you nudge my coffee in the glass, it might spill-out.syntandëg
tag̓akfor mucous to exit the nose or mouthyang aluw̓ang luminuna ra.Pagtag̓ak da yang law̓ay na tung biw̓il na.Tuminag̓ak da yang aluw̓angu ang nanginëm yang bulung.synlunalug̓akantmasëbëltëdëk2përës
tag̓ad*v.to thrust weapon into preyTag̓arën mu tiyang buluk ang dinaldag̓an yang bakës.Thrust that (near hrr) sharpened piece of small-bamboo at the monkey.Indiya pagtag̓ad-tag̓ad, matag̓ad tiang ari mu yang buluk.Do not play-around-with-thrusting (that spear), the (sharpened bamboo) might be thrust-at your (sg) that (near hearer) younger-sibling of yours (sg).syntulbung
tag̓amv.1taste1taste foodTag̓amanu w̓a yang burak ang atia, yang sabur na.I going to try eating that fruit and see what it tastes like.Bakluaw si nga tag̓am ta labas ang ian.It’s only now that I can taste fresh fish again.2v.try to do somethingTag̓aman tang pakigkësënan yang mëpët ang atia.Let's try and engage that (aforementioned) old-man in-a-conversation (and see how far we can get with him).2to-feel
tag̓asleaksasang bag̓ay ang rindidu ra katulad tung galunan may kuntinër ang bëbtangan ta wai, may bëës na raPagtag̓as da yang wai tung kuntinër ang naa; siguru may bëës na ra tung buli na.The water is leaking out of this (near spkr) container; it probably has a small-crease in its bottom.Indi mu ipagpatag̓as yang wai tung gripu, magasta.Don't (you-sg) let the water run out of the faucet; it will-be-waisted.synturukantlirungpënëng
tag̓ay1n vvessel used to transfer liquid from a large container to smaller ones, e.g., glasses or cupsyay mag̓ubraën tung wai ang isinaat tung galunan, yag ibukbukay tung mga basu,Tag̓ayan mi ka yang mga aruman ta ta kapi.Pour-out some coffee for our (incl) companions.Indiyaw ra tinag̓ayan mi ta kapi. Indiyaw ra sinigtan mi ta kapi. {tag̓ay, sig̓it=Close syn)You (pl) did not pour-out (any) coffee for me.Ungkuy, tag̓ayay ka atiyang inibra.Friend, please pour-out some gin for me.tag̓ay: Mag̓aning ti Kapitan tung yamën, "Liwayan mi yang plasa, duru rag lingët. Naa yang mga tag̓ay-tag̓ay mi ang yay ubraën ming tapusun.The Captain said to us (excl), "Clear the plasa, it's very weedy. These (near speaker) are yourtag̓ay: "Ungkuy, Tag̓ayan mu ka yang aruman ta ta kapi.""Friend, pour out some coffee for our (incl) companion."The word tag̓ay is only used when tne beverage is liquor.synsig̓it
tag̓ay2n vassigned-portion,Naa yay tag̓ay mu, yay ubraën mu ang tapusun.This (near speaker) is your (sg) assigned-portion, it's what you (sg) work-on (and) finish.Anday rilklamuwan, pariyu-pariyu yang tag̓ay tung yatën ang tanan.No one should-complain (because) what (was) assigned to all of us (incl) is the same.Yang ubra tung plasa yay tinariya-tariya ra tung mga sakëp.tag̓ay: Yang ariglu ni Kapitan mag̓aning da tung mga tau, ꞌNaa yay mga tag̓ay mi ang taluklung dëpa. The decision of Kapitan (as) he said to the people, "These (close to speaker) are your (pl) assigned-portions each-one being three arnspans.synparti1anya-anyatariya-tariya
tag̓ëbv.to sheathe boloYang gëëd itag̓ëb mu tung angkapana.As-for the bolo, sheathe it in the scabbard.
