Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

m


muuv.to-hanker-for-a-specific-foodkinaugalian ta baw̓ay ang may kasawa, kung nabuay rang pagkasawa nira simpri magmatung da yang baw̓ay, piru tukaw mamuu ra kanay,Yang mga baw̓ay pamamuu.Women hanker-for-a-specfic-food.Yang nag̓ipamuu na kaklëm.What she hankers-for is sour-things.kinaugalian ta baw̓ay ang may kasawa, kung nabuay rang pagkasawa nira simpri magmatung da yang baw̓ay, piru tukaw mamuu ra kanay.It's the habit of a woman who is-married (lit.,who has a husband), if their being-married has already been for a long time, of-course the woman will become-pregnant, but first she will-hanker-for-a-specific-food for-a-while.synpanamkën 1iw̓ël1iw̓ël1
maal1expensive; to highly value someone or somethingiliag nang ianing, numaan abwat da yang mga prisyu yang mga aralangënMaal da talaga yang prisyu yang bëyëd simanyan.The price of rice now is really expensive.Nag̓amaal mu yang kuarta, indi mu maalën yang putul mu.You are-able to value money, you do not value your sibling.antbaratu1aranëkmaluw̓ay
maal2v.to highly value someone or somethingSasang pagpailala yang mamaëpët tung yatën yang gëgma nira maskin may mga kasawa ta ra, sigi yang panuldukan nira yang matitinlung sistima tung yatën bilang ana.Yang pagmaal yang mga ginikanan ta, asta ra ilëm magmaëpëtita indiita ëngëd mablës tung nira.As for the way our parents valued (us), we would never be able to pay them back right up until we become old.Piru dëmdëmën mi ra ilëm yang pagmaal yang mga ginikanan ta.But just remember the way our (incl) parents value us..syngëgmaantlipatanday utang nang kanëëman
maasmoremidiyu tung nag̓umintu yang laksu yang pangita nagtinlu, siguru maas pa kung padërëpan mu,Maas pang nagdakul yang mulang atia ang naglayas.Maas duminakul yang tindaan ni Jërry.syndulangantminuskulang
maiscornsang kalasing luak ang paranganën,maisDurung mais yamën tung kuma.We (excl) have a lot of rice in (our) swidden.Yang banwang naa yay kapungul ta mais.Tagbanwas do not consume corn the way Americans do. They may eat corn that is soft and easily boiled, but in their view this is wasteful. The entire field of corn would be consumed very quickly. So only a few ears will be consumed this way. But most of the ears are left to dry on the stalk because that way it will result in more quantity to eat (mapatpat). Then the kernals are removed (dugdug), then it is boiled (batug) for several minutes until the kernals burst open (busingit).Then either salt or sugar is added to the kernels. Then the kernals are pounded (lebken) to become a powder. The latter is provided some moisture by being soaked (emeg̱en) in coconut-mlk (gata), then rolled up in a banana leaf. Two rolls are tied together before they are placed on the coals of a fire to cook. They are considered to be a delicacy.
mali1n.verroneous, mistaken, wrongbëlag̓an tamang ubra.Durug kakamali yang ubra yang aruman ta, ag̓ad pinaëtaran da ka rin.Our companion's work is very unsatisfactory, in spite of having been given advice.Tung dubli tia indi ra magkamali.synmintiradisprinsiaranggaanttama1saktu
mali2n.fishing line made from threads
manun.chickenmanumanok
Manun.name of a place along the shore marked by a rock shaped like a chicken
mara1dampsasang bag̓ay ang ipinakaldaw tung kinit ang namara ra,Mara ra yang tanëk, anda ray kuran.The earth is damp, there isn't any more rain.Indi pa nag̓amara yang aw̓ëlu ang kinuranan, talpu pa ka ëngëd.My clothing which was-rained-upon has not (even) become-damp yet, it's still wet regardless.synlanguitimadalimëmëanttalpu
mara2adj.damp
masun.sledge-hammermasu: Yang masu magkaanggid tung martilyu ang yay gamitën ang ipagtëmëk tung mga matëtëg̓as ang katulad tung batu ig ya kay gamitën yang mga minagpanday ta gëëd.As-for a sledgehammer, it is somewhat similar to a hammer which is-used to-pulverize things which are hard like rocks and which is also used by
mataeyemataMalaw̓uk da yang mataw kung apun da.Yang mata yang mga mamula matarëm pang magtëlëng.The eyes of the chidren are still sharp when they look-at-something.
Mayon.the month of Mayang buwan ng Mayo
miruto-feel-aversion-tomay tau ka ang durug kabidbid tung masigkatau na, landaw ra kung may laru na tung ulit katulad tung garit durung ëlëd na ay muya matapunan unu,Pamiru yang tau ang atiya tung yatën ay ita unu gag̓aritën.That (near hearer) person feels-aversion towards us (incl) because we (incl) are reportedlyPamiru ka ang bëlag kang guapu, ya ray magsaw̓ay.
mukucooking bananaKlasi ta punti ang darakulu kung mamurak.Muku yang punting naa.Kadarakul yang burak yang punting naang muku.synsaba
mula1n.childanda pay isip nang katulad tung maëpët,Anday dumang pag̓ayëmëm tung mula, ang pagpasusu tung anaën yang ispiritu ni nanay na.Yang mga mamula indi mi ka pagdëgdëg̓an.As-for the children, synangilitu
mula2childyara ka ilëm ay tëgka yang linawa na tung adalëm yang tëëb,Nagmulaw ra durug dalëm indi kaw̓utunu.Atia ra nagmula yang aruman ta.synbungkaras
mumun.leftovers of cooked riceyëpëd-yëpëd ta anën tung pinamanganan,Yang mga mumu ipasibsib mi tung kiru.Durung mumu ta anën tung pamanganan yang mulang naa.
murav.for celestial bodies to arisekatulad tung bulan pagtëla na tan lawii ëlëkaw ra,Pagmura yang Kalamrag̓anën indiaw ra naëlëk ay pagpamalaraw yang tunding malaka.When the day-star arose, I did not sleep any more because I was paying-attention to a few bites (of fish)Basta magmura ra yang dumakël ang dakulu alëngët dang mangayag.Provided that the big star will-arise, it will already be-close to dawn.syntëlaantsantëk1salëp
muuglongmakatatakang pamati masyadug tawing yang bitala na,Muug ang magbitala yang tau ang atiya.When that (near hrr) person speaks, he takes a long-time.Muug da yang kaldaw anda pa ka ëngëd taa yang namandanëk.The sun is high-in-the-sky, there-is still absolutely no-one here (near spkr) who have-come-down-the mountain.synlargulagwismaal1antlëpëk
muyaotherwise something negative may happenya rag kalikaliay na yang aruman na purisu pagriklamu ka yang sambilug,Yang pinagkërësën ta papatandan mi muya malipatan mi si.Muyaaw ra magsaay ang mapamangan.
makan1n.a variety of paddy rice (now extinct)Tilingayëg da yang paray tung taranëman, ang ya ray mag̓aningën yang mga mamaëpët ang ayëg da yang makan.paddy rice {Tagalog iyan o Inglis?Lutuk da siguru yang makan duun tung Borac.The makan-variety-of-rice is probably ripe now in Borac.Duru sing tau taa tung tilingayëg yang makan ang magsaragpun tung Borac.There will be many people who will-gather-together here (near speaker) again in Borac for the harvest of the makan-variety-of-rice.
makan2n.stage of growth just before ripening begins (on immature-mature scale, it is the third level before ripe. (archaic)bëlag̓an pa matambëk, bëlag̓an kang maniwang, kung indi, kasubngan pa ka ilëm yang tambëk naIndi mi ra kanay lamtukun yang langkang atia; ipalutuk ta ilëm; bëlag̓an pa ëw̓al, makan pa ka ilëm.Don't pick that jackfruit for a while; let's let it just ripen; it's not even semi-ripe yet, it's still merely (the stage before semiripe)Makan da pala yang langkang atiya, makali ra ka rin ang mag̓ëwal.Surprisingly that (near hearer) jackfruit is already half-ripe, it would soon becomearchaic nowsynmangudëw̓adkasubngan
makasto-be-quickly-consumedkatulad tung pitrumak madasig ang pumangan ta gaas,Makas ta gaas yang kingki ang atiya ay dakulu yang pabilu na.That (near hearer) kerosene-light consumes a lot of kerosene because its wick is large.Makas yang kaping igmën indi mapatpat ay tung kinadakël yang tau ang panginëm.The coffee to-be-drunk will quickly consumed, it cannot-be-used sparingly because of the number of people drinking (it).