tag̓ëk' blood/sap 'Dug̓u ta ian ang turingan.Pagpataw̓ang din yang aruman ta ta tag̓ëk duun tung uspital, piru yang prublima bëlag pariu yang klasi yang dug̓u yamën.Durung tag̓ëk yang kalimaw ang nasibatan yang gëëd.There-was much blood on my hand which wassynpayëklapuyut
tag̓ël1to-mix-togethermga ëkëlëkël ang naglalakëtan;Pinapagtag̓ël mu ra yang bëyëd yang paray may almasin rugal maglugaw̓ën yang mamula tung timpranu.You allowed the husked-rice to be mixed with the store-bought-rice when it's time for the children to-be-fed porridge early in the morning. (Implies that it cannot be made--into-porridge due tothe mixture).Tag̓ël-tag̓ël ta gëg̓ësyë yang burak yang pumanggang naa.The fruit of this mango-tree is mixed with smaller-ones. (implies that the smaller ones will be left to mature. Any large ones will be harvested).synlakëtlakët-lakët2antpuru
tag̓ëmthreadnag̓ipaniik nira bënang yang gimay yay nag̓ug̓utun nira,Taruw̓ën mu yang tag̓ëm para indi magwaswas.Mangalanga ka ta tag̓ëm ang ipaniiku yang mga aw̓ël ang lasik.synsinulid1
tag̓ëntime-consumingsang klasi ta pag̓urubraën ang mabuay ang matapus,Durug tag̓ën yang ubra ta, mabuwayitang matapus.Our (incl) work is very time-consuming, taking a long time to finish.Talagang matag̓ën ay palaktëd-laktëd yang ubra.It's really time-consuming because (their) work is going from place to place.matag̓ën: Durug tag̓ën yang ubra ta, mabuwat ang matapus. yang mga aruman ta durug kabaya-w̓aya, ay nag̓alingat tung mga isturiya, purisu mabuway ang matapus.synmaawatatrasadumaingëlantmadag̓anmakalimadasig
talaknotch cut in the trunk of a coconut-palmTalakan mu yang niuy ang atia para matinlung panakwal.Cut footholds in that coconut palm so that it will be easy to climb.Panalakan mi ra kanay yang tanan ang mga ayung atiya tung aranëk. Pagkatapus baklu mi ra paktangay ta dakulung ayu tani ampir tung abwat para damayën na rang luw̓us tiya.Please cut-notches in all of those (aforementioned) trees lower-down. Then before you (pl) have-to-fell a large tree here towards the higher place in-order-that it will-include all (of them) [how to render the last word tiya?]Yay mag̓ubraën tung niuy yag talakay ang pabwat ang maning pa tung ya ray aldan nang takwalan para asintadu yang panlikdan yang tau ang pagtakwal,That is what is-done to a coconut-tree, it-needs-to-be-notched as yoy go-up like it was a ladder to-be-climbed in-order-that will-be-stable for a person to-step-on-it as he climbs-up.syntëtëë
taladv.to-sharpenYang tumbung yang ayu yag talaray ang para matarëm ang isantëk tung tanëk.The end of the stake has-to-be-sharpened in order that it will-become sharp to-drive-it into the earth.Duduy, ëklan mu kanay yang gëëru asan tung balay ipanalaru yang mga bugsuk.anttapik
talag-pfxknown-forTalagpanaw̓an yang taung atiya.That (near hrr) person is-always-walking (to many different places).Talagmamak ang pisan yang baw̓ay ang naa.This (near spkr) woman is absolutely a champion-chewer-of-the-betel-nut-quid.Yang talag sasang nag̓isugpat tung pag̓impisaan yang sasang bitalang pagpailala tung tau ang yang taung atiya, anday katadëngan na, pirming panaw ubin puwirti tung mamakën.The prefix talag is-joined to the beginning of a word which introduces a person as-one who never loiters, is always walking or is-strong on chewing the-betel-nut-quidTalagsaayënOne who is always riding in a boat.
talapv.to dip something hot prior to swallowing it.Talapën mu yang sawaw yang anën ang isaat tung basu ang para ilëpënu.Dip into the rice-soup (with a ladle) (and) pour it into a glass so that I will-sip (some). talap:Talapën mu yang saw̓aw yang anën, ay subra ra, muya madunut.Dip-out the broth of the rice, because it's too much, otherwise it might become overly soft.
talaw1n.kind of mountain where there are edible birds' nestsya ray klasi ta batu tung mga bukid ang pagtiniran ta mga balinsasayaw, durug katatarëm,Yang mga talaw ang atiing nabandawu tung bukid ang atii, agkaw̓utun ka ta mga manigpasalw̓ud. Piru durug liwag ang tungulun ay durug katatarëm ang likdan.As-for those (far,but visible to both Actor and Patient) cliffs I spied in-the-distance are also being reached by people-who-scout-for-new-caves.....................But they are very difficult to-climb because they are very sharp to-step-on..Durug tinlu yang mga bukid ang atii yang mga talaw na.synbukid
talaw2descibes a person who is afraid of certain thingsyay klasi ta tau ang andang pisan ay isëg-isëg durug kamumu,Talaw̓an yang mulang atia.Yang mga baw̓ay durug talaw tung lakun ang darakulu.synëlëdtaslukanantmaisëg